Mexanik va elektromagnit tebranishlarning qiyosiy xarakteristikasi
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Avtotebranishlar: Yuqorida qayd etib o‘tilganidek, so‘nmas
tebranishlarni hosil qilishda tebranish energiya sining isrofini doim to‘ldirib turish uchun tebranuvchi sistemaga tashqi davriy kuch ta’sir etib turishi kerak. So‘nmas tebranishlarni hosil qilishning bu usulidan tashqari, texnikada keng qo‘llaniladigan boshqa usuli ham mavjud. Agar erkin tebrana oladigan sistemaning ichida doimiy energiya manbayi bo‘lsa va bu energiya manbayi hisobidan sistemaning tebranish jarayonida yo‘qotib boradigan energiyasini qoplash uchun zarur energiyaning kelib turishini sistemaning o‘zi ta’minlab tura olsa, bunday sistemada so‘nmas tebranishlar vujudga keladi. Bu usul bilan hosil qilingan so‘nmas tebranishlarni avtotebranishlar, sistemani esa avtotebranuvchi sistema deb ataladi.
Doimiy energiya manbalari tebranishlar davriga nisbatan juda qisqa vaqt oraliqlarida ishlatiladi. Shu bilan birga, bu energiya manbayidan kerakli paytlardagina sistemaning o‘zi avtomatik tarzda foydalanadi. Avtotebranuvchi sistemaga mayatnikli soat misol bo‘la oladi. Soatda ko‘tarilgan yukning potensial energiyasi doimiy energiya manbayi bo‘ladi va uni anker mexanizm yordamida ishga tushiriladi (2.9-rasm). Yuqoriga ko‘tarilgan yuk qiya tishli xrapovikni aylantiradi. Mayatnikning gorizontal o‘qqa o‘rnatilgan yuqori uchiga ikki uchida ikkita chiqig‘i bo‘lgan yoysimon 𝑎 𝑏 planka o‘rnatilgan. Bu plankani anker deb ataladi. Anker yordamida mayatnik xrapovikning aylanishini va unga biriktirilgan soat strelkalarining yurishini boshqaradi. 2.9-rasmda tasvirlangan vaziyatda xrapovikning tishi ankerning b chiqig‘iga tiralib, uni yuqoriga ko‘taradi va mayatnikni chapga itaradi. Mayatnik muvozanat vaziyatidan o‘tishi bilan b chiqiq xrapovikdan bo‘shaydi va achiqiq xrapovik tishiga tiralib qoladi. Natijada mayatnik o‘ng (qarama-qarshi) tomonga itariladi. Demak, mayatnik bir tebranish davri davomida manbadan ikki marta energiya oladi va shu bilan energiyaning manbadan kelib turishini o‘zi boshqaradi. Тashqi davriy kuch ta’sirida yuzaga keladigan majburiy tebranishlar bilan avtotebranishlar orasidagi farq shundan iboratki, agar majburiy tebranishlarning chastotasi tashqi kuch chastotasi bilan bir xil, tebranishlar amplitudasi ana shu kuch amplitudasiga bog‘liq bo‘lsa, avtotebranishlarning chastotasi va amplitudasi shu tebranuvchi sistemaning o‘z xususiyatlariga bog‘liq bo‘ladi.
|