Mexanizatsiyalash muhandislari instituti

2.3.Gidrotexnika inshootlarining joylashtirilishi va ishlash 
sharoitlari
Suv resurslari
halq xo‘jaligida iste’mol qilish uchun yaroqli bo‘lgan daryolar, 
ko‘llar, kanallar, suv omborlari, dengizlar, okeanlar, yer osti suvlaridan iboratdir.
Suv xo‘jaligi
esa xalq xo‘jaligining bir sohasi bo‘lib suv resurslarini o‘rganish, 
hisobga olish, kompleks foydalanish, tartibga solish, suvni ifloslanishi va 
kamayishidan muhofaza qilish, ularni tayinlangan joyi (iste’molchilar) ga 
transportirovka qilish bilan shug‘ullanadigan sohadir.
Suv resurslarini o‘rganish, ulardan xalq xo‘jaligi ehtiyoji uchun foydalanish va 
maxsus (gidrotexnika) inshootlar, qurilmalar va jihozlar yordamida suvning 
yemirish ta’siriga qarshi kurashish bilan shug‘ullanadigan fan va texnikaning 
sohasiga 
gidrotexnika
deyiladi.
Suv resurslaridan foydalanish, shuningdek suv ofati ta’siriga qarshi kurashish 
uchun qo‘llaniladigan inshootlarga 
gidrotexnika inshootlari
deb ataladi. Shuning 
bilan birga adabiyotlarda gidrotexnika inshootlari 
suvni dimlovchi
(to‘g‘onlar, 
dambalar va sh.o‘.), 
suvni o‘tkazuvchi
(kanallar, quvurlar, tunnellar va boshq.), 
rostlovchi
(suv oqimi rejimini 
tartibga soluvchi
va qirg‘oqlarni, inshootlar asoslarini 
himoya qiluvchi bo‘ylama damba (poluzapruda) lar ko‘rinishidagi gidrotexnika 
inshootlari, himoya dambalari va sh.o‘.), 
suv oluvchi
, 
suv tashlovchi
, 
maxsus
(GES 

---

30 
va NS binolari, shlyuzlar, kemalarni ko‘targichlar) va boshqa turlarga bo‘linishi 
ta’kidlangan.
O’zbekiston Respublikasining «Gidrotexnika inshootlarining xavfsizligi 
to‘g‘risida» gi Qonuniga (1999) muvofiq 
Gidrotexnika inshootlari
– to‘g‘onlar 
(plotinalar) , gidroelektr stansiyalar binolari, suv tashlash, suv bo‘shatish, suv 
o‘tkazish va suv chiqarish inshootlari, tunnellar, kanallar, nasos stansiyalari, suv 
omborlari qirg‘oqlarini, daryolar va kanallar o‘zanlarining qirg‘oqlari va tubini 
toshqin hamda yemirilishdan muhofaza qilish uchun mo‘ljallangan inshootlar, 
sanoat va qishloq xo‘jaligi tashkilotlarining suyuq chiqindilar saqlanadigan joylarini 
o‘rab turuvchi inshootlar (ko‘tarmalar) iga aytiladi.
Birgalikda ishlash shartiga mos va joylashuvi bo‘yicha birlashgan gidrotexnika 
inshootlari guruhlariga 
gidrouzellar
deyiladi.
O’rni kelganda shuni ta’kidlash kerakki, ekspluatatsiya atamasi fransuzcha 
exploitation so‘zidan olingan bo‘lib, u 
foydalanish
, 
foyda olish, ishlatish, ishga 
tushirish
ma’nolarini bildiradi. Shuning uchun xam [68] da «tasarrufida (balansida) 
gidrotexnika inshooti bo‘lgan korxona, muassasa va tashkilot – 
foydalanuvchi
tashkilot
» deb yozilgan. 
Noqulay suv va havo rejimi, kimyoviy va fizik xossalar, shamol va suvning 
zararli mexanik ta’siriga duchor yerlarni tubdan yaxshilash bo‘yicha amalga 
oshiriladigan tashkiliy-xo‘jalik va texnik tadbirlar majmuiga 
melioratsiya
deyiladi.
Suv xo‘jaligiga taalluqli ishlar bilan Respublikamizda asosan Qishloq va suv 
xo‘jaligi vazirligi va uning joylardagi, tasarrufida gidrotexnika inshootlari bo‘lgan 
tashkilotlari shug‘ullanadi, biz ularni 
suv xo‘jaligi tashkilotlari
deb ataymiz.