“meyvə-TƏRƏVƏz və tamli mallarin



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/22
tarix05.03.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#10307
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   22

 D Ə B   Y Y A T 
 
1.  Ящмядов  Я.И.  Мейвя  вя  тярявязин  ямтяяшцнаслыьы.  Бакы,      Дярслик,  «Игтисад 
университети» няшриййаты, 2009,  29,2ч.в., 442 сящ. (Н.Т.Ялийевля бирэя). 
7.
  Ящмядов  Я.И.  «Ярзаг  маллары  ямтяяшцнаслыьы»,  3-cü  nəşr,  Дярслик,  «Игтисад 
университети» няшриййаты, 2012, 30 ч.в., 480 сящ. 
3. Hцseynov A.Я. “Bitki mяnшяli яrzaq mallarы яmtяяшцnaslыьы prakтikumu” (Дярс 
вясаитинин еlmi redaktoru, prof. Я.И.Яhmяdov). Bakы,2007. 232 сяh. 
4. Яhmяdov Я.И. Евдя консервляшдирмя. (Йенидян ишлянмиш латын графикасы иля икинжи 
няшри). Бакы, «Эянжлик» няшриййаòû, 2010, 360 сящ. 

 
100 
Mövzu 6. Meyvə-tərəvəzin qablaşdırılması, daşınması, saxlanılma 
müddəti və şəraiti 
 
M Ü H A Z I R Ə N I N    P L A N I 
 
6.1. Мейвя вя тярявязин габлашдырылмасы 
6.2. Мейвя вя тярявязин дашынмасы 
6.3. Мейвя вя тярявязин сахланылмасы заманы  баш верян просесляр 
6.4. Мейвя вя тярявязлярин сахланылмасына  тясир едян амилляр 
6.5. Мейвя вя тярявяз цчцн анбарлар 
6.6. Картофун вя тярявязин сахланылмасы 
6.7. Мейвя вя эилямейвялярин сахланылмасы 
 
6.1. Мейвя вя тярявязин габлашдырылмасы 
 
Башга  йейинти  мящсуллары  кими,  мейвя-тярявязин  дя  кейфиййятли  щалда 
истещлакчыйа  чатдырылмасында  тара  вя  габлашдырма  материаллары  хцсуси  ящямиййятя 
маликдир. Айры-айры мейвя нювляри цчцн тара вя габлашдырыжы материалларын нювляри 
мейвялярин  биолоъи  хцсусиййятляриндян  асылыдыр.  Мейвяляри  габлашдырмаг  цчцн 
йешиклярдян,  йешик-гяфяслярдян,  сябятлярдян,  табаглардан,  щабеля  кися  вя 
чялляклярдян истифадя олунур. Айры-айры тара нювляри кейфиййятжя стандартын тялябиня 
жаваб вермялидир. Тара щазырланан тахта тямиз вя нямлийи 20±2% олмалыдыр.  
Бурада  габлашдырма  материалы  кими  аьаж  йонгарындан,  каьыздан, 
картондан,  торфдан,  чялтик  вя  дары  кяпяйиндян  истифадя  олунур.  Габлашдырма 
материаллары да мейвялярин зярифлик вя кобудлуьундан асылы олараг дяйишир. Армуд 
вя зяриф алма нювляри цчцн даща йумшаг материалдан истифадя олунур. 
Алманы  габлашдырмаг  цчцн  2-3  эюзлц  тахта  йешикдян  истифадя  едилир. 
Икиэюзлцляри 25-30 кг, цчэюзлцляри ися 30 кг тутумлу олур. 
Йай  алмаларыны  габлашдырмаг  цчцн  тутуму  15  кг  олан  цчэюзлц 
йарымйешиклярдян истифадя едилир. 
Алманы  габлашдырмадан  габаг  ону  юлчцсцня,  сонра  ися  кейфиййятиня  эюря 
чешидляйирляр.  Бунун  цчцн хцсуси  машынлардан  истифадя  едилир.  Машын  диаметри  40-

 
101 
дан  90  мм-я  гядяр  олан  алмалары  10  нюмрядя  сортлара  айырыр,  щяр  сорт  юзцндян 
яввялкиндян 5 мм артыг диаметрля сечилир. Юлчцйя эюря сортлара айырдыгдан сонра 
ону ялавя олараг кейфиййятиня вя сахланмаьа давамлылыьына эюря дя чешидляйирляр. 
Щазырда алманы габлашдырмаг цчцн, ясасян дахили юлчцляриндян узуну 71,1-
55,7 см, ени 40 см вя щцндцрлцйц 27,8 см олан йешиклярдян истифадя олунур. Йешик 
щазырламаг  цчцн,  ясасян  галынлыьы  19  мм  олан  шам  вя  кцкнар  тахталарындан  вя 
галынлыьы 6-9 мм олан назик енсиз тахталардан вя фанердян истифадя олунур. 
Габлашдырмадан  яввял  йешийин  ичи  бцкцжц  каьызла  юртцлцр  вя  орайа  биргат 
габлашдырма материалы дюшянир. Сонра мейвя жярэя иля йешийя йыьылыр. 
Тохумлу  мейвялярдян  алма  вя  армудун  габлашдырылмасында  3  цсулдан 
истифадя едилир: 
1.
  дцз жярэя иля габлашдырма; 
2.
  диагонал цзря габлашдырма; 
3.
  шащмат гайдасы иля габлашдырма. 
Алманын  зяриф  сортлары  шащмат  цсулу  иля,  кобудлар  ися  дцз  жярэя  иля 
габлашдырылыр. Бу системлярдян ян ящямиййятлиси диоганал формалы габлашдырмадыр.  
Шащмат  цсулунда  йешийин  бцтцн  тутумундан  там  истифадя  етмяк  олмур. 
Диоганал  цзря  габлашдырмада  щяр  бир  мейвя  айрыжа  каьыза  бцкцлцр.  Бу  жцр 
габлашдырмада аьаж йонгарындан вя кяпяйиндян истифадя едилир. 
Диагонал  цзря  габлашдырма,  ясасян  ондан  ибарятдир  ки,  биринжи  тябягядя 
алмалар  йешийин  ени  бойунжа  там  йыьылыр,  икинжи  тябягядя  ися  алмаларын  щяр  бири 
биринжи  тябягядяки  алмаларын  арасындакы  бошлуьа  йерляшдирилир.  Беля  йерляшдирмядя 
щяр  бир  алма  даметринин  тяхминян  дюрддя  бири  юзцндян  яввялки  тябягядяки 
алмаларын  арасына  кечмялидир.  Щяр  бир  мейвя  диагонал  шякилли  габлашдырмада  12 
башга мейвяйя тохунур. 
Армудлары,  ясасян  12-15  кг-лыг  йарымйешикляря  вя  24  кг-лыг  цчэюзлц 
йешикляря, йай вя пайыз сортларыны 7-9 кг-лыг табаглара габлашдырырлар. Пайыз вя гыш 
сортларыны йешикляря 2-3 тябягядя диоганал вя йа шащмат формасында йыьырлар. Йай 

 
102 
вя  тезйетишян  пайыз  сортлары  механики  зядялянмяйя  щяссас  олдугларындан  онларын 
габлашдырылмасы цчцн консентрик даиря шякилли табаглар айрылыр. 
Алма  вя  армуду  габлашдырдыгда,  ясасян  онларын  йетишмя  вахтыны  нязяря 
алырлар. Яэяр алма вя армуд гыш сортудурса вя йетишмя дюврцндян яввял йыьылыбса, 
сахланылма вахты там йеткинлийя малик олмалыдыр. 
Чяйирдякли  мейвяляри  габлашдыраркян  йешиклярдян,  табаглардан  вя 
сябятлярдян истифадя олунур. Бурада габлашдырма  мейвянин мцхтялифлийиндян асылы 
олараг  сяпмя  вя  гарышыг  жярэя  щалында  апарылыр.  Чяйирдякли  мейвялярдян  ярийин, 
шафталынын, эавалынын вя зоьалын габлашдырылмасы цчцн 6 кг тутумлу табаглардан вя 
йешиклярдян  истифадя  олунур.  Алча  цчцн  8-12  кг-лыг,  эавалы  цчцн  8  кг-лыг 
йешиклярдян истифадя олунур. 
Цзцмцн  габлашдырылмасы цчцн  10 кг  тутумлу  йешиклярдян  вя  7  кг  тутумлу 
решоткалардан  истифадя  едилир.  Узун  мцддят  сахланылмалы  олан  мящсул,  ичярисиня 
каьыз вя торф тозу сяпилмиш 10 кг тутумлу йешикляря долдурулур. 
Эилямейвялиляри  габлашдырмаг  цчцн  аз  тутумлу  сябятлярдян,  решоткалардан 
вя  ачыг  йешик  лоткалардан  истифадя  едилир.  Моруг  вя  баь  чийяляйи  цчцн  сябятин 
тутуму 3 кг, бюйцрткян цчцн ися 8 кг, гара вя гырмызы гараьат цчцн 6 кг олур. 
Габлашдырылмыш сябятин цстцнц каьыз иля юртмяк лазымдыр. 
Гярзякли  мейвялярин  габлашдырылмасында  гуру  жут,  йахуд  кятан-кянаф 
кисялярдян  истифадя  едилир.  Бу  кисялярин  тутуму  75  кг-дан  чох  олмамалыдыр.  Гоз 
ляпяси ися йешикляря габлашдырылыр. Ири гоз ляпяси щяр йешийя 25 кг-а гядяр йыьылыр. Бу 
йешикляря  пергамент  каьызы,  йахуд  парафинли  каьыз  салыныр,  йешийин  дибиня  вя 
гапаьын алтына (гозун ляпяси язилмясин дейя) гюфрялянмиш картон сярилир. Фындыг да 
кисяляря габлашдырылыр. Йабаны фындыг ляпяси 75 кг-лыг кисяляря тюкцлцр. 
Сатыш цчцн бурахылан ситрус мейвялярини икиэюзлц вя 20 кг-лыг гуру, тямиз вя 
мющкям йешикляря габлашдырырлар. Габагжа йешиклярин ичиня каьыз салыныр вя сонра 
юлчцсцня, помолоъи сортуна вя йеткинлийиня эюря йалныз бир група аид олан мейвя 
йыьылыр.  

 
103 
Тярявязлярин  габлашдырылмасында  мцхтялиф  таралардан  истифадя  олунур. 
Тараларда  дашынма  вя  сахланма  заманы  итки  азалыр  вя  мящсул  йахшы  галыр.  Бу 
мягсядля  мцхтялиф  йешиклярдян,  сябятлярдян,  кисялярдян,  щабеля  контейнерлярдян 
истифадя едилир. Говун, кялям, соьан, эюй габаг, тезйетишян картоф, йеркюкц цчцн 
10-15 кг тутумлу бюлмяли йешиклярдян истифадя олунур. 
Аьбаш  кялям  дямир  вя  су  йолу  няглиййаты  иля  дашынмаг  цчцн  50  кг-лыг 
йешикляря  габлашдырылыр.  Автомашынларда  дашыдыгда  кисялярдян  истифадя  едилир. 
Эюйяртинин дашынмасы цчцн 10-12 кг-лыг сябят вя йешикляр даща йарарлыдыр. 
Помидорун  габлашдырылмасы  цчцн  8-12  кг-лыг,  галан  нюв  томат  тярявязляри 
цчцн  20  кг-лыг  йешиклярдян  истифадя  едилир.  Щазырда  картоф,  ясасян  юлчцляри 
90х90х90 см, чякиси 60-65 кг олан контейнерлярдя дашыныр. Беля контейнерляря 450 
кг-а гядяр картоф, 300 кг-а гядяр башга нюв тярявяз габлашдырмаг мцмкцндцр.  
 
6.2. Мейвя вя тярявязин дашынмасы 
 
Мейвя-тярявязин  истещлакчыйа  кейфиййятли  щалда  чатдырылмасы  ишиндя 
дашынманын  ящямиййяти  бюйцкдцр.  Мейвя-тярявяз  республиканын  ири  сянайе 
шящярляриня ясас истещсал бюлэяляриндян апарылыр. Бунунла йанашы, дашынма мцддяти 
дя  нязяря  алынан  эюстярижидир.  Чцнки  тязя  мейвянин  чоху  сахландыгда  тез  хараб 
олур. 
Тярявязин  габлашдырылмасына  хцсуси  диггят  йетирмяк  лазымдыр.  Тярявязин 
дашынмасында  тятбиг  едилян  тара  нювляри  мящсулун  гурулушундан  асылы  олараг 
мцхтялифдир. Бу мящсул, ясасян 3 гайдада – тараларда, тарасыз вя контейнерлярдя 
дашыныр. 
Мейвя-тярявяз  дямир  йолу,  су,  автомобил  вя  щабеля  щава  няглиййатында 
дашыныр, ян чоху ися дямир йолундан истифадя едилир. Бу мягсяд цчцн ади юртцклц 
вагонлар,  эерметик  вагонлар,  щям  дя  вагон-ешелонлар  йарарлыдыр.  Ади  юртцклц 
вагонларда  ичярийя  температур  верилмир.  Буранын  температуру  байыр  щаванын 
температурундан  асылыдыр.  Мящсул  беля  вагонларда  йахын  мясафяйя  дашыныр.  Бу 

 
104 
вагонлардан,  ясасян  йай  айларында  истифадя  едилир.  Пайыз  айларында  тярявяз 
дашынмасында -2
0
Ж-йя гядяр шахта олдугда вентилйасийадан истифадя едилир. Харижи 
мцщитдя шахта 5
0
Ж-дян аз олдугда мейвя-тярявязин цстцнц юртцрляр. Юртцк кими 
памбыг одейаллардан, галын каьыздан вя самандан истифадя едилир. 
Ади вагонлар ики вя дюрдохлу олур. Икиохлуларын йцкэютцрмя габилиййяти 18-
20 тон, дюрдохлуларда ися 40-50 тондур. 
Вагон-бузханалар  мейвя-тярявязин  кейфиййятли  дашынмасыны  тямин  едир  вя 
вагонун  дахилиндя  мцнтязям  олараг  ашаьы  температуру  сахлайыр.  Бу  вагонларын 
ичярисиня буз-дуз гарышыьы вя йа айрыжа буз гойулур. 
Эерметик  вагонлар  мейвя-тярявязин  кейфиййятли  дашынмасыны  даща  йахшы 
тямин  едир.  Шахта  15
0
Ж-дян  ашаьы  олдугда  вагон  исидилир.  Бу  заман  вентилйатор 
васитясиля щава жяряйаны низамланыр. Байырда +30-дан -45
0
Ж-йя гядяр температур 
олдугда  беля  вагонларда  +6
0
Ж-йя  гядяр  сойуглуг  йаратмаг  мцмкцндцр.  Яэяр 
вагон мейвя-тярявязин йыьылмасындан яввял сойудулмушдурса, тярявяз даща йахшы 
кейфиййятдя галыр. Мейвя-тярявяз нювцндян асылы олараг йешикляря, йешик-гяфясяляря, 
сябятляря,  решоткалара,  контейнерляря  габлашдырылараг  дашынмаг  цчцн  щазырланыр. 
Беля габлашдырылмыш мящсул вагонларда штабел гайдасында йыьылыр вя вагонун эириш 
йериндян ичярийя доьру 60 см ениндя щярякят цчцн йер сахланылыр. Вагонун таваны 
иля цст йешик жярэясинин арасы 40-50 см олмалыдыр. Дашынма заманы температур 4-
5
0
Ж-дян йухары, 0
0
Ж-дян ашаьы олмамалыдыр. 
Гарпыз  вя  габаьы гуру  саман  цзяриндя  цст-цстя йыьмаг  олар.  Бунун цчцн 
эежйетишян сортлары 1,5 м, тезйетишянляри ися 1,2 м щцндцрлцйцндя йыьмаг лазымдыр. 
Дямир  йолунда  дашынмайа  нисбятян  су  няглиййатында  дашынма  ужуз  баша 
эялир.  Бурада  барълардан,  эямилярдян,  моторлу  гайыглардан  вя  рефриъераторлу 
эямилярдян истифадя едилир. Рефриъераторлу эямиляр хцсуси сойудужу гурьу иля тямин 
олундуглары  цчцн  даща  сямяряли  сайылыр.  Баръларда  картоф,  эежйетишян  кялям, 
гарпыз, габаг, ашхана чуьундуру вя с. дашыныр.  
Мейвя-тярявязин дашынмасында автомобил няглиййатындан даща чох истифадя 
едилир.  Автомобилля  дашынма  йерли  ящямиййятя  маликдир.  Автомобил  няглиййаты  иля 

 
105 
дашынан  тезйетишян  картоф  30  кг  щяжми  олан  гяфясябянзяр  йешикляря,  сябятляря  вя 
каьыз торбалара габлашдырылмалыдыр. Эежйетишян картоф, кялям, бадымжан, хийар вя 
с.  бу  кими  мящсуллар  тарасыз  дашына  биляр.  Мейвя-тярявязин  кейфиййятинин  ашаьы 
дцшмямяси цчцн  мящсул  йайда  эежя вахты  дашынмалыдыр.  Дашынан  мящсулун  цстц 
ися  мцтляг  юртцлмялидир.  Мейвя-тярявязин  дашынмасында  авторефриъераторлардан 
истифадя  едилмяси  иткинин  мигдарыны  азалдыр  вя  мейвя-тярявязи  гыса  мцддятдя 
истещсал йериндян бирбаша истещлак йериня чатдырмаьа имкан верир. 
 
6.3. Мейвя вя тярявязин сахланылмасы заманы  
баш верян просесляр 
 
Мейвя  вя  тярявяз  жанлы  организм  олдуьундан  сахланылма  заманы  онларда 
мцряккяб просесляр эедир. Бунлара физики дяйишикликляр, дашынмасы вя сахланылмасы 
заманы  онларын  истещлак  хассяляринин  вя  кмйяви  тяркибинин  дяйишмяси,  щямчинин 
физиолоъи-биокимйяви  просесляр  аиддир.  Бу  просесляр  мящсулун  кейфиййятиня  вя 
сахланылмасына тясир эюстярир. 
Сахланылма  обйекти  кими  мейвя  вя  тярявяз  мящсуллары  биткилярин  мцхтялиф 
органларындан алыныр. Мейвя-эилямейвяляр вя мейвяли тярявязляр биткилярин чохалма 
органлары олуб, йумшаг мейвя йанлыьындан вя тохумдан ибарятдир. Картоф, соьан, 
кялям, мейвякюклцляр биткилярин веэетатив органларындан ибарятдир. 
Сахланылма заманы мейвялярдя баш верян ясас просеслярдян бири тохумун вя 
мейвя  йанлыьынын  йетишмясидир.  Бу  эювдя-аьаж  цзяриндя  башлайыб  сахланылма 
дюврцндя дя давам едир. Сахланылма заманы йетишмя просесиндя мейвялярин дады 
вя ятри йахшылашыр, рянэи дяйишиб тцндляшир. Ятлийи йумшалыр. Йетишиб ютмя мейвялярин 
щяйатынын сон мярщялясини тяшкил едир. Бундан сонра йетишмя просеси давам едирся, 
мейвя  пуч  олур.  Она  эюря  дя  сахланылма  заманы  мейвя-тярявязин йетишиб  ютмяси 
просесини низамламагла сахланылма мцддятини узатмаг мцмкцндцр. 
Веэетатив  тярявязляр  сахланылма  заманы  инкишаф  едирляр.  Онларда  тумуржуг, 
чохалма  органларынын  илк  жцжяртиси  ямяля  эялир.  Онлар  веэетатив  инкишаф 
мярщялясиндян эенератив инкишафа кечирляр. Бир чох  тярявяз мящсуллары йыьылдыгдан 

 
106 
сонра сакитлик дюврц кечирир. Чцнки сахланылма заманы онларда мцяййян дюврдя 
жцжярмя  просеси  эетмир.  Мясялян,  картофун  сахланылмасынын  илк  дюврц  сакитлик 
дюврц адланыр. Соьан вя сарымсагда сакитлик дюврц зяиф олур. Кюкцмейвялиляр вя 
кялямдя  сакитлик  дюврц  олмур.  Сакитлик  дюврц  3  фазайа  айрылыр.  Биринжи  фаза 
сакитлийя кечид, горуйужу тохумаларын йаранмасы вя мцяййян зядялярин саьалмасы 
дюврцдцр. 
Икинжи  фаза  дярин  сакитлик  дюврцдцр.  Беля  ки,  бу  дюврдя  жцжярмя  цчцн  ян 
йахшы шяраит олдугда беля жцжярмя эетмир. 
Цчцнжц  фаза  мяжбури  ойанма  дюврцдцр.  Бу  фазада  температур  3
0
Ж-дян 
ашаьы олдугда жцжярмя эедя билмир. 
Щавада карбон газынын мигдары жцжярмяйя тясир эюстярир. ЖО
2
 10%-дян чох 
олдугда жцжярмя дайаныр. Рентэен шцалары жцжярмянин гаршысыны алыр. 
Сахланылма  заманы  мейвя-тярявяз  мящсулларында  суйун  бухарланмасы, 
истилик айрылмасы вя температурун дяйишмяси кими физики просесляр эедир. 
Мейвя  вя  тярявязин  кцтлясинин  азалмасы  щям  суйун  бухарланмасы,  щям  дя 
тяняффцся сярф олунан гуру маддялярин (шякяр, алма туршусу) щесабына олур. 
Бязян  мейвя-тярявяздя  суйун  мигдары  артыр.  Буна  сябяб  йцксяк  нисби 
рцтубятдя сахланылма, ейни заманда аероб тяняфцс заманы ямяля эялян судур. 
Суйун  бухарланмасынын  гяршасыны  алмаг  цчцн  мейвя  вя  тярявяз  сахланылан 
анбарда  оптимал  шяраит  (температур,  нисби  рцтубят  вя  актив  щава  жяряйаны) 
йарадылмалы, мящсулун цстцня ням гум тюкцлмяли, мейвяляр каьыза бцкцлмялидир. 
Истилийин  айрылмасы,  ясасян  тяняффцс  просесиндя  олур.  Лакин  ямяля  эялян  истилийин 
щамысы айрылмыр. Онун бир щиссяси суйун бухарланмасына сярф олунур, бир щиссяси ися 
АТФ-дя кимйяви бирляшмиш енеръи щалында (ещтийатда) галыр. Аероб тяняффцс заманы 
айрылан  карбон газынын  мигдарына  ясасян,  мейвя-тярявязлярин  сахланылма  заманы 
айырдыьы  истилийи  щесабламаг  олар.  Тяняффцс  заманы  айрылан  истилик  физиолоъи  истилик 
адланыр. 1 мг ЖО
2
 газына 2,25 ккал вя йа 9,43 кЖоул истилик уйьун эялир. 
Айрылан ЖО
2
-нин мигдары експеримент апарылмагла мцяййян едилир. ЖО
2
 газы 
щям дя анаероб тяняффцс вя декарбоксилляшмя нятижясиндя ямяля эялир. 

 
107 
Тяняффцс просесиндя ямяля эялян истилик мейвя вя тярявязин температурунун 
дяйишмясиня сябяб олур. Она эюря дя мейвя-тярявязин сахланылмасы цчцн мящсулун 
сойудулмасында бу нязяря алынмалыдыр. Щям сахланылманын илк мярщялясиндя, щям 
дя  сахланылма  дюврцндя  анбарда  актив  щава  жяряйаны  йарадылыр  ки,  айрылан  истилик 
вахташыры  кянар  едилсин  вя  мящсул  лазыми  температур  реъиминдя  кейфиййятини 
дяйишмядян узун мцддят галсын. 
Мейвя  вя  тярявязи  узун  мцддят  сахламаг  цчцн  ашаьы  температурдан 
истифадя  едилир.  Сахланылма  температуру  мцвафиг  мейвя  вя  тярявязин  донма 
температуруна йахын олмалыдыр. Мейвя вя тярявязин донма температуру ися онун 
кимйяви  тяркибиндян,  ясасян  цзви  туршуларын,  шякярлярин,  пектин  маддяляринин 
мигдарындан  асылыдыр.  Бу  температур  мейвя  вя  тярявязин  тяркибиндяки  суйун 
мигдарындан асылы олараг мянфи 0,5-2,5
0
Ж арасында дяйишир. Мясялян, хийар -0,5
0
Ж-
дя, картоф -1,5
0
Ж-дя, йеркюкц, кялям вя чуьундур -1,6
0
Ж-дя, алма -2
0
Ж-дя, цзцм 
-3,8-4,5
0
Ж-дя  донур.  Мейвя-тярявязин  сахланылмасы  заманы  ашаьы  температурун 
тятбиг едилмяси бязян онларын дад-там кейфиййятиня мянфи тясир эюстярир. Мясялян, 
эюй  помидору  вя  ананасы  мянфи  температурда  сахладыгда  онларын  йетишмяси 
лянэийир.  Картофу  0
0
Ж-дя  сахладыгда  онун  дады,  кулинар  вя  технолоъи  хассяляри 
писляшир. 
Ситрус  мейвяляриндя  тяняффцся  шякярдян  башга  цзви  туршулар  да  (мясялян, 
лимон  туршусу,  алма  туршусу  вя  с.)  сярф  олундуьундан  сахланылманын  сонунда 
онларын  дады  писляшир.  Лакин  бязи  мейвялярдя  тяняффцся  цзви  туршуларын  сярф 
олунмасы шякяр туршу ямсалынын артмасына сябяб олур вя мейвя даща да ширинляшир. 
Сахланылма  заманы  протопектин  пектиня  чеврилир.  Нятижядя  тохумалар 
арасында  ялагя  зяифляйир,  мейвянин  бярклийи  вя  ятлийин  кобудлуьу  азалыр.  Йетишиб 
ютмя  заманы  протопектинин  там  парчаланмасы  баш  верир,  мейвя  йанлыьынын 
гурулушу позулур, тохумалар юлцр вя мейвя чцрцйцр. 
Азотлу  маддялярин  цмуми  мигдары  дяйишмир,  лакин  щялл  олунан  зцлали 
маддялярин мигдары артыр. 

 
108 
Полифенол  бирляшмялярин  бир  гисми  сахланылма  заманы  тяняффцся  сярф  олунур, 
бир  гисми  азотлу  маддялярля  бирляшир.  Она  эюря  дя  там  йетишмиш  вя  узун  мцддят 
сахланылан мейвянин бцзцшдцрцжц хассяси вя дады итир. 
Сахланылма заманы Ж витамининин мигдары азалыр. Яэяр мейвя сахланылмаьа 
давамсыздырса,  витамин  даща  тез  парчаланыр.  Мцяййян  едилмишдир  ки,  бир  чох 
тярявяз мящсуллары 5-7 ай сахландыгдан сонра Ж витамининин 30-50%-ни итирир. 
Гуру  маддялярин  тяняффцся  сярф  олунмасы  иля  онларын  мигдары  азалыр.  Лакин 
бу  дюврдя  бухарланманын  интенсивлийи  гуру  маддялярин  тяняффцся  сярфиндян 
йцксяк олдуьундан гуру маддянин мигдары яввялкиня нисбятян артыр.  
Физиолоъи-биокимйяви  просеслярин  ясасыны  тяняффцс  тяшкил  едир.  Мейвя  вя 
тярявязлярин  тяняффцсц  сахланылма  заманы  онлара  хас  олан  физиолоъи  просес  олуб, 
оксиэенин  иштиракы  иля  цзви  маддялярин  су  вя  карбон  газына  парчаланмасындан 
ибарятдир.  Бу  просес  шяраитдян  асылы  олараг  баш  верир.  Беля  ки,  оксиэенли  (аероб) 
шяраитдя тяняффцс заманы карбон газы, су вя истилик айрылыр. 
Ж
6
Щ
12
О
6
+6О

 = 6ЖО
2  
+6Щ
2
О+674 ккал вя йа 2814 кЖоул.  
Айрылмыш  енеръи  там  хариж  олунмур.  Бунун  бир  щиссяси  реаксийа  заманы 
алынмыш  суйун  бухарланмасына  (физики  просес)  сябяб  олур.  Бир  килограм  суйун 
бухарланмасына 600  ккал  вя  йа  2514  кЖоул  енеръи  сярф  олунур.  Тяняффцс  заманы 
айрылан ЖО
2
 газынын тяняффцся сярф олунан вя йа удулан О
2
 нисбяти тяняффцс ямсалы 
адланыр. Тяняффцся шякяр сярф олундугда реаксийайа ясасян, тяняффцс ямсалы ващидя 
бярабярдир.  Яэяр  тяняффцся  йаь  сярф  олунарса,  ямсал  ващиддян  кичик,  зцлал  сярф 
едилярся, ващиддян бюйцк олур. 
Мейвя-тярявязин сахланылмасы заманы тяняффцся цзви туршулар сярф олундугда 
тяняффцс ямсалы ващиддян бюйцкдцр. 
 
 
 
 
Ж
4
Щ
6
О
5
+3О
2
=4ЖО
2
+3Щ
2
О;  4ЖО
2
 

2
  =1,33 
Алма 
туршусу
 

 
109 
Тяняффцся  шяраб  туршусу  сярф  олундугда  тяняффцс  ямсалы  1,6,  лимон  туршусу 
сярф олундугда ися 1,33-дцр. 
Мейвя-тярявязин сахланылмасы заманы бязян тяняффцся сярф олунан шякяр там 
оксидляшмир вя тяняффцс ямсалы 1,33-я бярабяр сявиййядя галыр. 

6
Щ
12
О
6
+6О
2
=8ЖО
2
+6Щ
2
О+2Ж
2
Щ
5
ОЩ 
Тяняффцс  оксиэенсиз  (анаероб)  шяраитдя  эетдикдя  реаксийа  мящсулу  ЖО
2
  вя 
спиртдян ибарятдир. 
Ж
6
Щ
12
О
6
→2ЖО
2
+2Ж
2
Щ
5
ОЩ+28 ккал вя йа 117 кЖоул 
Аероб  тяняффцсдян  фяргли  олараг,  анаероб  тяняффцсдя  оксиэенин  иштирак 
етмямяси реаксийаны сцрятляндирир. 
Гаранлыгда  сахланан  мейвя-тярявязин  тяняффцс  интенсивлийи  ишыгда 
сахлананлара нисбятян аздыр. 
 
6.4. Мейвя вя тярявязлярин сахланылмасына  
тясир едян амилляр 
 
Мейвя  вя  тярявязлярин  сахланылмасы  дедикдя  онларын  сахланылдыьы  мцддят, 
мящсулун  нювцндян,  сортцндан,  бежярилмя  шяраитиндян,  йетишмя  дяряжясиндян, 
зядялянмянин  нювцндян  вя  дяряжясиндян,  сахланылма  реъиминдян,  дашынма 
цсулундан  асылы  олараг,  ямяля  эялян  иткинин  мигдары  нязярдя  тутулур.  Сахланылма 
мцддяти ярзиндя нормал мейвя-тярявяз истещлак мязиййятлярини сахлайыр вя иткинин 
мигдары минимал олур. 
Сахланылма мцддятиня эюря мейвя вя тярявяз мящсулларыны 3 група бюлцрляр. 
1.  Узун  мцддят  сахланыла  билян  мейвя  вя  тярявяз.  Бу  група  мейвялярдян 
алма,  армудун  гыш  сортлары,  цзцмцн  эежйетишян  сортлары,  лимон,  портаьал,  нар  вя 
гярзякли  мейвяляр,  тярявязлярдян  картоф,  соьан,  кялям,  йеркюкц,  чуьундур  вя 
сарымсаг  аиддир.  Бу  група  аид  олан  мейвя-тярявяз  мящсулларыны  орта  щесабла  3 
айдан  6-8  айа  гядяр  сахламаг  мцмкцндцр.  Тярявязин  узун  мцддят 
сахланылмасыны  тямин  етмяк  цчцн  жцжярмянин  вя  хястяликлярин  гаршысыны  вахтында 
алмаг лазымдыр. 

 
110 
2.  Орта  мцддятдя  сахланылан  мейвя  вя  тярявяз.  Бу  група  пайызда  йетишян 
алма  вя  армуд,  орта  мцддятдя  йетишян  цзцм,  щейва,  цвяз  вя  мяржанэиля, 
тярявязлярдян помидор, бадымжан, габаг, хийар, гарпыз вя говун (говунун бязи 
Орта  Асийа  сортлары  6  айа  гядяр  сахланыла  билир)  аиддир.  Бу  група  аид  мейвя-
тярявязи 1 айдан 2-3 айа гядяр сахламаг олар. 
3.  Гыса  мцддятдя  сахланылан  мейвя  вя  тярявяз.  Бу  група  чяйирдякли 
мейвяляр,  алма  вя  армудун  йай  сортлары,  гараьат,  фирянэцзцмц  вя  башга 
эилямейвяляр, тярявязлярдян, ясасян эюйярти тярявязляри (кащы, туршянэ, йашыл соьан, 
шцйцд, даь наняси, рейщан вя с.) аиддир. Бу група аид мейвя вя тярявязи 5 эцндян 
20 эцня гядяр сахламаг олар. 
Мейвя-тярявязин  сахланылмасына  онун  бежярилдийи  шяраит  дя  тясир  эюстярир. 
Бежярилмя дюврцндя температур йцксяк оларса, мейвя вя тярявяз даща тез йетишир. 
Бу  ися  сахланылма  мцддятини  гысалдыр.  Мейвя  вя  тярявяз  веэетасийа  дюврц  лазыми 
мигдарда  су  тяляб  едир.  Суйун  мигдары  бежярилмя  дюврцндя  чох  олдугда 
мящсулун тяркибиндя даща чох су топланыр. Суйун чох олмасы мейвя вя тярявязин 
сахланылма  мцддятиня  тясир  едир,  тяркибиндя  суйу  чох  олан  мейвя  вя  тярявяз 
сахланылдыгда нисбятян тез хараб олур. 
Дяниз  сявиййясиндян  даща  йцксяк  йерлярдя  йетишдирилян  мейвяляр  аран 
йерлярдя  йетишдирилянляря  нисбятян  узун  мцддят  сахланылыр.  Сахланылма  мцддятиня 
аьажын йашы, буданма дяряжяси, щямчинин торпаг вя эцбря дя тясир едир. Буна тясир 
едян  ясас  амиллярдян  бири  дя  оптимал  сахланылма  реъимидир.  Сахланылма  реъими 
дедикдя,  еля  шяраит  нязярдя  тутулур  ки,  орада  биокимйяви  просесляр  лянэидилир,  итки 
азалдылыр,  микробиолоъи  вя  физиолоъи  хястяликлярин  гаршысы  алыныр.  Оптимал  шяраитдя 
мейвя  вя  тярявязин  кейфиййяти  даща  йахшы  галыр  вя  онларда  баш  верян  просесляр 
нормал эедир. 
Сахланылма  реъиминя  ашаьыдакы  амилляр  аиддир:  анбарын  температуру,  нисби 
рцтубяти, щава жяряйаны, ишыг вя мцщитин газ тяркиби. 
Бир  чох  мейвя  вя  тярявяз  мящсулларынын  сахланылмасы  цчцн  температур  0
0
Ж 
сявиййясиндя  олмалыдыр.  Ашаьы  температурда  тяняффцс  зяифлядийиндян  цзви 

 
111 
маддялярин  вя  нямлийин  иткиси  азалыр.  Ейни  заманда  ашаьы  температурда 
микроорганизмлярин фяалиййяти зяифляйир. Сахланылма температуру мейвя вя тярявяз 
тохумаларындакы суйун донма температурундан 1-2
0
Ж йцксяк олмалыдыр. Мейвя 
вя тярявяз анбарларында температура даим нязарят етмяк мягсядиля бир нечя йердя 
шкаласы  -5
0
Ж-дян  30-40
0
Ж-йя  гядяр  олан  термометр  гойулур  вя  эцндя  2  дяфя 
термометрин эюстярижиси гейд олунур. Ихтисаслашдырылмыш анбарларда температуру вя 
нисби  рцтубяти  юлчмяк  цчцн  йарымкечирижили  електропсихрометрдян  –  ЕПТ  истифадя 
олунур. 
Мейвя-тярявязин  тяркибиндя  суйун  мигдары  чох  олдуьундан  онлары  нисби 
рцтубяти 100%-я йахын олан анбарларда сахламаг йахшы оларды. Лакин беля шяраитдя 
микроорганизмляр  сцрятля  инкишаф  едиб  чохалдыьы  цчцн  мейвя  вя  тярявяз 
мящсулларыны,  онларын  нювцндян  вя  сортундан  асылы  олараг  70%-дян  95%-я  гядяр 
нисби  рцтубяти  олан  анбарларда  сахлайырлар.  Эюйярти  тярявязлярини  сахладыгда 
онларын цзяриня вахташыры су чиляйирляр. 
Нисби рцтубят ашаьы олдугда мейвя-тярявяз суйун бир щиссясини итирир. 6-8% су 
итирмиш  мейвя  вя  тярявяз  бцрцшцр.  Эюйяртинин  ися  суйунун  2%-и  бухарландыгда 
мящсул  ямтяя  эюрцнцшцнц  итирир.  Бир  чох  мейвя  вя  тярявязляри  85-90%  нисби 
рцтубятдя сахлайырлар. 
Щава  жяряйаны  дедикдя,  анбарын  щавасынын  дяйишдирилмяси  нязярдя  тутулур. 
Щава жяряйаны 2 цсулла йарадылыр. Биринжи цсулда вентилйасийа йарадылыр вя хариждян 
анбара щава верилир. Икинжи цсулда ися анбарын щавасы дювр етдирилир, бу заман щава 
сойудулур, лакин онун газ тяркиби чох аз дяйишир. Анбарларын чохунда вентилйасийа 
системи гурулур вя бунунла температур, нямлик вя газ тяркиби мцяййян сявиййядя 
сахланылыр. 
Вентилйасийа тябии вя мяжбури вя йа механики олур. Механики вентилйасийайа 
актив вентилйасийа да аиддир. 
Тябии  вентилйасийа  истилик  конвексийасы  ганунуна  ясасян  фяалиййят  эюстярир. 
Мейвя вя тярявяз кцтлясиндя олан щава тяняффцс нятижясиндя айрылан истилик щесабына 
эенишлянир,  йцнэцлляшир  вя  бухарла  бирликдя  йухарыйа  галхыб  анбарда  йерляшдирилян 

 
112 
соружу борулардан байыра чыхыр. Сойуг щава ися бир гядяр сых вя аьыр олдуьу цчцн 
гапы, пянжяря, каналлар вя тахма борулар васитясиля анбара кечир. Температур фярги 
ня гядяр  чохдурса, вентилйасийа  бир о гядяр  сямяряли эедир. Тябии вентилйасийа иля 
пайыз-йаз  мювсцмцндя  мейвя  вя  тярявязлярин  сахланылмасы  цчцн  лазыми  реъим 
йаратмаг  мцмкцн  олмур.  Байырын  щавасында  температур  мянфи  3
0
Ж-дян  ашаьы 
олдугда,  анбарын  щава  дахил  олан  йерляри  баьланыр,  даща  ашаьы  температурда  ися 
анбар хцсуси юртцкля  истиляндирилир. Тябии вентилйасийа гурьулары тутуму  250-500 
тон олан анбарларда гурашдырырлар. Беля анбарларда температуру вя нисби рцтубяти 
низамламаг чятиндир. 
Мяжбури вентилйасийа електровентилйаторларын кюмяйи иля йарадылыр. Бу цсулла, 
щямчинин  анбарын  температуру  вя  нисби  рцтубяти  дя  низама  салыныр.  Мяжбури 
вентилйасийа тятбиг едилдикдя анбарын тутумундан сямяряли истифадя олунур, иткинин 
мигдары азалдылыр, мейвя вя тярявязин сахланылма мцддяти узадылыр. 
Актив  вентилйасийада  картоф  вя  тярявяз  анбарларына  щава  вентилйаторларла 
мцяййян  сцрятля  вя  мигдарда  верилир.  Бу  заман  харижи  щава  бирбаша  мящсул 
кцтлясиня верилир. Яэяр щавада температур ашаьы олмазса, онда анбарын юз щавасы 
дювр етдирилмякля сойудулур вя гисмян харижи щава иля гарышдырылыб мящсул кцтлясиня 
верилир. Щава ахынынын минимал сцряти картоф, кялям, соьан вя мейвякюклцляр цчцн 
ясас кцтлядя 0,1-0,15 м/сан, максимум 0,5 м/сан олур. Лакин ясас щава жяряйаны 
бюлцшдцрян каналларда щава жяряйанынын сцряти 8-10 м/сан-дян чох олмур. Актив 
щава  жяряйаны  щяр  бир  картоф  вя  тярявяз  йумрусуну  ящатя  етдийиндян  истилик 
мцбадилясинин  интенсивлийи  вя  цмуми  актив  сащя  артыр.  Она  эюря  дя  актив  щава 
жяряйаны тябии щава жяряйанына нисбятян даща сямярялидир. 
Актив щава жяряйаны мейвя вя тярявязин сахланылма мцддятини узадыр, иткини 
азалдыр вя даща чох ямтяялик мящсул чыхары алмаьа имкан верир. 
Картофун вя тярявязлярин дагга типли анбарларда сахланылмасы заманы 1 тон 
мящсула 50-100 кубметр щесабы иля щава верилир. 
Мейвя  вя  тярявязлярин  сахланылмасына  анбарларын  газ  мцщити  вя 
ишыгландырылмасы  тясир  эюстярир.  Ишыг  ферментатив  просеслярин  интенсивлийиня  тясир 

 
113 
эюстярир.  Ишыгда  картофун  жцжярмяси  сцрятлянир.  Ейни  заманда  ишыгда  картоф 
йумрулары  йашылы  рянэя  чалыр  вя  тяркибиндяки  соланин  глцкозидинин  мигдары  артыр. 
Мейвя вя тярявязляри бир гайда олараг гаранлыгда сахлайырлар. 
 
6.5 Мейвя вя тярявяз цчцн анбарлар 
 
Мейвя  вя  тярявязлярин  сахланылмасы  цчцн  2  груп  анбарлардан  –  садя  вя 
ихтисаслашдырылмыш  –  истифадя  едилир.  Садя  анбарлара  буртлар  вя  хяндякляр  аиддир. 
Ихтисаслашдырылмыш анбарлар хцсуси  аваданлыгла  тяжщиз  едилмякля  сойудулмайан вя 
сойудулан (сойудужуханалар) олурлар. 
Садя анбарларда картоф, кялям, йеркюкц, чуьундур, щабеля турплар сахлана 
биляр  вя  беля  анбарлар,  ясасян  истещлак  йерляриндя  вя  тярявяз  тядарцкц 
мянтягяляриндя щазырланыр. Буртларын дяринлийи 0,2-0,5 м, ени 1-3 м, узунлуьу 10-
20 м, щцндцрлцйц ися 1,3 м-я гядяр олур. Бурта тярявяз йыьылдыгдан сонра габагжа 
мящсулун  цстц  20  см-я  гядяр  галынлыгда  саманла  юртцлцр.  Цзяриня  ися  30  см-я 
гядяр торпаг ялавя едилир. 
Хяндякляр 0,5-дян 1,5 м-дяк дяринликдя газылыр. Бунларын ени 1 м, узунлуьу 
15-25  м-я  гядяр  олур.  Буртлара  нисбятян  бурада  сахлама  цчцн  йахшы  шяраит 
йаратмаг мцмкцндцр. Бу анбарларда ишчи гцввяси вя хярж аз тяляб олунур. Беля 
анбарлар  су  кечидляриндян  кянарда,  бир  гядяр  щцндцр  йердя  гурулмалыдыр.  Садя 
анбарларда  мейвя-тярявяз  сахланаркян  ЖО
2
  артыр,  О
2
  азалыр.  Бу  ися  сахланмаьа 
мцсбят  тясир  эюстярир.  Садя анбарларда тярявязин  температуру 3-4
0
Ж-йя  ендикдян 
сонра  онун  цстц  там  юртцлцр.  Бу  анбарларын  мянфи  жящяти  ондан  ибарятдир  ки, 
сахлама  просесиндя  ичяридя  баш  верян  бцтцн  просесляри  излямяк  чятин  олур. 
Жцжярмя баш верярся, ону тапмаг вя айырмаг чятинлик тюрядир. Она эюря дя сон 
заманлар  модернляшдирилмиш  бурт  вя  хяндякляр  тикилир.  Беля  буртларын  ичярисиня 
картоф вя тярявяз мящсуллары йешик вя контейнерлярдя йыьылыр. Биринжи пай йыьыларкян 
буртун  ортасындан  30-40см  мясафя  бош  сахланылыр  вя  щяр  3-4  м-дян  бир  соружу 
борулар гойулур. Бязян буртлары актив щава жяряйаны иля тикирляр. 

 
114 
Ихтисаслашдырылмыш  анбарлар  даща  перспективли  олмагла  мцхтялиф  мейвя-
тярявяз  мящсуллары  цчцн  айрылыгда  тикиля  биляр.  Тярявяз  сахланылан  анбарлар 
бирмяртябяли,  бирмяртябяли  зирзямили,  чохмяртябяли,  йерин  сятщиндя  вя  йерин 
дяйринлийиндя  ола  биляр.  Йерин  дяринлийиндя  олан  анбарларын  диварлары  тамамиля 
торпаьын  алтында  йерляшир.  Беля  анбарлар  гышда  донмур,  йазда  ися  тядрижян  гызыр. 
Беля  анбарларда  истилик  йахшы  галыр  вя  ялавя  гыздырылма  тяляб  олунмур.  Йералты 
анбарларын температуру йерцстц анбарлара нисбятян даща дягиг вя дяйишмяздир. 
Йерцстц  анбарларын  тикилмяси  йералты  анбарлара  нисбятян  10-20%  ужуз  баша 
эялир.  Беля  анбарлар  соьан  вя  сарымсаг  сахламаг  цчцн  даща  ялверишлидир.  Йералты 
анбарлар  Урал,  Волгабойу,  Сибир  вя  Узаг  Шяргдя,  йерцстц  анбарлар  ися  ясасян 
жянуб районларда тикилир. 
Тикинти  материалларындан асылы  олараг,  анбарлар  тахта,  даш, кярпиж вя  дямир-
бетон анбарлара бюлцнцр. Сон илляр, ясасян кярпиж вя дямир-бетон анбарлар тикилир. 
Чцнки бу анбарларын юмрц узун олмагла, тямиря аз хярж тяляб едир. 
Йерцстц  анбарлар  механикляшдирилир.  Ямяйи  йцнэцлляшдирмяк  цчцн  галдырыжы 
аваданлыг вя транспортйор гурулур. Онлар да тябии, мяжбури вя актив щава жяряйаны 
иля  ишляйян  груплара,  сойутма  цсулуна  эюря  тябии  вя  сцни  сойудулан  анбарлара 
(сойудужуханалара) бюлцнцрляр. 
Мящсулун  сахланылмасы  принсипиня  эюря  анбарлар  дагга,  тяряжя  (ряф)  вя 
контейнер  (тара)  нювляриня  бюлцнцр.  Дагга  типли  анбарларда  картоф  вя 
мейвякюклцляр  сахланылыр.  Тяряжя  типли  анбарларда  соьан,  сарымсаг,  кялям  вя  с. 
мящсуллар сахланылыр. 
Бюйцклцйцня эюря анбарлар кичик (тутуму 100-250 тона гядяр), орта ириликдя 
(250-500  тон),  ири  (500-2000  тон)  вя  даща  ири  груплара  бюлцнцр  ки,  ахырынжыларын 
тутуму 2000-4000 тон олур. 2000-4000 тон тутумлу сцни сойудулан хцсуси тярявяз 
сахланан 
анбарларын 
конструксийасы 
даща 
ялверишлидир. 
Тамамиля 
механикляшдирилмиш  бюйцк  тярявяз  анбарлары  мцасир  модерн  тип  сайылыр.  Бурада 
тярявязляр  контейнерлярдя  сахланылыр.  Щямин  контейнерляря  тярявяз  билаваситя 
бостанда  (истещсал  йериндя)  долдурулур.  Бурадан  контейнерляр  бирбаша  истещлак 

 
115 
йерляриндяки тярявяз сахланылан йеря эятирилир. Беля цсул тярявязин дашынма заманы 
иткисинин хейли азалмасыны тямин едир. 
Бакы  мейвя-тярявяз  базасынын  анбарлары  йерин  цзяриндя  йерляшмякля, 
ихтисаслашдырылмыш  ири  анбар  групуна  аиддир.  Бу  анбарда,  ясасян  картоф,  йеркюкц, 
кялям, соьан, чуьундур вя с. бу кими чох ишлядилян тярявяз мящсуллары сахланылыр. 
Анбарын мейвя сахламаг цчцн 5 камерасы олан бир бюлмяси вардыр ки, бунун да 
тутуму  5  мин  тондур.  Анбарда  мейвялярдян  алма,  цзцм,  ситрус  мейвяляри,  нар, 
хурма,  фейхоа  сахланылыр.  Хурма вя  фейхоа 10-15 эцндян артыг  сахланылмыр.  Нар 
ися  феврал  айына  кими  сахланылыр.  Бакы  мейвя-тярявяз  анбарларынын  сащясинин 
эенишляндирилмяси  вя  онун  тутумунун  артырылмасы  республикада  истещсал  олунан 
мейвя-тярявяз мящсулунун сахланылмасынын тяшкилиня кюмяк оларды. 
Бакы  мейвя-тярявяз  анбарында  картоф,  ясасян  контейнерлярдя  сахланылыр. 
Бунун цчцн саьлам вя зядясиз картоф эютцрцлцр. Анбара эятирилян картоф яввялжя 
чешидлянир,  тутуму  450  кг  олан  контейнеря  тюкцлцр.  Щямин  контейнерляр  галаг 
гайдасында  3-4  жярэя  олмагла  анбара  йыьылыр.  Бу  заман  анбарын  гапысындан 
ичярийя доьру 2 м ениндя кечид сахланылыр. 
Анбара  йыьылмыш  щяр  партийа  малын  йерляшдийи  галаглара  паспорт  вурулур. 
Бурада  мейвя-тярявязин  ады  вя  сорту,  онун  дахилолма  тарихи,  нетто  вя  брутто 
чякиси, гябул акты цзря кейфиййяти, щямчинин тяхмини сахланылма мцддяти эюстярилир. 
Бакы  мейвя-тярявяз  базасынын  анбарларында  сойудужу  гурьулар  вя  актив 
щава  жяряйаны  системи  вардыр.  Щаванын  нисби  рцтубятини  юлчмяк  цчцн  щяр  анбар 
отаьында  щигрометр  (вя  йа  психрометр)  гойулмушдур.  Щямин  жищазын  кюмяйи  иля 
анбардакы  щаванын  нисби  рцтубяти  юлчцлцр,  лазым  эялдикдя  низама  салыныр. 
Анбарларда, щямчинин температуру юлчмяк цчцн термометр гойулмушдур. 
Анбарлар  мейвя-тярявяз  гябулу  цчцн  явялжядян  щазырланыр.  Бунун  цчцн 
кечмиш илин мящсулу гуртаран кими анбарларын щавасы йахшы дяйишдирилир, гурудулур 
вя  кцкцрд  газы  иля  (1  м
3
  сащя  цчцн  50-60  гр  кцкцрд  йандырылыр)  дезинфексийа 
олунур. Йашайыш евляринин биринжи мяртябясиндя вя зирзямилярдя йерляшян анбарлары 
башга  маддялярля  (антисептол,  Ф-5  препараты,  озон  вя  с.)  дезинфексийа  едирляр. 

 
116 
Бундан сонра бинанын щавасы йахшы дяйишдирилир, йыьыма 10-15 эцн галмыш ящянэля 
аьардылыб  йенидян  гурудулур.  Анбарларда  кечидин  ахырында  йердян  20  см 
щцндцрлцкдя  вя  анбарын  ортасында  йердян  150  см  щцндцрлцкдя  термометр 
гойулур.Психрометрляр  анбарын  орта  щиссясиндя  йердян  125-150  см  щцндцрлцкдя 
йерляшдирилир. Яэяр картоф вя йа тярявяз дагга типли анбарларда сахланыларса, ялавя 
олараг  бир  термометр  дя  30-35  см  дяринликдя  билаваситя  тярявяз  вя  йа  картоф 
таьынын ичярисиня йерляшдирилир. 
6.6 Картофун вя тярявязин сахланылмасы 
 
Картофу  щям  буртларда,  щям  дя  хяндяклярдя  сахлайырлар.  Лакин  хцсуси 
анбарларда  сахланан  картоф  кейфиййятини  узун  мцддят  сахлайа  билир.  Беля 
анбарларда картоф актив щава жяряйаны вя йа тябии вентилйасийа иля сахланылыр. 
Картофу  сахламаг  цчцн  анбарлар  дахили  гурулушуна  эюря  дагга  вя 
контейнер  типли  олур.  Картофун  сахланылмасы  цчцн  нормал  температур  1-3
0
Ж-дир. 
Яэяр контейнерлярдя сахланыларса, температур 0,5-1
0
Ж арасында олур. 
Дагга  типли  анбарларда  кечидин  щяр  ики  тяряфиндя  3х4  м  юлчцдя  даггалар 
дцзялдилир вя орайа картоф тюкцлцр. Актив щава жяряйаны олан анбарларда картофун 
щцндцрлцйц 3-4 м, тябии щава жяряйаны иля ишляйян анбарларда ися 1,5-1,75 м олур. 
Картоф  анбара  йыьылдыгдан  сонра  ону  тядрижян  сойудурлар.  Актив 
вентилйасийа  заманы  верилян  щаванын  температуру  яввялжя  12-20
0
Ж,  сойутма 
дюврцндя 1-5
0
Ж, галан дюврдя ися 2-3
0
Ж олмалыдыр. 
Картоф  анбара  йыьылдыьы  вахт  яввялжя  1  тон  картоф  цчцн  ян  азы  50  м
3
/саат 
щава  (200  м
3
/саатдан  чох  олмаз)  верилмялидир  вя  щава  жяряйаны  эцндя  1+5  саат 
ярзиндя ишлямялидир. 
Картофу  сойутма  дюврцндя  щава  жяряйаны  эцндя  8-20  саат  ярзиндя  дювр 
етмялидир.  Ясас  сахлама  дюврцндя  ися  картофун  истилийи  3-4
0
Ж-дян  чох  олдугда, 
вентилйасийа системи ишя салыныр. Картофу 85-95% нисби рцтубятдя сахлайырлар. 
Контейнерляря  йыьылмыш  картофу  сатыша  вермяздян  яввял  чешидлямяк  лазым 
дейилдир.  Картофун  контейнерлярдя  сахланылмасы  иткинин  мигдарыны  8%  азалдыр. 

 
117 
Йцклямя-бошалтма 
ишляри 
тамамиля 
механикляшдирилир. 
Нятижядя 
ямяк 
мящсулдарлыьы 30-50% артыр вя дагга типли сахланылмайа нисбятян хяржляр азалыр. 
Кюкцмейвялилярин  сахланылмасы  цчцн  нормал  температур  0-1
0
Ж  арасында 
олмагла, нисби рцтубят 90-95% олмалыдыр. Йеркюкцнц сахламаг цчцн ону гат-гат 
йыьараг цстцнц нямлийи 16%-дян аз олмайан гумла юртцрляр. 
Йеркюкцнц  истещлак  йерляриндя  вя  тядарцк  мянтягяляриндя  хяндяклярдя, 
шящяр базаларында ися буртларда сахлайырлар. Йеркюкц сахланан буртларын ени 1-0,8 
м, щцндцрлцйц 0,8-0,9 м вя узунлуьу 4-7 м олур. 
Йеркюкц  чох  вахт  пирамида  шяклиндя  буртларда  йыьылыр.  Буртларда  щямин 
пирамидалары  40-50  см  бир-бириндян  аралы  йерляшдирмяк  даща  мягсядя  уйьундур. 
Пирамидаларын алтындан буртун кянарына гядяр 25 см ениндя арх газылыр. Архларын 
цзяриня дюшянян тахталар арасында 2 см ара сахланылыр. Онун цстцня яввялжя 5 см 
галынлыьында  гум  тюкцб,  сонра  1  лай  йеркюкц  йыьырлар,  йеркюкц  лайынын  цстцня 
азажыг нямлянмиш гум тюкцрляр. Щяр сонракы лай йыьылдыгда буртларын ени вя узуну 
2 см азалдылыр. Йеркюкцнц йыьдыгда баш щиссяси харижи тяряфя йерляшдирилир. Яввялжя 
бцтцн йыьылмыш йеркюкцнцн цстцнц назик гум гаты иля юртцрляр, сонра 1
0
Ж-йя гядяр 
сойутдугдан сонра, шахта вурмасын дейя, мящсулун цстцнц йенидян саман вя йа 
торпагла басдырырлар. Саман олмадыгда йеркюкцнцн цстцнц габагжа щясрля, онун 
цстцндян ися аьаж кяпяйи вя йа гуру торф тозу иля 10 см галынлыьында юртцрляр. 
Йеркюкцнц  1
0
Ж-йя  гядяр  сойутдугдан  сонра  3
0
Ж  шахта  оларса, 
пирамидаларын цстц аьаж кяпяйи вя йа торфла ялавя олараг басдырылыр. 
Йеркюкц сахламаг цчцн газылан хяндяклярин дяринлийи 1,2 м, узунлуьу 15-5 
м, ени ися 0,3-0,5 м олур. Хяндяклярин ичиндя 6
0
Ж температур йарандыгдан сонра 
йеркюкцнц ора йыьырлар. Башланьыж юртцк ениш олмагла йаьыш суйунун ахмасы цчцн 
ялверишли  вязиййятдя  йерляшмялидир.  Лайлар  арасында  1-2
0
Ж  температур  йарандыгда 
йеркюкц гяти олараг саман вя торпагла юртцлцр. 
Хяндяклярдя 
йеркюкцнцн 
кейфиййятли 
сахланылмасы 
цчцн 
онун 
температуруна  нязарят  едирляр.  Яэяр  ичяридя  5-7
0
Ж  истилик  йаранмышса,  йеркюкцнц 
хяндяклярдян чыхарыб йа реализя едир вя йахуд анбарларда сахлайырлар. 

 
118 
Йеркюкцнц  сахламаг  цчцн  даща  перспективли  цсул  ону  таралара 
габлашдырылмыш  шякилдя  сойудужуларда  щава  жяряйаны  иля  вя  йахуд  полиетилендян 
щазырланмыш кисялярдя сахламагдыр. 
Сойудужуларда,  буз  анбарларында  вя  ади  анбарларда  йеркюкцнц  йешиклярдя 
гумла  лайланмыш  шякилдя  сахлайырлар.  Тараларда  сахладыгда  йеркюкцнц  дашымаг 
даща  асандыр.  Йеркюкцнц  тараларда  гарлама  цсулу  иля  сахламаг  хцсусиля 
ялверишлидир. Бу заман юртцжц материаллара тяляб азалыр. Бу цсулдан эениш истифадя 
едилир. 
Жяфяри,  жырщавуж,  кярявиз  вя  шальам,  сахланылма  хцсусиййятиня  эюря 
йеркюкцня охшайырлар. Чуьундур дагга типли анбарларда 1,5-2 м щцндцрлцйцндя 
йыьылмагла сахланылыр. Бцтцн мейвякюклцляр цчцн оптимал сахланылма температуру 
-1,0-0
0
Ж, нисби рцтубят ися 90-95% олмалыдыр. 
Кялями  сахламаг  цчцн  анбарлары  1-2,  бязян  ися  3-4  мяртябя  тяряжялярля 
(ряфлярля) аваданлыглашдырырлар. 
Аьбаш кялямин орта эеж вя эежйетишян сортларыны узун мцддят сахламаг олур. 
Узун  мцддят  сахламаг  цчцн  Зимовка,  Амаэер,  Белорус,  Щядиййя  эежйетишян 
сортлары,  жянубда  ися  Ликуришка,  Краснодар,  Багирски,  Бирйучекут  вя  с.  сортлар 
йарарлыдыр. Кялям сойуьа давамлы биткидир. Ону      -2
0
Ж-дя сахламаг олар. -1
0
Ж 
температур вя 90-95% нисби рцтубят оптимал шяраит щесаб едилир. 
Жянуб, жянуб-гярб вя гярб зоналарында кялями дяринлийи 0,2 м, ени 1 м вя 
щцндцрлцйц 0,5-0,7 м олан буртларда сахламаг даща йахшыдыр. Буртларын узунлуьу 
10-20 м, араларындакы мясафя 4-5 м олур. 
Йаз-йай  айларында  аьбаш  кялями  сцни  сойутма  иля  хцсуси  анбарларда 
сахламаг лазымдыр. 
Амаэер сортлу кялямин 3 м щцндцрлцйцндя даггасыз, актив вентилйасийа иля 
сахланмасы чох йахшы нятижя верир. Бу заман 1 тон мящсула 1 саатда 100 м
3
 щава 
верилир. Кялями гарлама цсулу иля дя сахлайырлар. 
Баш соьан мянфи 1-3
0
Ж температурда вя 75-80% нисби рцтубятдя даща йахшы 
галыр.  Соьаны  16-20  кг  тутуму  олан  лоткаларда  вя  решоткаларда  35-50  см 

 
119 
галынлыьында  йыьыб  сахлайырлар.  Гарлама  цсулу  иля  сахламада  ажы  соьанлардан 
Бессонов, Арзамас вя Ростов сортлары даща йахшы галыр. 
Сарымсаьы  мянфи  1-3
0
Ж  температурда  вя  75-80%  нисби  рцтубятдя  сахламаг 
мяслящятдир. 
Йашыл  эюйярти  тярявязлярини  0
0
Ж  температурда  вя  95-97%  нисби  рцтубятдя 
сахламаг  лазымдыр.  Эюйярти  тярявязлярини  сойудужуларда  вя  бузханаларда 
сахламаг  даща  ялверишлидир.  Чцнки  беля  щалда  онлар  солухмадан  1-2  щяфтя  гала 
билирляр. 
Гарпыз,  говун,  габаг  вя  щямчинин  помидор,  хийар,  бадымжан  вя  бибяр 
мювсцми тярявязлярдир. 
Гарпыз  вя  йетишмямиш  помидору  2-3  ай  сахламаг  мцмкцндцр.  Габаг  вя 
говунлары  бцтцн гыш  бойу  сахламаг олар.  Бибяр, бадымжан,  эюй габаг вя хийары 
узун мцддят сахламаг олмаз. 
Хийары  гыса  мцддятдя  10-12
0
Ж  температурда  вя  90-95%  нисби  рцтубятдя, 
габаьы  ися  10-12
0
Ж  температурда  вя  70-75%  нисби  рцтубятдя  узун  мцддят 
сахламаг мцмкцндцр. 
Гарпызы 3
0
Ж температурда вя 80-85% нисби рцтубятдя сахламаг мяслящятдир. 
0
0
Ж  температурда  гарпыз  дадыны  итирир  вя  чцрцйцр.  Сахламаг  цчцн  Богайев 
Мурашкасы,  Мелмитопол-60,  Дон-39,  Галиб-395,  Быков-22  сортлары  даща 
перспективлидир. 
Говуну 0-2
0
Ж температурда вя 75-80% нисби рцтубятдя сахламаг олар. Орта 
Асийада  говуну  аслы  щалда  вя  йа  хяндяклярдя  сахлайырлар.  Говун  яввялжя  эцняш 
алтында бир аз бцрцшдцрцлцр ки, онлар узун мцддят йахшы галсын. 
 
6.7 Мейвя вя эилямейвялярин сахланылмасы 
 
Мейвяляри  сойудужуханаларда,  тябии  щава  жяряйаны  олан  анбарларда  вя 
щямчинин тянзим олунан газ мцщити шяраитиндя сахлайырлар. Мейвялярин анбарлара 
йыьылмасы вя сахланылмасы шяраити мейвянин кейфиййятиня тясир эюстярир. Сахланылмаг 

 
120 
цчцн  саьлам,  зядясиз  вя  хястялий  олмайан  мейвяляр  сечилир.  Сахланылма  мцддяти, 
щямчинин таранын, габлашдырма материалынын кейфиййятиндян асылыдыр. Сахланылмаьа 
эюндярилян  мал  гябул  мянтягясиндя  вя  йа  експедисийа  шюбясиндя  чешидляндикдян 
сонра  анбара  йыьылыр.  Йыьма  заманы  анбарын  гапы  йериндян  узунуна  доьру  2  м 
ениндя кечид сахланылыр. Галаглар арасындакы мясафя 30 см олмалыдыр. 
Каьыза  бцкцлмцш  гыш  сортлу  алма  вя  армуд  анбарын  даща  ичяри  тяряфляриня, 
нисбятян  аз  мцддят  цчцн  сахланыланлар  гапыйа  йахын  йыьылмалыдыр.  Йешикляр 
рейкалар цзяриня галагланыр. Галагларын щцндцрлцйц 2-2,5 м-дян чох олмамалыдыр. 
Йадда  сахламаг  лазымдыр  ки,  мейвя  вя  тярявяз  ейни  анбарда  сахланыла 
билмяз. Тянзим олунан газ мцщити шяраитиндя сойудужуда сахланылан алмалар цчцн 
температур  2-4
0
Ж,  нисби  рцтубят  ися  90-95%  сявиййясиндя  сахланылыр.  Тохумлу 
мейвялярин  сахланылмасы  заманы  щавада  оксиэенин  вя  карбон  газынын  мигдарыны 
тянзимлянмякля сахланылма мцддятини артырмаг олар. 
Бу сахланма цсулунун мянфи жящятляри дя вардыр. Беля ки, бурада эерметик 
камералардан истифадя етмяк лазым эялир. Ейни заманда камера ачыларкян бцтцн 
партийа  мал  реализя  едилмялидир.  Щазырда  ися  бизим  юлкямиздя  мейвянин 
сахланылмасындан яввял онларын полиетилен каьызлара бцкцлмяси тятбиг олунур. Беля 
шяраитдя  мцхтялиф  мейвялярин  хцсусиййятляри  нязяря  алынмалыдыр.  Цмумиййятля, 
сахланылма  заманы  алманын  тяркибиндя  олан  сахароза  вя  туршулугда  чох 
дяйишикликляр баш верир. Алма юз яввялки туршулуьунун 30-60%-ни итирир. Йетишмянин 
сонунда ися туршу даща чох сярф олунур. Бунун яксиня олараг там йетишмя заманы 
ятирли маддялярин мигдары ян йцксяк сявиййяйя чатыр. Ятрин галмасы цчцн мейвянин 
0-4
0
Ж  температурда  сахланылмасы  мяслящят  эюрцлцр.  Йай  алмасы  цчцн 
температурун 0
0
Ж иля мянфи 0,5
0
Ж арасында, гыш алмасы цчцн ися 0
0
Ж иля мянфи 1
0
Ж-
дя олмасы лазымдыр. 
Пайыз  алмасы  вя  армуд  цчцн  температур  реъими  вя  нисби  рцтубят  йай 
алмасында олдуьу кимидир. 

 
121 
Харижи юлкялярдя алманы 4
0
Ж температурда сахламаг мяслящят эюрцлцр. Беля 
шяраитдя сахланылан алма сатышгабаьы даща ятирли олур. Сойудужуда иткинин мигдары 
15,7%-дян 11%-я гядярдир. 
Алманын сойудулдугдан сонра сахланылмасы цзря дя тяжрцбяляр апарылмышдыр. 
Мейвя  сортлары,  мцхтялифлийиндян  асылы  олараг  -2
0
Ж  иля  -7
0
Ж  арасында  сойудулур. 
Сатышгабаьы ися температур 0
0
Ж-йя галдырылыр. Температур реъими жящятдян алмалары 
3 група айырырлар. 
Биринжи  група  Гыш  бананы,  Бойкен,  Жыр-Щажы,  Гяндил-Синаб,  Гыш  пармени, 
Симеренко  ренити,  Сары  Синаб  дахилдир.  Бунлары  -2
0
Ж  иля  -6
0
Ж  арасында  сахламаг 
олар. 
 Икинжи група Сары белфлер, Бабушкин, Сары-турш, Титовка дахилдир ки, бунлары 
сахламаг цчцн -4
0
Ж-дян -1
0
Ж-йя гядяр температур лазымдыр.  
Цчцнжц група Розмарин, Орлеан ренети вя Наполеон дахилдир (температур -
3
0
Ж-дян  0
0
Ж-йя  гядяр).  Цмумиййятля,    тохумлу  мейвяляри  сойудужуханаларда 
сахладыгда онларда биокимйяви просесляр зяифляйир вя 0
0
Ж-дя сахланылмаьа нисбятян 
тяняффцсцн  активлийи  8-10  дяфя  йавашыйыр.  Бунунла  йанашы,  Бейнялхалг  Стандарт 
Тяшкилаты  тохумлу  мейвялярин  -1
0
Ж-дян  ашаьы  температурда  сахланылмасыны 
мяслящят  билмир.  Щалбуки  Шампан  ренети  буз  анбарларында  бир  илдян  чох 
сахланылмышдыр. Сойудужуханаларда пайыз сортларындан Боровинка, Золаглы пайыз, 
Титовка,  Пайыз  зяфяраны  алмалары  1-2  ай,  Ялван  янис,  Ади  Антон,  Апорт,  Даш 
Антон,  Сары  белфлер,  Сары  турш,  Канада  ренети  кими  алмалар  3-5  ай,  Бабушкин, 
Жонатан, Гяндил-Синаб, Наполеон, Шафран Пепини, Аь розмарин кими алмалар 4-6 
ай,  Сары  Синаб,  Симеренко  ренети,  Шампан  ренети,  Жыр-Щажы,  Гызылящмяди 
алмаларыны ися 5-9 ай сахламаг мцмкцндцр. 
0
0
Ж  температурда  йай  армуду  1-3  щяфтя  мцддятиня  галыр.  Пайыз 
армудларындан  Пайыз  бергамоту,  Бере-Боск,  Марийа-Луиза,  Мешя  эюзяли,  Пайыз 
деканкасы 0,5-1 ай, Аленксандр береси, Бере-дил, Дцшес д′Ангулем кими сортлар ися 
1,5-2 ай сахланыла билир. 

 
122 
Гыш  армудларындан  Бергамот,  Фердинанд,  Гыш  Вилйамсы,  Пасс-крассон  вя 
Сен-ъермен  кими  армуд  сортлары  1-3  ай,  Есперен  бергамоту,  Кйуре,  Гыш 
деканкасы, Оливйе де Серр вя Йайэюрян армудлары 4-5 ай сахланыла биляр. 
Алманы  гарлама  цсулу  иля  дя  сахламаг  тятбиг  олунур.  Бунун  цчцн 
Розмарин,  Шампан  ренети,  Гяндил-Синаб,  Сары  Синаб  вя  Симеренко  ренети  даща 
ялверишли сортлардыр. 
Сахланылмаг  цчцн  нязярдя  тутулмуш  чяйирдякли  мейвяляр  гуру,  саьлам, 
зядясиз  вя  хястяликсиз  олмалыдыр.  Дахилиндя  хястялик  мцяййян  едилмиш  мейвяляр 
сечилдикдян сонра тезликля реализя олунмалыдыр. Чяйирдякли мейвяляр даща пис галыр. 
Бурада  йетишмишляр  цчцн  ян  ялверишли  температур  -1~  0
0
Ж  щесаб  олунур. 
Йарымйетишмишляр  цчцн  ися  +0,5  ~  0
0
Ж  температур  лазымдыр.  Щяр  ики  щалда  нисби 
рцтубят 90% тяшкил едир. Беля шяраитдя албалы вя эиласы 10 эцня гядяр, ярийи, эавалы вя 
шафталыны 1 айа гядяр сахламаг олар. Тохумлу мейвялярдян фяргли олараг эавалынын 
йетишмяси заманы йетишмяйя шякяр йох, спирт-сорбит сярф олунур. Эавалынын шякяри 50 
эцн мцддятиня дяйишмяз галыр. 
Цзцмцн сахланылмасы, ясасян сцни щава жяряйаны иля ишляйян ихтисаслашдырылмыш 
анбарларда  баша  чатдырылыр.  Азярбайжанда  цзцмчцлцйцн  инкишафы  иля  ялагядар 
олараг тязя сцфря цзцмцнцн сахланылмасына да фикир верилмялидир. 
Щям  йени  вя  щям  дя  артыг  истифадядя  олмуш  анбарлар  цзцм  йыьылмаг  цчцн 
мцтляг щазырланмалыдыр. Цзцм йыьылмаьа 1-1,5 ай галмыш анбарларда бцтцн тямир-
тикинти  ишляри  гуртармалыдыр.  Дюшямяни  хлорлу  ящянэля  йуйуб,  анбарын  щавасыны 
дяйишмяк вя тязя анбарлары йахшы гурутмаг лазымдыр. 
Киф  эюбяляклярини  мящв  етмяк  цчцн  анбарлары  натриум-оксидифенолйат 
мящлулу иля (Препарат-5) дезинфексийа етмяк лазымдыр. Бунун 2%-ли мящлулундан 
щяр  1  м
2
  сащяйя  200  мл  чилянмялидир.  Бундан  сонра  анбарын  щавасы  2-3  эцн 
дяйишилмялидир. Анбары мал йыьылмаьа 10-15 эцн галмыш мис купоросу гатылмыш тязя 
ящянэля  (10  литр  суйа  1,5  кг  ящянэ,  100-200  гр  мис  купоросу)  аьардырлар. 
Анбардакы бцтцн аваданлыьы 1%-ли формалин вя йа 5%-ли бура мящлулу иля силирляр. 

 
123 
Нящайят, анбары кцкцрд газы иля тцстцляйирляр. Бу мягсядля 1 м
3
 сащяйя 50 
гр щесабы иля кцкцрд йандырырлар. Яэяр анбар яввялжядян натриум-оксидфенолйатла 
дезинфексийа едилмишся, онда кцкцрдцн мигдары 2 дяфя азалдылыр. 
Ян  йахшы  цсул  анбарларын  щазыр  кцкцрд  газы  балонлары  иля 
тцстцляндирилмясидир.  Дезинфексийанын  бцтцн  щалларында  анбарын  щавасыны  цзцм 
йыьылмаздан  24-48  саат  габаг  йахшыжа  дяйишдирмяк  лазымдыр.  Бундан  сонра 
сойудужу  гурьуну  ишя  салыб  камеранын  (анбарын)  температуруну  3  ~  4
0
Ж-йя 
ендирмяк лазымдыр. 
Цзцм  йыьылдыьы  сащянин  йахынлыьындакы  анбарда  сахланажагса,  анбарын 
температуру илк дяфя 5 ~ 8
0
Ж-йя гядяр сойудулмалыдыр. Мящсул йыьымындан сонра 
анбарын  температуру  4
0
-йя  ендирилир.  Бцтцн  ишляр  эюрцлцб  гуртардыгдан  сонра 
анбарын  гапысыны  баьлайыб,  ону  яввялжя  2
0
Ж-йя  гядяр  вя  нящайят,  0
0
Ж-йя  гядяр 
сойутмаг  лазымдыр.  Температурун  беля  пилляли  гайдада  ашаьы  салынмасы  ири  цзцм 
анбарларында даща ящямиййятлидир. Чцнки беля анбарлара мящсул 6-8 эцня йыьылыр. 
Кичик анбарлар ися 1-2 эцня долдурулдугда оранын температуру 2 эцн ярзиндя 5 ~ 
8
0
Ж-дян 0
0
Ж-йя ендирилир. Цзцмцн тядрижян сойудулмасы тярлямянин гаршысыны алыр 
вя цзцмцн узун мцддят кейфиййятли галмасына сябяб олур. 
Ейни  сорт  цзцм  анбарларда  бир  тяряфя  йыьылмалыдыр.  Щям  дя  мящсул  анбара 
йыьыларкян  эяляжякдя  онун  анбардан  чыхарылмасынын  ращатлыьына  да  фикир  вермяк 
лазымдыр.  Сахланылмаьа  чох  давамлы  сортлар  анбарын  йухары  башына,  аз  давамлы 
сортлар  ися  гапыйа  йахын  йерляшдирилир.  Цзцм  йешикляри  анбарда  галаг  гайдасында 
йыьылыр.  Галаглар  сойудужу  гурьуларындан  60  см,  тавандан  50-60  см  аралы 
олмалыдыр  ки,  щава  жяряйаны  йахшыишлясин.  Галаьын  ени  2  вя  йа  4  йешик  гядяр 
олмалыдыр. Галагларын вя галагларла дивар арасында 50 см кечид гойулур. Галаьын 
щцндцрлцйц 14 йешик лотокдан чох олмамалыдыр. 
Анбары долдурдугдан  сонра щяр  м
3
  сащяйя 5  гр щесабы  иля  кцкцрд  тцстцсц 
верилир.  Сонра  щяр  2  айдан  бир  анбара  йеня  2,5  г/м
3
  щесабы  иля  кцкцрд  газы 
верилмялидир. 

 
124 
Цзцмцн  сахланылмасы  йерли  шяраитдян  асылы  вязиййятдя  баша  чатдырылыр. 
Цзцмцн сойудужу гурьусу олмайан анбарда сахланылмасы заманы температур 0 
~ 2
0
Ж, нисби рцтубят ися 85-95% олмалыдыр. Беля анбарларда цзцм вахташыры кцкцрд 
газына верилмялидир. 
Цзцмц  узун  мцддят  сахламаг  цчцн  анбарын  температуру  -1-дян  -2
0
Ж 
арасында, нисби рцтубят ися 85-95% олмалыдыр. Нисби рцтубятя ямялетмя кейфиййяти 
сахламаг  цчцн  лазымдыр.  Башга  мейвялярдя  олдуьу  кими,  цзцмцндя  сахланылма 
мцддяти  онун  сортундан  асылыдыр.  Беля  ки,  Аьадайы,  Гара  Крым,  Чарас,  Катта-
курган, Гялябя, Тербаш цзцмляри бир айа гядяр, Асма, Гадын бармаьы (Щцсейни), 
Гарабурну,  Искяндяриййя  мускаты,  Аь  тайифи,  Чящрайы  тайифи  сортларыны  2-3  айа 
гядяр,  Изабелла,  Чящрайы  кишмиши,  Нимрянэ,  Гыш  каталону,  Шабаш,  Ташлы,    вя 
галынгабыг цзцм сортларыны ися 3-5 ай вя даща чох сахламаг олар. 
Сахлама  мцддятиня  цзцмцн  бежярилдийи  йер  дя  тясир  эюстярир.  Сянайе 
ящямиййятли  цзцмчцлцк  районларында  даща  йахшы  сахланылан  цзцм  сортлары 
ашаьыдакылардыр. Крымда Шабаш вя Ташлы, Юзбякистанда Нимрянэ, чящрайы тайифи вя 
с. 
Цзцмц  узун  мцддят  сахламаг  цчцн  ону  калиум-метабиосулфатла 
дярманлайырлар.  Цзцмцн  торфла  габлашдырылмасы  да  йахшы  нятижя  верир.  Даща 
доьрусу,  бу  заман  карбон  газынын  айрылмасы  зяифляйир,  бу  ися  антисептик  хассяйя 
маликдир. Цзцмцн сахланылмасы заманы туршу вя шякярин мигдары азалыр, фруктоза 
нисбятян артыр, глцкоза ися тядрижян азалыр. 
Цзцмцн узун мцддят сахланылмасына чякилян хяржляр тамамиля юдянилир вя 
ялавя  эялир  дя  ялдя  едилир.  Щесабламалар  эюстярмишдир  ки,  щяр  500  тон  цзцмцн 
сахланылмасындан 200 мин манат эялир эютцрмяк мцмкцндцр. 
Башга  эилямейвялярин  сахланма  мцддяти  ися  даща  аздыр.  Тижарят 
тяшкилатларында  эилямейвяляри  2-3  эцня  реализя  едирляр.  Сойудужуда  вя  буз 
анбарларында  ися  эилямейвяляри  2-3  щяфтя  сахламаг  олар.  Сойудужуда  гараьаты  1-
1,5  ай  сахламаг  мцмкцндцр.  Сахланма  заманы  температур  0,15-дян  -0,5
0
Ж-йя 
гядяр олур. Нисби рцтубят щядди 90-95% арасындадыр. 

 
125 
Ситрус  мейвяляринин  саьламлыьы  вя  тямиз  каьыза  бцкцлмяси  сахланма  цчцн 
ясас шяртдир. Сахланылма цчцн айрылан нарынэинин сятщинин цчдя бири йашыл ола биляр. 
Бурада  гцсурлу  мящсулун  мигдары  2%-и  кечмямялидир.  Сахланмада  портаьала 
нисбятян  лимон,  нарынэийя  нисбятян  портаьал  даща  йахшы  галыр.  Нормал  шяраитдя 
нарынэини  2-3  ай,  портаьалы  3-5  ай,  лимону  4-6  ай  сахламаг  мцмкцндцр.  Ситрус 
мейвяляринин  сахланылмасы  цчцн  Крыловун  буз  анбарындан  да  истифадя  едилир. 
Анжаг бурада ситрус мейвяляринин цзяри брезентля юртцлмялидир. Сахланма заманы 
нисби рцтубят 85-90% арасында олмалыдыр. Йетишмямиш нарынэи вя портаьалы 4 ~ 5
0
Ж 
температурда сахламаг лазымдыр. 
Субтропик  мейвяляри  сахламаг  цчцн  оптимал  температур  вя  нисби  рцтубят 
реъимляри айры-айры мейвяляр цчцн ашаьыдакы кими мцяййян едилмишдир: 
-  янжири  18  ~  20
0
Ж-дя  1  эцн,  0
0
Ж-дя  10  эцня  гядяр,  -18  вя  -20
0
Ж-дя, 
щямчинин -45 ~ 50
0
Ж-дя тяжили дондурмадан сонра 100 эцня гядяр сахламаг олар. 
-  нары  1  ~  2
0
Ж-дя  вя  85-90%  нисби  рцтубятдя  2  айдан  6  айа  гядяр,  тянзим 
олунан  газ  мцщитиндя  (11-12%  О
2
  вя  5-7%  ЖО
2
)  3
0
Ж-дя  8  ай  сахламаг 
мцмкцндцр. 
-  хурманы  0  ~  1
0
Ж-дя  вя  85-90%  нисби  рцтубятдя  2-3  ай  сахламаг  олар. 
Температур  йцксялдикжя,  хурманын  йетишиб  ютмяси  сцрятлянир  вя  мейвянин 
сахланылма мцддяти азалыр. Бязян хурманын йетишиб ютмясини сцрятляндирмяк цчцн 
анбарын щавасына 1:2000 нисбятиндя етилен газы вериб эерметик баьлайырлар. 1 ~ 2
0
Ж 
температурда вя 90% нисби рцтубятдя хурманын етилен газы иштиракы иля йетишмяси 2-
4 эцн, газсыз йетишмяси 25 эцн давам едир. 
-  фейхоаны 3
0
Ж-дя  1  айа  гядяр  сахламаг  олар.  Эюрцндцйц кими,  субтропик 
мейвяляри сахламаг цчцн температур ясасян 1 ~ 3
0
Ж арасында дяйишир. 
-  йетишмиш  бананы  1  щяфтя,  дярилдийи  вахтдан  сонра  ися  30-45  эцн  сахламаг 
олар. Бу заман анбарда 12
0
Ж температур вя 95% нисби рцтубят олмалыдыр. 
- ананас дярилдикдян сонра 20-25 эцн, там йетишдикдян чонра ися 5-8 эцн, 10 
~ 15
0
Ж температурда вя 80-85% нисби рцтубятдя сахланыла биляр. 
 

 
126 
Ə
Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   22




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin