Microsoft Word 00 KeyNote Speakers Materiallar

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

273

 

Qafqaz University                                                                                          29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Таблица. Содержание радионуклидов в плодовых телах Lactariusmitissimus и Clitocybeodora, Бк/г. 

Радионуклид 

Lactarius mitissimus 

Clitocybe odora 

Ra

226 

<1,8·10

-2

<1,3·10

-2

 

Th

232 

<1,3·10

-2

 <1·10

-2

 

K

40 

9,3·10

-1

±7·10

-2

 1,2±6,5·10

-3

 

Co

60 

<9,6·10

-3

 <7,5·10

-3

 

Cs

134 

<8,9·10

-3

 <6,7·10

-3

 

Cs

137 

<9,2·10

-3

 <7,1·10

-3

 

Анализ содержания долгоживущих радионуклидов в плодовых телах шляпочных грибов 

Lactariusmitissimus  и  Clitocybeodoraпоказал  наличия  в  образцах  естественного  радионуклида 

K

40

.  Как  видно  из  таблицы  вид  гриба  Clitocybeodoraпроявляет  большую  аккумуляционную 

способность  по  отношению  к  естественному  радионуклиду  K

40

,  чем  вид  Lactariusmitissimus. 

Это  является  основой  для  предположения,  что  вид  гриба  Clitocybeodoraявляется 

биоиндикатором естественного радионуклида K

40

. 

 

 

 

ABŞERON ŞƏRAITINDƏ EVKALIPT CINSINƏ AID BƏZI  

NÖVLƏRIN (E.CAMALDULENSIS, E.VIMINALIS, E 

CINEREA) EKOLOJI DAVAMLILIĞININ QIYMƏTLƏNDIRILMƏSI 

 

S.B.BAĞIROVA 

AMEA Dendrologiya İnstitutu 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Abşeron yarımadasında son dövrlərdə yeni salınan sənaye müəssisələrinin, yolların, körpülərin 

ətrafının, park və bağların müasir yaşıllaşdırma prinsipləri əsasında qurulması, şəhər landşaftının ayrıl-

maz elementi olub, flora biomüxtəlifliyinin artırılmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Abşeron 

şəraitində bəzək bitkilərinin bioekoloji xüsusiyyətlərinin, eləcə də ekoloji şəraitə davamlılığının elmi 

əsaslarla öyrənilməməsi onların müəyyən müddətdən sonra yerli şəraitə uyğunlaşmasında problemlər 

yaradır. 

Son dövrlərdə Abşeron yarımadasında yaşıllaşdırılmada bir çox dekorativ bitkilərlə yanaşı Mərsin 

fəsiləsinin (MyrtaceaeJ

USS

.) Evkalipt  (EucalyptusL'H

ÉR

.) cinsinin bəzi növlərinə  də rast gəlinir. Bu 

məqsədlə  tədqiqat istiqamətini Evkalipt (EucalyptusL'H

ÉR

.) cinsinin E.camaldulensis, E.viminalis, E 

cinerea növlərinin bioekoloji xüsusiyyətlərinin öyrənilməsinə yönəltmişik. Evkalipt növləri hündür, 

möhkəm oduncaqlı, güclü kök sisteminə malik, uzunömürlüdür və  ətraf mühitin mühafizəsində, 

zəhərli tullantıların mənimsənilməsində, bataqlıq ərazilərin qurudulmasında, torpaqda deqrodasiyanın 

qarşısının alınmasında xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. 

Tədqiq olunan növlər üçün tоrpаğın tərkibi və xüsusiyyətləri də  əsas amildir. Evkaliptlər quru, 

gilli topacıqlı torpaqlarla müqaisədə, yumşaq torpaqlarda sürətlə inkişaf edir, 10 il ərzində bitkilərin 

boyu 13-15 m-ə çatır. Çox nəmişli yerlərdə 35 yaşlı nümunələri 200 illik palıdın ölçüsünə çatır. 

2010-2015 illərdə bu növlərin qışа dаvаmlılığını öyrənmək məqsədi ilə yaşlı və cavan nüsxələrin 

şaxtaya davamlılığı müqaisəli təhlil edilmiş  və  məlum olmuşdur ki, 2-4 illik evkalipt növlərinin 

şaxtaya davamlılığı nisbətən zəifdir. 

Tədqiqat zamanı Evkalipt növlərinin qışа  dаvаmlılığını qiymətləndirmək məqsədi ilə Rusаnоv 

(1963), Lаpin, Sidnеvа, (1973) metodikalarına  əsaslanmışıq. 2013-cü ildə  Аbşеrоndа  qış  аylаrındа 

hərаrətin -12-14

0

C olması, əsən güclü şimаl küləyinin sürətinin 25-30 m/sаn çаtması nətiçəsində cаvаn 

bitkilərin  оduncаqlаşmаyаn budаqlаrı  məhv  оlmuşdur. Abşeron  şəraitində yanvar-fevral aylarında 

havanın hərarəti nadir hallarda qeyd olunan göstəriciyə çatır. Apardığımız tədqiqtlardan məlum oldu 

ki, Abşeron  şəraitində evkalipt növlərinin birillik cücərtilərinə  qısamüddətli 7-8

0

C  şaxtalar təsir 

göstərmir. Bəzən 8-9

0

C-də ciddi dəyişkənlik olmasa da, 10-11

0

C-də  şaxtaların uzun müddət davam 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

274

 

Qafqaz University                                                                                          29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

etməsi evkalipt növlərinin əksəriyyətində yerüstü hissənin donması ilə nəticələnir. Buna səbəb evkalipt 

növlərinin toxuma və hüceyrələrinin su ilə zəngin olmasıdır. Sürətli donvurma şəraitində su hüceyrəni 

dağıdır ki, bu da ağacın müəyyən hissəsinin məhv olmasına gətirib çıxarır. 

Mart ayından başlayaraq temperaturun qalxması nəticəsində şaxtalı qış mövsümündə məhv olmuş 

yerüstü hissələr tədricən - aprеl-mаy  аylаrındа kök boğazından pöhrələr vеrməklə  bərpа  оlunmuş-

dur. Pöhrələr 3-4 həftə ərzində sərbəst böyüdükdən sonra, əsasən aşağıda bitən 3-4 zoğu saxlayaraq, 

qalanını  kəsmək lazımdır. Yаzdа qurumuş gövdələri kəsdikdən sоnrа  təzə pöhrələr  əmələ  gəlmiş  və 

bunlаr  еlə I ildə çiçək  аçmışdır. I vеgеtаsiyа ilinin sоnundа pöhrələrdən  əmələ  gəlmiş budаqlаrın 

uzunluğu 80-130 sm-ə  çаtmışdır.Təbii  şəraitdə  vətənində yüksək dağ yamaclarında bitən elə  fərdlər 

(E. citriodora, E.aggregata, E. mannifera) vardır ki, onlar -20-24

o

C-yədək şaxtaya davam gətirir. Bu 

da onu göstərir ki, tədqiq olunan evkalipt növlərinin vətəninə nisbətən Abşeronda şaxtaya davamlılığı 

aşağıdır. 

Evkaliptləri  şaxtadan qorumaq üçün payız fəslində  hələ  şaxtalar düşməmiş gövdələrin dibini 

torpaq və xüsusi olaraq gətirilmiş qumla 25-30 sm hündürlükdə örtürlər. Donmuş evkaliptlər çıxarıl-

mamalıdır, çünki ağaclar tamamilə donduqdan sonra onların kök boğazından çoxlu zoğlar göyərməyə 

başlayır. Bu zaman təzə pöhrələri zədələmədən, ağacın qurumuş hissəsi iti balta və ya mişarla kəsilib 

götürülür. 

Ədəbiyyat materiallarından məlumdur ki, vеgеtаsiyа müddətində tədqiq olunan növlər 500-1000 

ml-ə qədər su buхаrlаndırа bilər. Tədqiqat illərində evkalipt növlərinin özünü su ilə təmin еtməsinin 

və istiliyə  dаvаmlılığının təsirini öyrənmək üçün iul-аvqust  аylаrındа  tеrmоs kоlbаlаrının köməkliyi 

ilə müşаhidələr  аpаrılmışdır.Nəticələr göstərmişdir ki, tədqiq  еdilən növlərin istilik və qurаqlığа 

dаvаmlılıq dərəcəsi 45

0

C ilə 55

0

C аrаsındа dəyişilmişdir. Tədqiq еdilən evkalipt növləri yüksək hərа-

rətin təsirinə dаvаmlılığlаrınа К.А. Ахmаtоv (1974-1976) şkalasına görə 2 bаllı şkalaya, yəni аz dərə-

cədə qurаqlığа  dаvаmlılara aid edilirlər. Belə ki, onlarda isti yay dövrlərində, bоy  аrtımı  zəif gedi, 

yаrpаqlаr üzərində müşahidə apardıqda yаnmаya meyilli olduqlarını müşahidə etmişik. 

Bitkilərin nоrmаl böyümə və inkişаfı üçün işıq əsаs rоl oynayır. Tədqiq olunan evkalipt növləri 

birbаşа günəşin şüаlаrının təsiri аltındа normal böyüyüb, inkişaf edir. Yalnız birillik cücərtiləri günəş 

şüаlаrının təsirindən qоrumаq lаzımdır.  İşığа münаsibətinə görə  еvkаliptlər işıqsеvən bitkilər hesab 

olunurlar. Evkaliptlərin tacı qeyri-düzgün formalıdır, keçiricidir, belə ki, yarpağın ayası  hər zaman 

saplağın üzərində düşən günəş  şüalarına paralel olur. Ona görə  də evkalipt meşələri işıqlıdır, yaxşı 

inkişaf etmiş bitki təbəqəsi vardır. 

Tədqiqatlarımızın nəticəsində  məlum oldu ki, evkаlipt növləri Abşeronda  şaxtalara davamsız 

olub, sərt şaxtalarda dоnur, аncаq yаzdа pöhrələrlə bərpа оlur, təzə pöhrələr еlə I ildə çiçək аçır. Bu da 

onu göstərir ki, tədqiq olunan evkalipt növlərinin vətəninə nisbətən Abşeronda  şaxtaya davamlılığı 

aşağıdır.E.camaldulensis, E.viminalis, E cinerea sürətlə böyüdüyü, sərt küləklərə davamsız olduğu 

uçun, gövdəsi xeyli deformasiyaya uğrayır. Buna görə  də Abşeron yarımadasında yaşıllaşdırma 

zamanı onlar küləksiz səmtdə  əkilməli və  bərkidilməlidir. Öyrənilən evkalipt növləri Abşeron 

şəraitində yаy dövrünü yахşı  kеçirir, çox quraqlıq zamanı böyüməsi nisbətən zəifləyir, rütubətsеvən 

bitkidirlər. Vegetasiya dövründə ardıcıl suvаrmа tələb еdilir.  

 

 

 

 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

275

 

Qafqaz University                                                                                          29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

ABŞERON YARMADASININ ŞƏRQ HİSSƏSİNDƏ İNTRODUKSİYA 

OLUNMUŞ  ŞAM CİNSLƏRİNİN YAYILMA ƏRAZİLƏRİ VƏ 

MONİTORİNQİ 

 

Z.R.MƏMMƏDOV  

AMEA Dendrologiya İnstitutu 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN

 

R.R.ƏFƏNDIYEVA 

AMEA Dendrologiya İnstitutu 

AZƏRBAYCAN

 

N.Z.MƏMMƏDOVA  

AMEA Dendrologiya İnstitutu 

AZƏRBAYCAN

 

H

. 

İLHAM QIZI

 

AMEA Dendrologiya İnstitutu 

AZƏRBAYCAN

 

 

Təbiət–cəmiyyət münasibətlərinin kəskinləşməsi və  vəhdətin pozulması  bəşəriyyət üçün çox 

neqativ fəlakətlərlə nəticələnə biləcəyi barədə həyəcan təbili çalınmağa baxmayaraq, bu proseslər get-

gedə daha da dərinləşir.  İnsanlar sanki təbiətin, onun sərvətlərinin  ən qəddar düşməninə çevrilərək 

dəhşətli ekosid törədirlər. Elə bu baxımdan da hazırda dünyanın ekoloji durumu heç də ürək açan 

vəziyyətdə deyil. Qeyd etmək lazımdır ki, bu neqativ hal respublikamızdan da yan keçməmişdir. 

Ancaq bütün bunlara baxmayaraq ölkədə bir sıra bərpa tədbirləri də həyata keçirilməkdədir.  

Respublikamızın zəngin torpaq-bitki örtüyü hər zaman diqqət mərkəzində olmuşdur ki, belə 

ərazilərdən biri də Abşeron yarımadasıdır. Abşeron yarımadası üçün yarımsəhra və quru bozqırların 

mülayim isti iqlimi səciyyəvidir. Havanın orta temperaturu 13,5

0

 - 13,7

0

C, maksimal temperatur 40

0

-

42

0

C təşkil edir. İllik yağıntıların miqdarı 150 - 310 mm arasında dəyişir. Yarımadada il ərzində əsən 

güclü küləklərin sayı 139-a çatır. Yarımadanın şərqində qrunt sularının minerallaşma dərəcəsi müxtə-

lifdir və çox vaxt səthə yaxın yerləşir. Abşeron iqtisadi coğrafi bölgəsində çayır torpaqlar az yararlı və 

şərti yararsız sahələrdən ibarət olub bölgənin ümumi torpaq ehtiyatının 51%-ni təşkil edir. Bu 

torpaqlar gələcəkdə  əkinə yararlı torpaqların genişləndirilməsində yeganə ehtiyat mənbələrindən 

sayılır. Bu torpaqlar daxilində müxtəlif dərəcədə çirklənmiş  və texnogen pozulmuş torpaqlara rast 

gəlinir.Belə torpaqların ümumi sahəsi 30 min ha-dan çoxdur və əsasən şəhərətrafı köhnə neft mədən 

ərazilərində geniş yayılmışdır. Suvarılan sahələrin meliorativ vəziyyətinə görə 1,4 min ha yaxşı, 2 min 

ha kafi və 0,5min ha qeyri-kafi qiymətləndirilir. 

Qeyd etməliyik ki, Abşeronun təbii florasında ağac və kol növləri az saydadır. Əhalinin istirahət 

zonası hesab edilən Abşeronda insanlar qədim tarixi dövrdən meyvə  ağacları  və kolları  əkmişlər. 

Sonrakı dövrlərdə  əhali sıxlığının yaranması ilə  əlaqədar olan bir çox ağac və kollar yaşıllaşdırması 

məqsədilə istiliyə davamlı ağac və kollar introduksiya olunmuşdur.Artıq yaşı 80-100 olan uca boylu 

şam cinsləri üfüqi və horizontal sərv, daş palıd müxtəlif yaşlı palma növləri, adi və  xəzər lələyi, 

meymun alması və s. ağaclar park və yaşıllıq zonalarında inkişaf etməkdədir. 

Azərbaycanın iqlim-torpaq şəraiti xüsusilə  də Abşeron yarımadasının mürəkkəb təbii mühiti, 

ekoloji faktorların dəyişkənlik dinamikası, mövcud ekoloji sistemi vahid çərçivədə izah etməyə imkan 

vermir. Bu ərazinin təbii bitkiliyi efemer və efemeroidlərdən ibarət olub aşağıdakılardır: Çirklənmiş və 

şoran torpaq ərazilərində sahil cığı (Juncus Litoralis C.A.M.), çoxbudaqlı yulğun (Tamarix 

ramosissima Lebed), adi yovşan (Artemisia), Xəzər sarıbaşı (Kalliduim capsicum L. Ung. Strenb), 

buruq sularının yayıldığı  ərazilərdə isə hallofitlər-petrosimoniya (quş otu), salikorniya (şorangə), 

kermek (süpürgə) dəniz sahilində itiuclu cığ, Capparis herbacea Willd-otlu yerqulağı (gəvən) bitir. 

Şamdanvarı öldürgən isə (Anabasis brachiata F. Et M.) Abşeronun  şoranlı, təpəcikli qumluqlarında 

seyrək, qruplar halında rast gəlinir. Dəniz sahillərində tikanlı yerqulağı (Salsola nodulosa (Moq), 

kəngiz çərən (Suaeda confusa İljin) növü və s.  yayılmışdır. 

Yuxarıda qeyd olunanları  və yarmadanın turizm potensialını  nəzərə alaraq tərəfimizdən 

müəyyən tədqiqatlar aparılmışdır.Son illər Abşerona xarici ölkələrdən gətirilmiş  həmişəyaşıl növlər 

xeyli artmışdır. Bunların arasında iynəyarpaqlılar daha çox üstünlük təşkil edir. Çünki iynəyarpaq-

lıların davamlılığı digər bitkilərə nisbətən daha yüksəkdir.Şam cinsinə aid olan Eldar şamı (P. Eldarica 

Medw.) Abşeron şəraitinə qədim dövrlərdən introduksiya edilmişdir. Bu prosesin tarixi bəlkə də 200 

ildən çoxdur. Bu bitkinin morfoloji–anatomik quruluşu, yarpaqların (iynələrin) qalın hipoderma ilə 

örtülməsi, ağızcıqların sayca çoxluğu və kiçik ölçülü olması, efir yağı  və  qətranlı olması suyun 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

276

 

Qafqaz University                                                                                          29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

qənaətlə  ağızcıqlardan buxarlanmasını  təmin edir. Eldar şamı bioloji xassələrinə görə nisbətən qısa 

boylu ağacdır, bağ və xiyabanlarda yaşıllaşdırma üçün çox əlverişlidir. O, torpağa tələbkar deyildir və 

buna görə  də Abşeron yarımadasının bozqır və qumsal torpaqlarında zəif dərəcədə  şoranlaşmış 

torpaqlarında boy ataraq inkişafını təmin edir. 

Tədqiqat obyektimiz olan Eldar, İtaliya və Hələb şamları vegetasiya dövrünü aprel ayının sonu 

və may ayının əvvəllərində başlayır. Qusevinmetodikası əsasında aparılan tədqiqat dövründə  məlum 

olmuşdur ki, Eldar şamının birillik iynələrinin boyatma sürəti orta, Hələb şamının boyatma sürəti xeyli 

zəifdir. Lakin İtaliya şamının iynələrinin boy artması digərlərindəngec başlamasına baxmayaraq, daha 

sürətlə inkişaf edir.Şam cinslərində efir yağlarının və qətran maddəsinin toplanması iynələrin müxtəlif 

ekoloji amillərə davamlı olmasına imkan verir. 

Bitkilərin istiliyə  və quraqlığa davamlılığını izah etmək məqsədi ilə  həcmi 1 kq torpaq tutan 

dibçəklərə 3 illik Eldar şamı fidanları əkilmişdir. 

Bəzi şam növlərinin birillik iynələrində ümumi suyun miqdarı, %-lə 

 

Şam cinsləri 

 

Birillik iynəlin yaş 

kütləsi, mq-la

İynələrin quru 

kütləsi, mq-la

Buxarlanmış suyun 

miqdarı, %-lə 

Eldar şamı (Pinus eldarica Medw) 

65,5±1,3 40,1±1,0  25,0±1,1 

Hələb şamı ( Pinus halepensis Mill.) 62,3±1,4  33,6±0,7  28,7±1,3 

İtaliya şamı (Pinus pinea L.) 

38,0±1,1 16,6±0,5  22,1±0,3 

Abşeron  şəraitinə introduksiya olunmuş Eldar şamı  həm quraqlığahəm də istilik və  şoranlaş-

maya yüksək davamlı növdür. Hələb şamı istiliyə və şoranlaşmaya ortadavamlı, İtaliya şamı istiliyə və 

şoranlaşmaya davamlı olsada, suya tələbkardır. 

Qeyd olunmalıdır ki, payızın ilk ayından (sentyabr) Eldar şamının birillik iynələrində fotosintez 

zəiflədiyindən iynələrin boy artımı dayanır. Halbuki, Hələb və İtaliya şamında qeyd etdiyimiz əlamət-

lər davam etdiyindən, onların boyatma tezliyi xeyli sürətlidir. 

Abşeronun keçmiş bitki örtüyü ilə müasir dövrü arasında xeyli dəyişkənlik diqqəti cəlb edir. 

Müasir dövrdə yaşıllaşdırma apararkən Abşeron yarımadasının iqlim-torpaq quruluşunun xüsusiy-

yətləri nəzərə alınaraq bir çox introdusent ağac və kollardan istifadə olunmaqdadır. 

 

 

İNSANIN HƏZM SİSTEMİNDƏ SİMBİOZOLAN E.COLİNİN 

İNKIŞAFINA AŞAĞISAR (SPECIFIC ABSORBTION 

RATE)ELEKTROMAQNİT ŞÜALARIN TƏSİRİ 

 

Gültac QƏHRƏMANOVA 

Qafqaz Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Qloballaşan dünyamızda elmi texniki tərəqqinin irəliləməsi ilə bir çox problemlərdə sürətlə 

inkişaf etmədədir. Hazırda həyatımızın ayrılmaz bir hissəsinə çevrilmiş müasir mobil texnologiyalar 

bu qəbildən olan vasitələrdəndir. Belə ki, hal - hazırda orqanizmin sağlamlığı  və onunla bağlı olan 

problemlər aktualdır. Digər tərəfdən müasir zamanda artan xəstəliklər içərisində həzm sistemində olan 

problemlər kifayət qədər böyük reytinqə sahibdir. Məlumdur ki, insan orqanizmimdə olan həzim 

sistemində simbioz mikroorqanizmlərdə  iştirak edirlər. Bu mikroorqanizmlər orqanizm üçün vacib 

olan vitamin və mineral tərkibli maddələrin mənimsənilməsində mühüm əhəmiyyətə malikdir. Digər 

tərəfdən insanın həzm sistemində olan mikroorqanizmlərin stress təsirlərdən etioloji xüsusiyyətini 

dəyişə bildiyi yaxın zamanlarda aparılmış  tədqiqatlarda öz əksini tapmışdır (Монич  и  др. 2010, 

Чилочи и др. 2011). Bununla əlaqədar olaraq həzm sistemində fiziki xüsusiyyətə malik elektromaqnit 

stress təsirindən simbioz mikroorqanizmlərin inkişaf xüsusiyyətinin hansı istiqamətdə  dəyişilməsi 

marağımızı cəlb etmişdir. Ümumiyyətlə elektromaqnit şüalarının membran proseslərinin dəyişilməsinə 

səbəb olduğu və bu stressin fiziki xüsusiyyət daşıdığı  nəzərə alınarsa, insan orqanizmində E.coli 

simbioz mikroorqanizmin inkişafına aşağı SAR (Specific Absorbtion Rate) göstəriciyə malik müxtəlif 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

277

 

Qafqaz University                                                                                          29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

müasir mobil telefonların (SAR – 1,2; 0,93; 0,4 ) yaydığı elektromaqnit şüalarının təsirini öyrənmək 

maraqlı olmuşdur. Tədqiqatlarda mikroorqanizmlərin  əkilməsi üçün istifadə olunan mediumdan (0.9 

% NaCl) və insanın həzm sistemində olan E.coli mikroorqanizmindən istifadə olundu. Əkilmiş hər bir 

mikroorqanizm olan Petri qabları paralel – kontrol və təcrübə qrupuna ayırdıq. Kontrol qrupu heç bir 

təsirə məruz edilmədi, təcrübə qrupları isə ardıcıl olaraq 10, 30, 60 dəqiqə şüalanmaya məruz edildi. 

Tədqiqat obyektini 10 ədəd müxtəlif insandan toplanmış nəcislərdən istifadə olundu. Petri kasalarına 

əvvəlcə maye şəklinə salınmış Aqar maddisi əlavə edilir. Obyektin əldə olunması üçün  nəcisləri 

mediumlu mühitə əkmək üçün tampondan istifadə etdik (0.9 % 3ml NaCl + E.coli koloniyaları = 0.5 

McF). İstifadə etdiyimiz Petri kasaları və tampon tam steril idi. Suspenziyanın tam homogen olması 

üçün suspenziyalar Vortex cihazından keçirildi. Hər bir Petri qablarına mikroorqanizm əkildikdən  

sonra termostat qurğusunda 37.0  C  temperaturda çoxalması məqsədilə 24 saat müddətə qoyuldu. 24 

saat sonra inkişaf etmin E.coli koloniyalarından suspenziya hazırlanaraq Macfarland cihazı vasitəsilə 

sayıldı.  

Tədqiqatda əldə edilmiş nəticələrdən aydın oldu ki, koloniyaların sayı müxtəlif SAR göstəriciyə 

malik qurğuların tərsindən ilk 10 dəqiqədə qismən koloniyanın sayında artma tendensiyası qeydə 

alınırsa, təsir müddətinin artması ilə koloniyaların sayı kontrol göstərici ilə eyni səviyyədə inkişaf 

etdiyi qeydə alındı. Belə ki, şüalanmanın 10 dəqiqəsində (SAR göstəricisi 0,93) koloniyanın sayı  

4x10

4

 ± 1,5x10

4

 KƏV(koloniya əmələgətirmə vahidi)/ml-dirsə, bu göstərici kontrolda 2x10

4

±1,0x10

4

 

KƏV/ml - dir. Digər dəqiqələrdə isə koloniyaların sayı kontrolda olduğu kimi demək olar ki, sabit 

səviyyədə (2.5x10

4 

±0,5x10

4

) saxlanılır. Beləliklə apardığımız tədqiqatdan əldə olunmuş göstəricilərə 

əsasən demək olar ki, müasir aşağı SAR göstəriciyə malik mobil telefonların İnsanın həzm sistemində 

simbioz E.colinin inkişaf dinamikasına təsir etmir.  

 

 

 

VIRUS DISEASES OF TOMATO AND PEPPER CROPS IN 

AZERBAIJAN 

 

N.F.SULTANOVA

 

Institute of Molecular Biology  

and Biotechnology, ANAS 

[e-mail] 

AZERBAIJAN

 

S.T.MIRZOYEVA

Institute of Molecular Biology  

and Biotechnology, ANAS 

AZERBAIJAN

 

M.F.GURBANOVA

Institute of Molecular Biology    

and Biotechnology, ANAS, 

Baku State University 

AZERBAIJAN

 

 

Tomato and pepper are the most important vegetable plants in the world. Diseases of tomato 

and pepper caused by viruses can be severe, annually reduce crop yield and quality, and generally are 

more difficult to control than those caused by fungi and nematodes.Virus diseases affect these crops 

production to some degree every year in Azerbaijan. Therefore, surveys were carried out to identify 

viruses affecting tomato and pepper crops in the major production areas, such as Ganja, Samukh and 

Absheron penisulla during June 2014 and July 2015. The survey covered randomly selected 8 farmers’ 

gardens and greenhouses (6 tomato and 2 pepper) during 2014, 6 gardens (4 tomato and 2 pepper) and 

2 experimental fields of the Azerbaijan Research Institute of Vegetable during 2015. Viral diseases 

were expressed by symptoms of mosaic-mottling with light and dark green mottled areas, yellow spots 

and vein necrosis of leaves. Growth and fruiting of plants were reduced and leaves on infected plants 

were often small, curled and brown streaked. During the expedition a total of 86 (56 tomato and 30 

pepper) samples with symptoms suggestive of virus infection and 16 random samples (7 tomato and 9 

pepper) were collected from each field. The collected plant samples were testedby themodern 

serological diagnostic techniques using AngriStrips and ELISA (Bioreba AG., Switzerland and Agdia 

Inc., USA) that allows analyses a large number of samples at the same time based on 

immunochromato test. The concentration of virus samples has been identified spectrophotometrically 

on the basis of optical absorption of enzymatic reaction products at 405 nm. Samples were considered 

to be positive if the A405 nm values were more than three times those of the healthy control. As a 

result of serological tests,  Tomato mosaic virus (TMV), Tobacco mosaic virus (ToMV) belonging to