Microsoft Word 00 KeyNote Speakers Materiallar
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 22,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ECOTOURISM AND RECREATIONAL SOURCES IN AZERBAIJAN
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- Ecotourism in Azerbaijan
- YUXARI QARABAĞ KANALININ SAHİLYANI ZONALARA TƏSİRİ Ziya QAZI
- KİÇİK VƏ ORTA SAHİBKARLIQ MÜƏSSİSƏLƏRİNDƏ MARKETİNQ PROBLEMLƏRİ VƏ MARKETİNQ SİSTEMİNİN TƏKMİLLƏŞDİRMƏ ÜSULLARI
|
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
464 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan - əsaslandırılmışdır ki, optimallığın emergent ekoloji-texnoloji göstəricisi elə bir məq-səd funksiyasıdır ki, dağ-mədən istehsalı tullantılarının təkrar emal texnologiya-larının enerji tutumunu dolğun səciyyələndirir; - qapalı mühitdə qaz mübadiləsi kinetikasını nəzərə almaqla məsaməli strukturlu ma-teriallarda hava axınının təyini üçün hesablama asılılıqları alınmışdır; - betonların okratirlənməsi zamanı atmosferə qazların ayrılmasına dair asılılıqlar alınmışdır. - Elmi müddəa, nəticə və tövsiyələrin dürüstlüyü belə təsdiqlənir: fiziki-kimya, riyazi-fizika, riyazi statistikanın klassik metodikaları və hesablama texnikası və informasiya texnologiyalarının müasir nailiyyətlərinin əsaslandırılmış istifadəsi; - laboratoriya və hesablama eksperimentlərinin kifayət edən həcmdə yerinə yetiril-məsi və onların nəticələri əsasında işlənmiş modellərin adekvatlığını, təklif və tövsiyələrin əsaslandırılmış olduğunu göstərir; - işlənmiş metodların təcrübi-sənaye sınaqlarının nəticələri, habelə təklif edilən tex-niki həllərin Dövlət Patent ekspertizasının müsbət qərarları ilə təsdiqlənməsi.
ECOTOURISM AND RECREATIONAL SOURCES IN AZERBAIJAN
Qafqaz University
AZERBAIJAN
Tourism plays the significant role in the development of economics, human health sectors, rational use of rest time and gives impetus to the social development of regions, establishes favorable conditions to attract supplementary funds to budget. The 10% gross domestic product, the world's investment, jobs and world consumptions are ensured directly by the tourism industry. The development of tourism opens a possibility for improvement of transportation, agriculture, local good consumer production, areas. Ecotourism has become a priority direction of tourism since 1980.The development rate of ecotourism is 2-3 times as much compared to than another sphere of a tourism industry. Ecotourism has been growing quickly over the last decades. Ecotourism not just only consisted sensitive travelers activities. This concept is connected culture, economy, plants, animals and all of these protecting. Yet, while ecotourism has the potential to make positive environmental and social impacts, it can, unfortunately, be as damaging as mass tourism if not done decently. In 1980 Mexican architect Hector Ceballos Lascurain is offered a term of Ecology tourism. In 1990 Ecology tourism is received official status. This is the definition of the International Union for Conversation of Nature: "Ecology tourism or ecotourism is to enjoy and learn nature and cultural beauties and this is the type of travel which to complies rule of law, to approach responsibly to the environment. The International Ecotourism Society is determined of ecotourism like the travel which protects the environment and overseeing the welfare of the people. In 1990 World Wildlife Fund has defined this definition for ecotourism: "Ecotourism is directed to the protection of nature." In recent years, the geography of ecotourism is increased. The main direction of flow is from developed countries to developing countries. These countries are very attractive countries for moderate zone's residents- "Kenya, Tanzania, Costa-Rica, Nepal, Australia, New Zealand, CAR etc." Eco-tourists are preferred to go area which away from technology and an area less use of human labor. However, such areas are decreasing. In 2002 The World Tourism Organization is declared "International Year of ecotourism" and over one thousand participants coming from 132 countries, from the public, private and non- governmental sectors met at the World Ecotourism Summit, hosted in Quebec City, Canada between 19 and 22 May. The purpose of the Summit was to bring together governments, international agencies, tourism enterprises, NGOs, representatives of local and individuals with an interest in ecotourism. Ecotourism or ecology tourism is increased in recent years. Ecotourism is not only consisted sensitive travelers activities. This concept is connecting culture, economy, plants, animals and all of these protecting.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
465 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Ecotourism in Azerbaijan Azerbaijan is a one of the countries of rich natural resources, biodiversity, and hospitality. Azerbaijan has a great potential to increasing ecotourism because there are have various biodiversity, a different landscape of doesn't affecting urbanization and agriculture. According to the information of the Ministry of Ecology and Natural Resources today there is 9 national park covering 322,316 ha, 11 State Nature Reserve with 209,083 ha, 24 State Nature Sanctuary with 361157 ha and more than 3000 worlds, state and locally protected monuments. The total area of reserves is 892,556 ha (10,3%). All of these show that there is an enormous need for systematic classification of tourism recreational potential. Azerbaijan situated in the junction of Europe and Asia, in the east part of South Caucasus. In the north of Azerbaijan have mountains of Great Caucasus which peaks are snowy. There are 11 landscapes, basically plains and lowlands. The climate of Azerbaijan is the Northern frontier of subtropical climate zone. The country is representing more than 40000 species. According to State Statistical Committee of Azerbaijan Republic, there are 8 natural protected parks and 11 reserves which account for 519,8 thousand ha which provides the protection of available ecological systems. Rich nature of Azerbaijan opens affluent possibilities for ecotourism. İn Azerbaijan Hirkan, Shahdagh, Goygol national parks, a mud volcanoes areas of, Baku and Absheron peninsula has been developed ecotourism. Hirkan National Park was originated on 09 February 2004. The National Park is situated on the shores of the Caspian Sea in the southeast of Azerbaijan. By the Decree dated on 23 April 2008 of the President of Azerbaijan, the area of Hirkan National park was enlarged to 40358 hectares. The park encompasses a virgin part of the Talish Mountains which are distinguished for its unique natural components. The mission of the National Park is to provide the conservation of relict and endemic plant species of the Tertiary period, the protection of typical flora and fauna representatives of this area listed in the Red Data Book of the Republic of Azerbaijan, the implementation of environmental monitoring, public environmental education as well as creating conditions for research, tourism and recreation. Shahdagh National Park was originated on 08 December 2006 by the Decree of the President of the Azerbaijan Republic in an area of 115 895 hectares. By the Decree dated on 08 July 2010 of the Cabinet of Ministers of the Azerbaijan Republic the area of Shahdagh National Park was enlarged to 130 508,1 hectares. The objective of the creation of the national park is the protection, restoration and management of the mountainous forests with the global importance, pasture ecosystem in the high mountain areas, endemic and endangered fauna and flora species, creation of more suitable condition in order to carry out scientific-research works, environmental monitoring, ecological awareness of population and development of ecotourism in the tourist potentially areas. Eco tourism tours are created in Natural Parks and reserves, as well as buffer zones and forest areas for the implementation various ecology tourism activities and there are organized with participation travel agencies and media representatives. There are as follows: Shirvan National Park in 2011, "Bird Watching" ecological tourist route; In 2013, the National Park Hirkan "tracking" ecological tourist route; State Nature Reserve in 2011, the territory of mud volcanoes in Azerbaijan "mud volcanoes" ecological tourism route.
ABŞERON YARIMADASINDA NEFTLƏ ÇİRKLƏMİŞ TORPAQLARIN EKOLOJİ QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ VƏ BƏRPA ÜSULLARI Bulud ABUŞOV
Qafqaz Universiteti abushovb@gmail.com AZƏRBAYCAN
Azərbaycan torpaqları qədim zamanlardan öz nefti ilə məşhurdur. Ölkəmizin ərazilərində neftin çıxarılmasına XIX əsrin ortalarından başlanılmışdır. Azərbaycanda ilk dəfə neft 1848-ci ildə Abşeron rayonunda Bibi- Heybət adlanan ərazidə çıxarılmağa başlandı. O dövrlərdə ölkədə neft hasilatı çox az həcmdə idi. Lakin sonradan 1872-ci ildə məşhur Nobel ailəsi Bakıda ilk neft şirkəti yaratdıqdan sonra artıq yeni boru kəmərləri inşa edilməyə başlandı və ölkəmizdə neftin istehsal səviyyəsi xeyli yüksəldi. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
466 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Keçmiş Sovetlər İttifaqı dövründə 1950-ci ilə qədər neftin əsas hissəsi Abşeron yarımadasında hasil olunurdu. Lakin sonradan dünya neft istehsalı sənayesində bir ilkə imza atıldı və ilk dəfə olaraq açıq dənizdə neft yataqları aşkar olunaraq istismara verildi. Bundan sonra Azərbaycanın neft sənayesi sürətlə inkişaf etməyə başladı. Daha sonra Keçmiş Sovetlər İttifaqı dağıldıqdan sonra respublikamız 1991-ci ilin 18 oktyabrında müstəqillik qazandı və müstəqil dövlət kimi özünü dünyaya tanıtdı. Bundan sonra Azərbaycanda neft sənayesinin ən müasir dövrünün əsası qoyuldu. Müstəqillik qazandığımız ilk vaxtlarda, respublika daxilində gərgin-ictimai siyasi proseslər baş verən ərəfədə, Azərbaycan respublikasının keçmiş prezi- denti Heydər Əliyev xarici investorların marağını ölkəmizə cəlb edə bildi və 1994-cü il sentyabrın 20- də Bakıda Gülüstan sarayında “Əsrin müqaviləsi” imzalandı. Əsrin müqaviləsində dünyanın 8 ölkəsinin (Azərbaycan, ABŞ, Böyük Britaniya, Rusiya, Türkiyə, Norveç, Yaponiya və Səudiyyə Ərəbistanı) 13 ən məşhur neft şirkəti (Amoko, BP, MakDermott, Yunokal, ARDNŞ, LUKoyl, Statoyl, Ekson, Türkiyə petrolları, Penzoyl, İtoçu, Remko, Delta) iştirak etmişdir. Xəzər dənizində neft yataqları kəşf olunub istismara verilməmişdən öncə Azərbaycanın quru ərazilərində xeyli sayda neft çıxarılmışdı. Təbii ki, istismar zamanı quru əraziləri neftlə az və ya çox dərəcədə çirklənməyə məruz qalmışdı. Ölkənin quru ərazisində ən çox çirklənməyə məruz qalan məhz əsas neft quyularının yerləşdiyi Abşeron yarımadasıdır. Lakin “Salyanneft”, “Siyəzənneft”, “Neftçalaneft” və digər mədən sahələrindədə qismən çirklənmiş ərazilərə rast gəlmək mümkündür. Abşeron yarımadasında neftlə çirklənmiş və bərpa tələb edən torpaqlar əsasən Qaradağ, Sabunçu, Binəqədi, Suraxanı, Əzizbəyov rayonlarını və Azad Dövlət Torpaq fondu sahələrini əhatə edir. Ən ağır çirklənmiş və təkrar şorlamış ərazilər Qala, Maştağa, Ramana, Sabunçu, Suraxanı, Binəqədi və Qaradağ neft yataqları ərazilərindədir. Abşeronda istismar altında olan və olmayan torpaqlar boz- qonur, qranulometrik tərkibcə qumlu, qumsal, gillicəli və ağır gilli torpaqlardır. Yarımadanın şərq və qərb hissələri kənd təsərrüfatı üçün yararlılıq cəhətdən xeyli fərqlənir. Abşeronun qərb hissəsi litogen mənşəli şor olması ilə bərabər Puta və Lökbatan hissəsində minerallı qrunt sularının təsiri nəticəsində torpaq örtüyü təkrar şorlaşmışdır. Yarımada ərazisində neftlə dərindən çirklənmiş sahələrdə bitki örtüyü yox səviyyəsindədir. Lakin az və səthi çirklənmiş bəzi sahələrdə vegetasiya müddəti qısa olan efemer ot bitkiləri, o cümlədən yonca, yovşan, dəvətikanı, çayır, müxtəlif duzadavamlı şoranlıq bitki- ləri yayılmışdır. Neft mədənləri ətrafında süni ağaclar, bağlar, bağçalar, Abşerona məxsus sitrus ağac bitkiləri və kolları müşahidə etmək olur. Bunların içərisində birillik və çoxillik ot bitkiləri daha çoxdur. Düşünülməmiş antropogen təsirlər bəzən arzuolunmaz və bərpası illər tələb edən mənfi təsirlərə gətirib çıxarır. Neftlə çirklənmənidə buna misal olaraq göstərmək mümkündür. Azərbaycanda illərdir ki, çirklənmiş ərazilərin təmizlənməsi istiqamətində müxtəlif tədbirlər həyata keçirilir. Eyni zamanda dünya təcrübəsinə əsaslanan müasir rekultivasiya tətbirləri və təmizləmə texnologiyaları işlənib hazır- lanır. Rekultivasiya olunacaq ərazilərdə öncəliklə tədqiqat işləri aparılmalıdır. Tədqiqat zamanı tor- paqların tipoloji təsnifatı, səthdəki bərkimiş neft örtüyünün qalınlığı, çirklənmə dərinliyi və sahənin bioloji mənimsəmə dəyərliliyi müəyyən edilməlidir. Tətbiq olunacaq rekultivasiya üsulundan asılı ola- raq torpaqların fiziki-kimyəvi, aqrokimyəvi göstəriciləri, sahədən götürülmüş tоrpaq nümunələri əsa- sında labоratоriya şəraitində təyin оlunur. Hazırda dünya ölkələrində rekultivasiya texnologiyasının konkret bir modeli yoxdur. Konkret metodun seçilməsi çirklənmə dərəcəsindən, neftin tərkibindən, çirklənmə müddətindən, torpağın qurulu- şundan, landşaft və iqlim şəraitindən asılır. 5-10%-dən daha artıq çirklənmə mövcud olan sahələrdə rekultivasiya işlərindən əvvəl, neft məhsullarının sahədən daşınması ilə bağlı işlər həyata keçirilir. Çirklənmə dərəcəsi 10-20% olan ərazilərə isə öncə kanallar çəkilir, kanal arası sahələrə şaquli çəkilmiş borulardan yüksək yuyucu qabiliyyətli maddələr yeridilir. Bu maddələr torpağı neftdən yuyur və torpaq qatından çıxan tullantılar kanallara axıdılaraq xüsusi tutumlara yığılıb oradan emal məntəqələrinə göndərilir. Qalıq neft miqdarı ərazidən çıxarıldıqdan sonra sahədə rekultivasiya tədbirlərinə başlanılır. Rekultivasiya işləri həyata keçirilib qurtardıqdan sonra ərazinin məqsədyönlü istifadə edilməsi üçün aqrotexniki və meliorativ tədbirlər həyata keçirilməlidir. İlkin mərhələdə görüləcək işin həcmi və növü müəyyən edilir və ərazi tabeçiliyində olduğu müəssisə, idarə və ya təşkilat tərəfindən planlaş- dırılıb layihə-smeta sənədi hazırlanır. Aqrotexniki tədbirlərin əsasını neft və neft məhsullarından təmizlənmiş sahələrdə əkiləcək bitki növünün müəyyən olunması tutur. İlkin mərhələdə birillik və ya çoxillik yem otlarınn əkilməsi daha məqsədəuyğun hesab olunur. Ətrafı süxurlarla örtülmüş yerlərdə işə meşəsalma və rekreasiya tədbirlərinin həyata keçirilməsi tövsiyyə olunur.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
467 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan YUXARI QARABAĞ KANALININ SAHİLYANI ZONALARA TƏSİRİ Ziya QAZI Qafqaz Universiteti qazi.ziya017@gmail.com AZƏRBAYCAN
Dünyada kifayət qədər su çatışmayan bölgələrdə kənd təsərrüfatı bitkilərindən yüksək və sabit məhsul götürmək üçün suvarma ən vəcib, təxirəsalınmaz amillərdən biri hesab olunur. Kənd təsərrüfatı istehsalında torpaqdan müvəffəqiyyətlə istifadə etməkdən ötrü ictimai-iqtisadi şəraitdən başqa, iqlim, torpaq, hidrogeoloji şəraitin də olması lazımdır. Göstərilən şərait bəzi torpaqlarda təbii olaraq mövcuddur, digər yerlərin torpaqəarinda isə belə şərait insanlar tərərfindən təmin edilməlidir ki, bu da həmin yerlərin əlverişli olmayan təbiətinin kökündən dəyişdirilərək yaxşılaşdırılması və ya meliorasiyası yolu ilə təmin edilməlidir. Torpaqların münbitliyini yüksəltmək, sabit və bol kənd təsrrüfatı məhsulları götürmək üçün lazım olan rütubətin çatişmadığı müşahidə olunan sahələrin torpaqlarında su və bununla əlaqədar olan istilik və qida rejimlərinin nizamlanması suvarma meliorasiyasının əsas məsələsi hesab edilir. Yeni iqtisadi münasibətlər, azad bazar iqtisadiyyatı şəraitində müstəqil bir dövlət kimi respublikamızda iqtisadiyyatı yüksəltmək, əhalinin maddi-rifah yaxşılaşdırmaq, sosial-məişət xidmətini yüksəltmək, məhsul bolluğu yaratmaq və onların zəminində gələcəkdə inkişafı təmin etmək üçün çox ciddi və dəyərli islahatlar aparılır. Bu islahatlardan biri də torpaq islahatıdır. Əsas üç prinsip üzrə qurulan bu islahat xüsusi mülkiyyətə istinad edən torpaqların özəlləşdirilməsidir. Məlum olduğu kimi torpaqların özəlləşdirilməsi nəticəsində kənd təsərrüfatının quruluşu dəyişilir, kolxoz və sovxozlar ləğv edilir və yenifermer təsərrüfatıları, birliklər yaradılır. Böyük təsərrüfat sahələri çox kiçik təsərrüfat sahələrinə bölünür. Mövcud suvarma sistemlərinin istismarı, təmiri-bərpa işləri mürəkkəbləşir, bu vaxta qədər çətinliklə yerinə yetirilən əkinçilik sistəmi müşkül məsələyə çevrilir. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin sabit və yüksək məhsuldarlıq əldə edilməsi əkinçilik sisteminin tətbiq olunmasının keyfiyyətindən çox asılıdır. Bir-biri ilə çox sıx bağlı olan aqrotexniki, meliorativ və təşkilati-təsərrüfat kompleksindən ibarət müasir əkinçilik sisteminin elementlərindən birinin həyata keçirilməsi heç şübhəsiz becərilən kənd təsəsüfatı bitkilərinin məhsuldarlığına öz mənfi təsirini göstərir. Təminat məsələlərində çox böyük problemlər meydana gəlir. Azərbaycan Respubikası ərazisində 1946-cı ildən başlayaraq 50 ildən artıq bir dövr ərzində əkinçilik sisteminin təkmilləşdirilməsində kompleksi meliorasiya işləri həyata keçirilmişdir. Yerüstü və yeraltı suların rejimlərini tənzimləyən suvarma bə kollektor-drenaj şəbəkələri yaradılmış, əkin sahə- ləri suvarma suyu ilə təmin olunmuş, şoran və şorlaşmış torpaqların əsası və cari yuyulması, şorakət və şorakətləşmiş torpaqların gipsləşdirilməsi aparılmış, eroziyayaqarşı mübarizə tədbirləri həyata keçirilmiş, üzvi və mineral gübrələrin torpağa verilməsi genişləndirilmiş və s. işlər görülmüş, meliora- tiv cəhətdən yaxşılaşdırılmış torpaq sahələri kənd təsərrüfatı istifadəsinə verilmişdir. Beləliklə, dölət əhəmiyyətli kompleksli meliorativ işləri nəticəsində respublikada torpaqlarin intensiv istifadəsini təmin edən və bir-birilə qarşılıqlı əlaqədə olan aqrotexniki, meliorativ və təşkilati-təsərrüfat tədbirləri kompleksindən ibarət elmi əsaslandırılmış əkinçilik üçün əlverişli şərait yaradılmışdır. Dünyanın bir çox ölkələrində olduğu kimi respublikamızda da suvarılan əkin sahələrini artırmaq məqsədilə suvarma sistemləri tikintilərinin genişləndirilməsi davam etməkdədir. Bununla yanaşı dənli və digər kənd təsərrüfatı bitkilərindən yüksək və sabit məhsul almaq üçün torpaqların meliorativ yolla yuyulub əkin üçün tam yararlı hala salınmasının hərtərəfli və geniş inkişaf etdirilməsi əsas məsələ- lərdən biri hesab olunur. Beləliklə meliorasiya dövlət əhəmiyyətli ən vacib xalq təsərrüfatı məsələləri sə- viyyəsinə qaldırılaraq, dövlətin aqrar siyasəti sahəsindəki baş xətdə ən əhəmiyyətli yerlərdən birini tutur. Ölkəmizdə suvarılan torpaqlardan,əsasən pambıq, şəkər çuğunduru, bir sıra texniki bitkilər isteh- salı, taxıl, düyü, qarğıdalı, dənli-paxlalı, yonca və digər yem bitkiləri, çoxillik bitkilər, yüksək tərəvəz məhsulu və həmçinin çoxillik meyvə bağları əkini altında yüksək və sabit miqdarda məhsul alınma- sında istifadə edilir. Hazırda istifadə olunan və gləcəkdə tikilməsi nəzərdə tutulan suvarma sistemlərinin həcmi,yeni ehtiyyat su mənbələri yaradılması kimi çox vacib və mühüm bir məsələni qarşıya qoyur. Respub- likamızda suvarma üçün əlavə ehtiyat su mənbəyi kimi əsasən Kür və Araz çaylarından istifadə edilir. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
468 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Ölkəmizdə torpaqların meliorativ yolla yuyulub əkin üçün yararlı hala salınıb istifadə edilməsinin artırılması daim diqqət mərkəzində olmuşdur. Torpaqların meliorasiyası və onlardan kənd təsərrüfatı üçün istifadə məsələləri kompleks qaydada həll edilməsi qarşıya məqsəd qoyulmuşdur. Bunun üçün suvarılan və qurudulan torpaqların istifadə səmərəliliyi yüksəldilməli, su təsərrüfatı tikintisinin texniki səviyyəsi və keyfiyyəti yaxşılaşdırılmalıdır. Suyu qənaətlə işlədən suvarma texnologiyalarına keçməli, su ehtiyatlarından və yararlı torpaq sahələrindən səmərəli istifadə etmək üçün tədbirlər hazırlanmalı və həyata keçirilməlidir. Suvarma sistemində kənd təsərrüfatı bitkilərinin suvarılması, torpaqların və birkilərin su rejiminə müvafiq olaraq, suyun kanallardakı axıntı vəziyyətindən suvarılan sahələrdə torpaq rütubətinə çevrilməsi yolu ilə aparılır. Beləliklə, suvarma əkinçiliyi şəraitində yalnız kənd təsərrüfatının intensivləşdirilməsi, suvarıl- ması, kimyalaşdırılması və kompleks mexanikləşdirilmənin birgə yüksək səviyyədə tətbiqi sayəsində məhsuldarlığı maksimum inkişaf etdirmək olar. Bütün bunlar suvarılan torpaqlardan daha məhsuldar istifadə edərək, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsal prosesini artırıb,əkinçiliyin ən adi forması kimi qiymətləndirilməsinə imkan verir.
KİÇİK VƏ ORTA SAHİBKARLIQ MÜƏSSİSƏLƏRİNDƏ MARKETİNQ PROBLEMLƏRİ VƏ MARKETİNQ SİSTEMİNİN TƏKMİLLƏŞDİRMƏ ÜSULLARI Rahil QURBANOV Qafqaz Universiteti rahil_qurbanov@bk.ru AZƏRBAYCAN
Bütün dünya iqtisadiyyatlarının aparıcı qüvvəsinə çevrilmiş kiçik və orta sahibkarlıq müəssisələri (KOSM) fəaliyyətlərinin müxtəlif mərhələlərində çeşidli inkişaf problemləri ilə qarşılaşırlar. Bunlar- dan satış və marketinq problemlərinin həll edilməsi müəssisənin ilkin məqsədi olur. Belə ki, kiçik və orta sahibkarlıq müəssisələrinin inkişaf etməsi üçün bazarın rəqabət şərtlərinə davam gətirə bilməsi vacibdir. Bunun üçün isə bazar, müştərilər, satış kanalları və rəqiblərlə əlaqəli fəaliyyətlər həyata ke- çirilməlidir. KOSM-nin qarşılaşdıqları satış və marketinq problemlərinin marketinq sisteminin dörd ünsürü olan məhsul, qiymət, stimullaşdırma və bölgü istiqamətləri üzrə nəzərdən keçirmək mümkündür.
müəssisələr bütün bazar üçün istehsal etmək əvəzinə, müştərinin sifarişinə uyğun məhsul istehsal edə- rək təqdim edirlər. Bu da sahə ilə əlaqəli araşdırma və tədqiqat işlərinin aparılmasına və məhsulun təkmilləşdirilməsinə mane olur. Digər tərəfdən məhsulun təkmilləşdirilməsinə KOSM-nin maliyyə im- kanlarının zəif olması, modern texnologiyadan istifadə edə bilməmə və ixtisaslı kadrların azlığı mane yaradır. KOSM qiymətqoyma ilə əlaqəli müxtəlif əngəllərlə üzləşə bilirlər. Əksər hallarda bazarda daha güclü olduqlarından və maliyyə imkanlarının geniş olması səbəbi ilə qiymətin formalaşdırılması böyük müəssisələr tərəfindən həyata keçirilir. Digər tərəfdən aydındır ki, məhsulun istehsal həcmi artdıqca məhsulun istehsal dəyəri azalır və böyük müəssisələr daha ucuz qiymətə bazara məhsul çıxara bilirlər. Bu da KOSM-nin inkişafını əngəlləyən əsas faktorlardan hesab edilir. KOSM sahibləri marketinq sisteminin əsas ünsürü hesab edilən stimullaşdırma strategiyalarını həyata keçirmək üçün büdcədən yetərincə vəsait ayırmırlar. Bunu əlavə xərc hesab edir və reklam, ictimaiyyətlə əlaqələr, sərgilərdə iştirak kimi metodlardan istifadə etməyərək qənaət etməyə çalışırlar. KOSM maliyyə azlığı səbəbi ilə istehsal edilən məhsulu tez bir şəkildə satmağa çalışırlar. Bu səbəblə vasitəçilərdən geniş istifadə edirlər. Məhsulun irəlilətmə strategiyaları, malların daşınması, anbarda saxlanması, zəmanət və satışdan sonrakı xidmətlərin həyata keçirilməsində vasitəçilər əsas rol oynayır. Bu da məhsulların bölgü məsələlərində vasitəçilərinin söz sahibi olması ilə nəticələnir. Yuxarıda qeyd edilənlərlə əlaqəli KOSM əksər hallarda aşağıdakı çətinliklərlə üzləşə bilirlər:
|