Microsoft Word 0afcfa0d2aaf630adc556c4ccb327f855243153ca5d55a7e5856d334e308f015

c

 



Burada c - işığın vakuumda sürətidir. c  310⁸ m/ san. Bu ifadədn göründüyü kimi dalğa uzunluğu ilə tezlik tərs mütənasibdir. Ona görə də dalğa uzunluğu kiçik olan γ-şüalar rəqs tezliyi daha böyük, radiodalğaların tezliyi isə daha kiçik olur. Bu ifadədən istifadə etməklə həm də dalğa uzunluğu məlum olan şüanın rəqs tezliyi və ya əksinə rəqs tezliyi məlum olan şüanın dalğa uzunluğunu hesablamaq olar.

Məsələn,  500nm  510^5 sm dalğa uzunluqlu yaşıl işığın rəqs tezliyi

sm 310

c san  61014hs

   5

 510 sm



Dalğa uzunluğunun tərs qiyməti dalğa ədədi adlanır. Dalğa ədədi  ilə işarə

olunur, vahidi sm^-1-dir.

• 
  1
  

  

Məsələn, yaşıl işığın dalğa ədədi

• 
  1 1 4 1
  

   5  210 sm

 510 sm

Qeyd edildiyi kimi elektromaqnit şüalarının hissəcik təbiətə malik olması onun enerjisi ilə xarakterizə olunur. Elektromaqnit şüalarının bir fotonunun enerjisi

E  h

Burada h – Plank sabitidir. h  6,6210^34 C  san. Verilmiş dalğa uzunluqlu şüanın bir mol fotonunun daşıdığı enerjini hesablamaq üçün bir fotonun enerjisini Avaqadro ədədinə vurmaq lazımdır.

E  6,6210^34 6,0210²³   3,9910^10 

Dalğa uzunluğu ilə tezlik tərs mütənasib olduğundan

hc

E  h 



Deməli elektromaqnit şüalarının enerjisi şüanın rəqs tezliyi ilə düz, dalğa uzunluğu ilə tərs mütənasibdir.

Spektral analiz metodlarını yuxarıda göstərilən iki təsnifatla yanaşı təyinat zamanı istifadə olunan elektromaqnit şüalarına görə də təsnifatlaşdırırlar. Bu təsnifata görə spektral analiz metodları -spektrokopiyası, rentgen

spektroskopiyası, ultrabənövşəyi spektroskopiya və s. metodlara bölünür.

Əvvəldə qeyd edildiyi kimi spektral analiz metodları bəzən optiki analiz metodları da adlandırılır. Lakin optiki analiz metodları anlayışını bütün spektral analiz metodlarına aid etmək olmaz. Məlum olduğu kimi optika işıq haqqında elmdir. Ona görə məhz işıq şüalarının tərkibində olan, yəni  2001100nm dalğa uzunluqlu şüaların maddələrlə qarşılıqlı təsirinin öyrənilməsinə əsaslanan metodlar optiki analiz metodları adlanır.

Spektral analiz metodları maddə molekulları və ya atomlarının elektromaqnit şüaları ilə qarşlıqlı təsirinə əsaslardığından bu qarşılıqlı təsirin mexanizmi ilə ətraflı tanış olmaq lazımıdır. Maddənin elektromaqnit şüaları ilə qarşılıqlı təsirinə səbəb onun atom və molekullarının müəyyən enerji səviyyələrinə malik olmasıdır. Maddənin malik olduğu enerji səviyyələri və onlar arasındakı keçidləri ən sadə şəkildə aşağıdakı kimi göstərmək olar.

Burada E₀ – atom və ya molekulun əsas və ya normal enerji səviyyəsi, E₁, E₂ və E₃ isə həyəcanlanmış enerji səviyyələridir. Maddənin əsas və həyəcanlanmış enerji səviyyələri kvantlanmış, başqa sözlə müəyyən qiymətli enerjiyə malik olur. Bu səviyyələrin enerjisinin həqiqi qiymətini tam dəqiqliklə təyin etmək mümkün deyildir. Ona görə də atom və molekulların əsas enerji səviyyəsinin enerjisinin qiymətini sıfra bərabər qəbul etməklə və elektronun atomdan tamamilə ayrılmasını xarakterizə edən ionlaşma enerjisinin qiymətinə əsasən həyəcanlanmış səviyyələrin enerjilərinin qiymətləri təyin edilir.

Qeyd etmək lazımdır ki, normal halda maddənin atom və molekulları əsas enerji halında olur və yalnız müəyyən enerjini, və yaxud başqa sözlə müəyyən enerjiyə malik şüa kvantlarını udduqda həyəcanlanmış enerji səviyyələrinə keçir. Lakin maddə istənilən şüanı deyil, yalnız enerjisi atom və ya molekulunun enerji səviyyələri arasındakı fərqə bərabər olan şüa kvantlarını uda bilir.

E  E₁  E₀

Bu enerjiyə yalnız müəyyən dalğa uzunluğuna malik elektromaqnit şüaları malik olur. Müəyyən dalğa uzunluğuna malik olan şüalara monoxromatik şüalar, müxtəlif dalğa uzunluqlu şüalar dəstəsi isə polixromatik şüalar adlanır. Maddə müəyyən enerjiyə və ya başqa sözlə müəyyən dalğa uzunluğuna malik monoxromatik şüaları udaraq əsas enerji səviyyəsindən hər hansı həyəcanlanmış enerji səviyyəsinə keçir.

M  h  M ^*

Lakin həyəcanlanmış enerji səviyyəsi atom və molekullar üçün xarakterik, daha doğrusu dayanıqlı hal olmadığından maddə həyəcanlanmış halda çox qısa müddətdə, təxminən 10^9 10^8 san müddətində qala bilir. Bu müddətdən sonra maddə udduğu enerjini şüa və ya istilik şəklində ayıraraq əsas enerji səviyyəsinə qayıdır.

M ^*  M  h

Qeyd etmək lazımdır ki, maddə molekulları və ya atomlarının şüa üdması və şüa buraxması porsiyalarla, yəni kvantlarla baş verir. Əgər maddə udduğu enerjini istilik enerjisi şəklində ayırırsa bundan absorbsion analiz metodlarında, əksinə şüa şəklində ayırırsa bundan emission analiz metodlarında istifadə olunur. Enerji səviyyələrinin göstərilən sxemində şüa kvantlarının udulması və ya buraxılması oxla, enerjinin istilik şəklində ayrılması isə dalğalı xəttlə göstərilmişdir. Maddə molekulları və atomlarının udduğu enerji bəzən həm istilik, həm şüa şəklində ayrılır. Eləcə də bəzən udulan enerji analiz olunan sistemdə kimyəvi reaksiyaların getməsinə səbəb olur ki, belə reaksiyalara da fotokimyəvi reaksiyalar deyilir.

3. Ədəbiyyat siyahısı

1. Zolotov Yu. A. Analitik kimyanın əsasları. Kitab 1. Bakı-2005. 436 s. (Tərcümə edənlər: Əliyeva R.Ə., Çıraqov F.M., Həmidov S.Z.)

2. Qəmbərov D.H., Çıraqov F.M., Nağıyev X.C. Titrimetrik analiz. Bakı. 2001. 176s.

3. Алексеев В.Н. Количественный анализ. М.: Химия. 1972.

4. Скуг Д., Уэст Д. Основы аналитической химии. М.: Мир. Т.1.1979.

5. Бончев П.Р. Введение в аналитическую химию. Л.: Химия. 1978.

6. Васильев В.П. Аналитическая химия. М.: Высшая школа. Т.1.1989. 320с.