Microsoft Word 2020-21 ijtimîiy majmua so'ngisi

 Munosabat turlari. Ilmiy tajribani o‘rganish bo‘yicha klassifikatsiyalash. 
Pedagogik 
jarayonni tashkil etishda talabaning va o‘qituvchining munosabati ham turlicha bo‘lishi mumkin. 
Bu munosabatni qo‘yidagi turlarini ajratish mumkin:
1
. Avtoritar texnologiyalar
. O‘qituvchi asosiy sub’ekt boshqaruvchi, talab qiluvchi, yetaklovchi 
sifatida maydonga chiqadi. Talaba shaxsi esa tobe bulib, barcha talablarni bajarishi kerak. Bunda 
talabaning qiziqishlari va ehtiyojlari ta’limni tashkil etish jarayonida e’tiborga olinmaydi. U 
bajaruvchi sifatida maydonga chiqadi. 
2. Didaktik markazlashgan texnologiya
. Bu texnologiya markazida ta’lim jarayoni turadi va 
ta’lim jarayoni tarbiyadan ustun qo‘yiladi. Aynan didaktik vosita yordamida shaxsni 
shakllantirish maqsad qilib qo‘yiladi. Bunda o‘qituvchi yetaklovchi sifatida maydonga chiqadi. 
Ikki tomon ham (o‘qituvchi va talaba) bir xil pozitsiyani egallaydi. Asosiy maqsad ta’lim olish 
va tomonlar hamkorlikda ish olib boradilar. 
3
. Shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyalar
. Ta’lim tizimining markazida talaba shaxsi turadi. 
Talabaning rivojlanishiga sog‘lom psixologik muhitni tashkil qilish, nizo va inqirozlardan 
asrash, tabiiy imkoniyatlarini rivojlantirish, qobiliyatini o‘stirishga qaratilgan. Bu yo‘nalishni 
to‘rt guruhga bo‘lish mumkin: 
a) Insoniy texnologiyalar (Gumanno-lichnostyu texnologii). Bu texnologiya o‘zining 
insoniyligi bilan, psixoterapevtik yo‘nalishi bilan ajralib turadi. Ushbu texnologiyaning mazmuni 
talaba shaxsini har tomonlama qo‘llab-quvvatlash va talabani ijodiy qobiliyatlarini 
rivojlantirishdir. Talabaga nisbatan hurmat va mehr bilan qarash va majburiylikdan voz 
kechishdan iboratdir.
b) Hamkorlik texnologiyasi. Bu texnologiya demokratiya, hamkorlik, tenglik kabi 
g‘oyalar asosida qurilgan. O‘qituvchi v talaba orasidagi munosabatlar sub’ekt - sub’ekt sifatida 
qaraladi. Birgalikda ta’lim jarayoni tashkil etiladi va birgalikda ijod etiladi. 

---

137 
v) Erkin tarbiya texnologiyasi. Talabaga tanlash, mustaqillik erkinligi beriladi. Talaba 
o‘zi tanlagan vosita va mazmunni to‘liq qabul qiladi, hamda bu faoliyatni xoxish bilan bajaradi. 
Ichki extiyoj bilan uyg‘unlik hosil bo‘ladi. 
g) Ezoterik texnologiya. Ezoterik bilimlar (ongdan tashqari) qonuniyatlarni o‘rganish 
orqali haqiqatga yaqinlashish nazarda tutiladi. 
Ilmiy tajribani o‘rganish bo‘yicha: Geshtalt texnologiya, Bixeivioristik rivojlantiruvchi 
kabi texnologiyalarni ajratish mumkin. Bixeivioristik texnologiya – (E. Torondayk, D. Uotson, 
V.S. Dinner va boshqalar) bu nazariyaning umumiy ko‘rinishi quyidagicha: Stimul-reaksiya-
mustahkamlash. Stimul – qo‘zg‘atuvchi, reaksiya – faoliyat, mustahkamlash – baholash va 
rag‘batlantirish. Ular o‘zlashtirish mexanizmi mana shu ko‘rinishda vujudga keladi degan fikrni 
oldinga tashlaydi. Bunda talabaning munosabati va hissiyotlari hisobga olinmaydi va talabaning 
onglilik masalasiga kam e’tibor qaratiladi. 
Geshtalt texnologiya – (M. Vetmeymer, G. Myuller, V.Keler) talabaning qabul qilishiga, 
idrok qilish refleksini o‘rganishga asoslangan, yangi mavzuni o‘zlashtirish yorqin 
fragmentlardan va yakuniy fikrlardan tashkil topish nazarda tutiladi. Idrok va diqqatga qaratilgan 
texnologiyalardir. Talabaning qabul qilish xususiyatlarini va diqqatning psixologik 
xususiyatlarini hisobga olgan holda o‘zlashtirish jarayonini tashkil etish zarur ekanligini 
ta’kidlaydi va shu asosda o‘zlashtirish texnologiyalarini yaratadi. 
3. Rivojlantiruvchi texnologiya. V.V. Davidov, D. B. Elkonin g‘oyasi. Asosiy mazmuni 
- nazariyaning amaliyotdan ustunligi va mazmuniy umumlashtirishlardan foydalanish, mantiqiy 
bog‘liqliklar va guruhlash sistemalashtirishdir. Umumiydan yakkaga qarab harakatlanish. 
Mavjud bilimlardan yangi bilimlarga qarab harakat qilish, ya’ni bor bo‘lgan assotsiatsiyalar 
asosida yangi assotsiatsiyalarni vujudga keltirishni nazarda tutadi. Talabaning tushunishi oson 
bo‘lgan bilimlardan uzoqroq va murakkabroq bilimlarga qarab xarakatlanishni tavsiya etadilar 
(oblast blijayshego razvitiya). Soddadan murakkabga qarab izchil rivojlanish o‘zaro 
bog‘liqliklarga amal qilish talab etiladi.
4. Suggestiv texnologiya. Emotsional, yorqin taasurot, ishontirish, qiziqtirishga 
yunaltirilgan. Talaffuz, mimika, gipnoz, avtoritetdan foydalanish kabilarga asoslanadi. His–
tuyg‘ularni uyg‘otishga qaratilgan. O‘zlashtirish jarayonida insonning nafaqat ongi, balki his-
tuyg‘ulari ham ishtirok etishini va o‘zlashtirish jarayonida hissiyotlarni uyg‘otish bilimlarning 
faqat ong bilan emas, balki qalb bilan ham anglab yetishiga yordam berishini ta’kidlaydilar. 
Faqat ong bilan qabul qilingan bilimlar quruq va yuzaki bo‘ladi degan fikrlar asosida o‘zlarining 
o‘zlashtirish texnologiyalarini yaratadilar. Ular har bir yangi mavzuni o‘zlashtirishda obrazlardan 
foydalanish, hissiyotlarni uyg‘otish va har bir talaba ana shu hislarni sezishini ta’minlashga 
e’tibor beradilar. 
Talabalar kontingentiga ko‘ra quyidagi texnologiyalarni ajratish mumkin: 
1)
yalpi, an’anaviy texnologiyasi (o‘rta talabaga moslashgan); 
2)
chuqurlashtirilgan texnologiya (ba’zi predmetlarni chuqurlashtirilgan dastur asosida 
o‘qituvchi litsey, gimnaziya, kollej); 
3)
kompensatsiyali o‘qitish texnologiyalari (pedagogik korreksiya, ya’ni kamchiliklarni 
yo‘qotishga qaratilgan texnologiyalar); 
4)
viktimologik texnologiyalar (surdo, orto, tiflo, oligofrenika); 
5)
tarbiyasi og‘ir bolalar, yoki iqtidorli bolalar bilan ishlash texnologiyalari. 
An’anaviy ta’lim tizimini modernizatsiyalash asosan quyidagi yo‘nalishlarda olib 
borilmoqda: 
1.
Pedagogik munosabatlarni gumanlashtirish va demokratlashtirish. 
2.
Talabalar faoliyatini aktivlashtirish, intensifikatsiyalash. 
3.
Ta’lim tizimini tashkil qilish va boshqarishning samarasini oshirish. 
4.
Ta’lim metodikalarini takomillashtirish. 
5.
Xalq pedagogikasidan samarali foydalanish.