Microsoft Word G`azna maruza

Takrorlash uchun savollar 
1. "G`aznachilik" fanining shakllanishi, rivojlanish shart-
sharoitlari va zamrligini qanday holatlar bilan izohlash mumkin? 
2. Davlat moliyasini boshqarish deganda nimani 
tushunasiz? 
3. "Davlat moliyasini boshqarish tizimini isioh qilish" 
loyihasining strategik yo`nalishlari nimalardan iborat? 
4. "G`aznachilik" fanining boshqa fanlar bilan uzviy 
bogiiqligi qanday omillar bilan bogiiq? 
5. Fanning maqsad va vazifalari nimalardan iborat? 
2-BOB. DAVLAT BUDJETl G`AZNA IJROSINING 
MOHIYATI VA AHAMIYATI 
G‘aznachilik – moliyaviy organ. G‘aznachilikning davlat 
moliyasini 
boshqarish 
jarayonidagi 
roli 
va 
axamiyati. 
G‘aznachilikning 
maqsadi. 
G‘aznachilikning 
vazifalari. 
G‘aznachilikning funksiyalari.
Byudjetning g‘azna ijrosi tushunchasi mohiyati. 
G‘aznachilikning byudjet ijrosidagi roli (byudjetning kassa 
ijrosi).
Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari: kirish ma’ruzasi, insert 
jadvali, klaster  

---

 
2.1. Davlat budjeti ijrosini tashkil etish 
Bugungi kunda budjet jarayonini samarali tashkil qilish 
ishlarini G`aznachilik nazoratisiz ta'minlash qiyin ekanligini 
ohmlar va iqtisodchilar, qolaversa, soha mutaxassislari asosli 
ravishda e'tirof etmoqda. Chunki g`aznachilik nazorati budjet 
daromadlari va xarajatlarini yagona g`azna hisobraqamiga 
jamJash, pul mablag`larini to`g`ri rejalashtirish, moliyaviy 
oqimlarning dasllabki va joriy nazoratini amalga oshirish hamda 
davlat budjetini yuqori operativlikda ijro qilish imkonini beradi. 
Maiumki, global jahon iqtisodiyotidagi jiddiy muammolar 
hamda ularning dunyodagi ko`plab mamiakatlar qatorida 
bizning mamlakatimiz iqtisodiyotiga ham ko`rsatayotgan salbiy 
ta'siriga qaramasdan, oxirgi yillarda respublikamizda yuqori va 
barqaror o`sish sur'atlarini saqlab, makroiqtisodiy barqarorlik va 
mutanosiblikning ta'minlanayotganJigi o`ziga xos ijobiy 
ko`rsatkich bo`lmoqda (2.1-rasm). 
Rasmdan ko`rinadiki, agar mamlakatimizda YalMning 
o`sish sur'atlari 2000-2003-yillarda 3,8-4,2 foiz, 2004-2006-
yilIarda 7-7,3 foiz, 2007-2008-yillarda esa 9-9,5 foiz darajasida 
kuzatilgan bo`lsa, keyingi yillarda jahon moliyaviy-iqtisodiy 
1
O`zbekistonRespublikasi 
Davlat 
statistika 
qmitasi ma'lumotlari 
2.1-rasm. O`zbekistonda yalpi ichki mahsulotning yillar davomida o`sish dinamikasi, 
foizda
1
. 

---

13 
inqirozi mazkur ko`rsatkichga ham o`z ta'sirini ko`rsatib, o`sish 
sur'atlarida biroz pasayish ro`y berdi. Biroq mamlakatimizda 
chuqur o`ylangan holda ishlab chiqilgan hamda izchil ravishda 
olib 
borilayotgan samarali 
iqtisodiy siyosat natijasida 
shakllangan omillar shunday murakkab sharoitda ham 
YalMning yuqori va barqaror o`sish sur'atlarini saqlab qolishni 
ta'minlamoqda (2.1-rasm). 2013-yilda ham maqsadga muvofiq 
yo`naltirilgan chora-tadbirlar natijasida budjet daromadlarining 
xarajatlardan ortish hajmi YalMning 0,3 foizi darajasida 
boiishiga erishildi. Xususan, bunda iqtisodiyotdagi soliq yukini 
izchil kamaytirib borish siyosati sharoitida budjet xarajatlarini 
manzilli boiishini va ularning maqsadlilik darajasini oshirish, 
budjet mablag`larining jon boshiga moliyalashtirish tizimini 
tatbiq etish, budjetning g`azna ijrosi mexanizmlarini joriy qilish 
kabi chora-tadbirlarning ahamiyati kattadir. Ushbu bob budjet 
ijrosmi tashkil etish masalalariga bagishlangan ekan, dastavval 
budjet jarayonini tashkil qilishning nazariy va tashkiliy 
asoslarini, budjet jarayonini samarali tashkil etishning zarurligi 
va vazifalarini ko`rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Avvalo, 
budjet jarayoni tushunchasining mazmuniga to`xtaladigan 
bo`lsak, budjet jarayoni budjet loyihasini tuzish, ko`rib chiqish, 
qabul qilish va ijro etish, uning ijro etilishini nazorat qilish, 
ijrosi haqidagi hisobotni tayyorlash va tasdiqlash, shuningdek 
davlat budjeti tuzilmasiga kiruvchi budjetlar o`rtasidagi o`zaro 
munosabatlarning qonun hujjatlariga muvofiq tartibga solinishi 
bilan bogiiq boigan davlat hokimiyati va mahalliy o`z-o`zini 
boshqarish 
organlari 
hamda 
boshqa 
budjet 
jarayoni 
ishtirokchilarining maqsadli faoliyatidir. Uning mazmuni 
mamlakatning davlat va budjet qurilishi, tegishli vakolatli 
organlar va yuridik shaxslarning budjet huquqlari bilan 
belgilanadi. 
2014-yil I -yanvardan amalga kiritilgan 0'zbekiston 
Respublikasi Budjet Kodeksida "budjet jarayoni" atamasiga 

---

quyidagicha ta'rif berilgan: "Budjet jarayoni - budjet tizimi 
budjetlarini shakllantirish, tuzish, ko`rib chiqish, qabul qilish, 
tasdiqlash va ijro etish, ularning ijrosi ustidan nazorat qilish, 
budjet tizimi budjetlarining ijrosi to`g`risidagi hisobotlarni 
tayyorlash va tasdiqlash, shuningdek, ular o`rtasidagi o`zaro 
munosabatlar jarayoni"
1
. Ushbu ta'rifdan kelib chiqqan holda, 
aytish mumkinki, budjet jarayoni, odatda, budjet faoliyatining 
quyidagi to`rt bosqichini o`z ichiga oladi (2.3-rasm): Budjet 
jarayoni 
budjetni 
rejalashtirishdan 
boshlanadi. 
Budjetni 
rejalashtirish 
davlat 
moliyaviy 
siyosati 
talablariga 
muvofiqlashtirilgan moliyaviy rejalashtirishning muhim tarkibiy 
qismini tashkil qiladi. Bunday rejalashtirishning iqtisodiy 
vazifasi turli darajadagi budjetlar va budjetdan tashqari 
jamg`armalarni tuzish va ijro etish jarayonida mamlakatni 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning umummilliy dasturlari 
asosida yalpi ichki mahsulot va rruiliy daromad qiymatini 
moliya tizimi bo`g`inlari o`rtasida markazlashtirilgan tarzda 
qayta taqsimJash msbatlarini to`g`ri belgilashdan iboratdir. 
Budjetni rejalashtirish turli darajadagi budjetlarni tuzish va ijro 
etish tartibi, uning me'yoriy-huquqiy bazasi va tashkiliy asosi 
tarzida budjet jarayonini, shuningdek, mamiakat budjetini 
tuzishning nazariyasi va metodologiyasi masalalarini ham o`z 
ichiga oladi. 
Budjetni rejalashtirish asoslari 
mamlakat 
konstitutsiyasi 
va 
qonunlari 
bilan 
belgilanadi.