Microsoft Word giriw. docx
Yüklə 5,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
II FƏS L.BÜDCƏDƏNKƏNAR FONDLARIN FORMALAŞMASININ
MÜAS R VƏZ YYƏT 2.1. Müasir şəraitdə büdcədənkənar fondların formalaşması xüsusiyyətlərinin təhlili Respublikamız iqtisadi müstəqilliyə qədəm qoyduğu dövrdən başlayaraq digər iqtisadi təsir vasitələri kimi maliyyə münasibətlərinin də təkmilləşdirilməsi və bazar iqtisadi münasibətlərini tətbiq edən inkişaf etmiş ölkələrin tətbiq etdiyi metodlar tətbiq olunmağa başlandı.Bu iqtisadi təsir vasitələrindən ən mühümü dövlətin iqtisadi və sosial problemlərə müdaxiləsi bunun üçün xüsusi təyinatlı fondların yaradılması oldu.Azərbaycan Respublikasının SSR -nin tərkibinə daxil olduğu dövrdə burada əsasən büdcə vəsaiti hesabına təşkil olunan xüsusi dövlət fondları yaradıldı.Lakin mülkiyyət formalarının dəyişməsi respublikada indiyədənək mövcud olmayan problemlərin yaraıımaına gətirib çıxartdı.Buraya işsizliyin artması, qeyri — ıstehsal sahələrində sosial problemlərin kəskinləşməsi, büdcə kəsirinin sürətlə artması və s. aiddir. Bütün bu problemlər dövlətin sərəncamında parlament tərəfındən nəzarət edilməyən müəyyən qədər vəsaitlərin toplanmasını zəruri etdi.Bu vəsaitlər büdcədənkənar fondlar şəklində təşkil olunmağa başlandı. Azərbaycan Respublikasında bu fondların yaranmasının başlanğıcı 1992-ci ildən qoyulsada ə saslı dönüş ili 1994 - cü il hesab olunur. 1994-cü ildən başlayaraq Azərbaycan Respublikasmda büdcədənkənar fondların yaradılması dövlət tərəfındən tənzimlənməyə başlandı. 1994—cü il fevral ayının 16-da Yol fondunun yaradılması haqqında prezident fərmanı ilə Azərbaycanda büdcədənkənar fondların yaradılması prosesi təşəkkül tapmağa başladı. Bu fondlann yaradılması üçün dünya təcrübəsindən istifadə olunsada ölkəmizim milli xüsusiyyətləri nəzərə alındı. Büdcədənkənar dövlət məqsədli fondların səmərəli və məqsədyönlü xərclənməsinə nəzarəti AR - nın Maliyyə Nazirliyi həyata keçirir. Büdcədənkənar dövlət məqsədli fondlarının fəaliyyətinin tənzimlənməsi üzrə səlahiyyət Respublika Xəzinədarlığına həvalə edilmişdir. Büdcədənkənar fondlar müxtəlif əlamətlərinə görə aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir: - müddətinə görə: daimi və müvəqqəti - məqsədlərinə görə: sosial müdafıə, iqtisadi və digər - mənsubuyyətinə görə : mərkəzi dövlət və yerli fondlara bölünürlər Büdcədənkənar məqsədli dövlət fondları sosial yönümə və ciddi məqsədli təyinata malikdir. Məqsədli təyinatından asılı olaraq büdcədənkənar dövlət fondlan iki qrupa bölünür: məqsədli sosial fondlarvə məqsədli iqtisadi fondlar. Azərbaycan Respublikasında büdcədənkənar məqsədli dövlət sosial fondlarına aşağıdakılar daxildir: Dövlət Sosial Müdafiə Fondu; əhalinin məşğulluğuna kömək fondu; əlillərin sosial müdafıə fondu. Azərbaycan Respublikası prezidentinin 30 sentyabr 1992-ci il 233 saylı fərmanına əsasən Azərbaycan Respublikasmın Pensiya Fondu və Azərbaycan Respublikasının Sosial Sığorta Fondu bazasında Azərbaycan Dövlət Sosial Müdafıəsi Fondu, Azərbaycanda işsizlik problemini həll etmək və işsizlərə yardım etməkməqsədi ilə isə "Azərbaycan Respublikasında Əhalinin Məşğulluğu haqqında" 27 iyun 1991-ci il tarixli 146 saylı Azərbaycan Respublikasının qanununa uyğun olraq Azərbaycan Respublikasınm Nazirlər Kabinetinin 12 iyul 1992-ci il 212 saylı qərarı ilə Azərbaycan Respublikasında Əhalinin Məşğulluğuna Kömək dövlət fondu yaradılmışdir. Məşğulluq fondu müstəqil maliyyə sistemi kimi respublika səviyyəsində və yerli səviyyədə yaradılır və dövlət əhalinin məşğulluğu siyasətinin həyata keçirilməsi tədbirlərini maliyyələşdirilməsi üçün istifadə edir. Məşğulluq Fondunun vəsaiti Məşğulluq Xidməti darəsinin sərəncamındadır. Məşğulluq fondu bütün mülkiyyətdən olan müəssisə və təşkilatların, respublika və yerli büdcələrin vəsaiti və s. mənbələr hesabına yaradılır. Bu fonda könüllü olaraq fıziki və hüquqi şəxslər də vəsait ödəyə bilər. Məşğulluq fonduna ödəniş müəssisələrin əməyinin ödənilməsinə yönəldilən vəsaitin 2 faiz miqdarında təyin edilir və bu məsrəflər maya dəyərinə daxil edilir. Ə halinin məşğulluq fondunun əsas hissəsini işləməyənlərə müavinət verilməsi xərcləri təşkil edir. Müavinət verilərkən onların işlədiyi müddətdə aldıqları orta aylıq əmək haqqı əsas götürülür. Əhalinin məşğulluq fondunun vəsaitindən vergi, dövlət və gömıük rüsumları alınmır.Azərbaycan Respublikasının Əlillərin Sosial Müdafıə Fondu "Əlilliyinqarşısını alınması əlillərin reabilitasiyası və sosial müdafıəsi haqqında "25 avqust 1992-ci il tarixli 284 saylı Azərbaycan Respublikası qanununa əsasən fəaliyyət göstərir və Əlillərin Sosial Müdafıə Fondu Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin "Azərbaycan Respublikasımn Əlillərin Sosial Müdafıə Fondunun yaradılması barədə" 1993-cü il 5 avqust tarixli qərarı ilə yaradılmışdır. Ə lillərin Sosial Müdafıə Fondunun büdcəsi mülkiyyət formasından asılı olmayaraq respublika ərazisində fəaliyyət göstərən müəssisə, idarə və təşkilatların mənfəətindən 1 faiz məcburi ayırmalar hesabına formalaşır. Respublika ərazisində tətbiq olunan dövlət pensiyaları aşağıdakılardır: - yaşa görə pensiyalar; Yaşa görə pensiya üçün tələb edilən tam ümumi iş stajı olduqda pensiyaların minimum məbləği müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən respublika üzrə pensiya hesablanması üçün təsdiq olunan orta aylıq əmək haqqının müəyyən məbləğində təyin edilir. • ə
Bu pensiyalar, insan orqanizminin funksiyalarının pozulması ilə əlaqədar səhhətin pisləşməsi zamanı əmək qabiliyyətinin tam və ya qismən itirildiyi hallarda təyin edilir. • ailə başçısını itirməyə görə pensiyalar; Vəfat etmiş ailə başçısının öhdəsində olmuş əmək qabiliyyəti olmayan ailə üzvlərinin ailə başçısını itirməyə görə pensiya almaq hüququ vardır. • xidmət illərinə görə pensiyalar;
Bu pensiyalar, yaşa görə pensiya almaq hüququ verən yaş həddinə çatandan ə wəl əmək qabiliyyətinin tam və ya qismən itirilməsinə səbəb olan işlərdə çalışan ayrı-ayrı peşə sahibləri üçün müəyyən edilmiş şərtlərlə təyin edilir. Sosial pensiyalar: Bu pensiyalar əmək qabiliyyəti olmayan, işləməyən vətəndaşlara onların əmək pensiyaları almaq hüququ olmadıqda təyin edilir. Sosial siyasət, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və digər qanunvericilik aktları ilə tənzimlənən və əhalinin hüquq və tə'minatlarını həyata keçirməyə imkan verən, dövlətin ən öncül istiqamətlərindən biridir. Bu cür hüquq və təminatların həyata keçirilməsi əhaliyə sosial müdafıə xidmətlərin göstərilməsini nəzərdə tutur. Sosial miidafıə dedikdə, xüsusilə çətin vəziyətdə olan və kənardan kömək olmadan yaşamaq iqtidarında olmayan əhali qrupunun heç olmazsa, minimum tələbatını təmin etməyə yönəldilmiş dövlət siyasəti başa düşülür. Sosial müdafıənin bu forması cəmiyyətin iqtisadi və siyasi inkişafı ilə əlaqədar meydana çıxmışiqtisadi formasiyaya uyğun və dövlətinimkanvə maraqlarından asılı olaraq sosial müdafıə mexanizmi yaradılmışdır. BMT-nin hesablamalarına görə, 150 ildən sonra dünyada hər iki nəfərdən biri qoca olacaqdır. Azərbaycanda bu günə qocaların sayı ümumi əhalinin sayından xüsusi çəki e'tibarilə 9% təşkil edir. Əmək qabiliyyəti olmayan yaş qruplarının ümumi əhali sayında çəkisi isə 42%-i ötür. Azərbaycanın sosial müdafiə sistemi MDB ölkələrinin sistemlərinə oxşar olsa da, ölkənin sosial durumu bir qədər fərqlidir. Dövlətin himayəsində milyonlarla qaçqın, Qarabağ müharibəsi əlili və çoxuşaqlı ailə var. DövlətSosial Müdafiə Fondu (DSMF) 1,2 milyona qədər vətəndaşa pensiya, 1,65 milyondan çox aztə'minatlı ailəyə müxtəlif müavinətlər verir. Bu respublika əhalisinin təxminən 40 faizə qədərini təşkil edir. Azərbaycan Respublikasının maliyyə vəziyyətinin ağır olduğu bir şəraitdə, dövlət əhalinin müəyyən kateqoriyaların Sosial xidmətlərinin minimum səviyyəsini təmin etmək iqtidarındadır. Sosial xidmətlərin bu növlərinə aiddir: - uşaqlı ailələrə dövlət müavinətləri; - yaşa, əlilliyə, ailə başçısmı itirməyə görə pensiyalar; - işsizliyə görə müavinətlər; - Çernobıl AES-də baş vermiş qəzanın nəticələrinin aradan qaldırılması iştirakçılarına müavinətlərin ödənilməsi; - sair müavinətlər və kompensasiyalar. Ə halinin sosial təminat hüququ müxtəlif forma və metodlarla həyata keçirilir. Bununla belə hər bir dövlətdə sosial təminat hüququ sahəsində vətəndaşların pensiya təminatı ən aparıcı yer tutmuşdur. Azərbaycan öz müstəqilliyini e'lan etdikdən sonra qəbul etdiyi ilk mühüm qanunlardan biri "Vətəndaşların pensiya təminatı haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu olmuşdur. Həmin Qanun 1993-cu il yanvarın 1-dən qüvvəyə minmişdir.Bu Qanun iki mərhələdə: ilk mərhələ 1 avqust 1997-ci ildə və ikinci mərhələ isə 1 avqust 1998-ci ildə qüwəyə minmişdir. ş ləyən pensiyaçılara pensiyalar himayəsində olanlara və qulluğa görə əlavələr nəzərə ahnmadan 50% məbləğində ödənilir. "Vətəndaşların pensiya təminatı haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun 21-ci maddəsinə əsasən yaşa görə pensiyalara əlavələr aşağıdakı qaydada müəyyən edilmişdir:
Yüklə 5,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|