Microsoft Word ?hali cografiyas?

Mühazir& 10.Dünya, m&h&lli v& q&bil& dini
Yerin müasir halisinin dini t rkibini ancaq t qribi sur td mü yy nl şdirm k mümkündür. Çünki dünyanın heç d bütün ölk l rind dindarların statistik qeydi aparılmır, dini t şkilatların statistikası çox vaxt tendensiyalı olur, öz dindarlarının faktik sayı şişirdilir. Qeyd edilm lidir ki, t hsil v m d niyy t s viyy si yüks k olanlarda, k nd yerl rin nisb t n ş h rl rd v kişil r arasında ateistl rin sayı daha çoxdur.
Dinl&r qabila-tayfa (bütp r st), mahalli (milli), dünya dinl rin bölünür. Yer
üz rind geniş yayılmış düny vi dinl r – buddizm, xristianlıq v islam dinidir
Q&bil&-tayfa dinl&ri – sosial-iqtisadi c h td n geri qalmış xalqların, q bil l rin ilkin dini etiqad formalarıdır.
Fetişizm – insanın t x yyülünü heyr tl ndir n h r hansı cansız şyaların, daş, ağac parçası, yaxud heyvan b d ninin bir hiss si, fövq lt bii qüvv sin inamdır. O cüml d n fiqurcuqlara, bütl r v s. inamdır. Ona sitayiş, minn tdarlıq etm k, b z n is c zalandırmaq da olar. Fetişizmin dig r etiqad formaları, ilk növb d , totemizml çulğalaşır. Totemizm (Şimali Amerika hindularının dilind «ot-otem»
«onun n sli» dem kdir) insan qrupu (ad t n, q bil ) il mifik cdadların totemi (daha çox, hansısa heyvan, yaxud bitki) arasında qohumluq haqqında dini t s vvürl r sistemidir.Totemizm – q bil nin bu v ya dig r heyvandan, yaxud bit- kid n tör diyin inam v bu heyvana (bitkiy ) sitayişdir. M s l n, Avstraliyada bu, kenquru, emu d v quşusu, opossumdur. Onları öldürm k v yem k olmaz. Totemizm, insanlar arasında qan qohumluğu laq l rinin n vacib sayıldığı, erk n q bil c miyy tinin dinidir. İnsan bu cür laq l ri traf mühitd görür v qo- humluq münasib tini bütün t bi t şamil edirdi. Ovçunun v yığıcının h yatının
sasını t şkil ed n heyvanlar v bitkil r onun dini duyğularının predmetin çevrilir. Xalqların ks riyy ti tarixi inkişaf prosesind totem t s vvürl rini itirmişl r. Lakin b zi yerl rd , m s l n, Avstraliya aborigenl rind , totemizm qeyri-adi yaşarlıq nümayiş etdirir. Ümumiyy tl , Avstraliyanı, klassik totemizm ölk si adlandırırlar.
Totemizm vaxtil Hindistanda geniş yayılmışdı. Dağlıq v meş lik yerl rd yaşayan v hinduizml t masda olmayan hind q bil l rind bitki v heyvan adları daşıyan tayfalara bölünm indiy d k qalmaqdadır.
6cdadlara, yaxud ölülara sitayiş – n vaxtsa yaşamış cdadların, yaxud qohumların mövcud olmaqda davam etdikl rin v yaşayanların taleyin xeyir v ya z r r yetir bilm l rin inamdır. 6n aydın ifad olunmuş animist ayinl rd n biri dünyanın bir çox xalqlarında bugün d k qorunub saxlanmış cdadlara sitayiş, ölmüş qohumların ruhuna ehtiramdır.
Şamanizm – ayrı-ayrı adamların v cd halına g l r k, ruhlarla ünsiyy t girm k v onların gücünd n müalic v praktik m qs dl r üçün istifad etm k bacarığına
inamdır. Şamanizm b ş riyy tin dini etiqadlarının inkişafında xüsusi m rh l olub, ovçuluğun, balıqçılığın, yığıcilığın sas h yati vasit l r olduğu vaxtlarda yaranmışdır.
Şamanın türkc adı «qam»dan şamanın ruhlarla v allahlarla söhb tl şm si ayini m nasına g l n «qamlama» sözü yaranmışdır.
Bir sıra dig r inamlar – bütün t bi t hadis l rini ş xsl ndir n animizm (lat. animus – ruh sözünd n), allahı t bi td t c ssüm etm kd gör n panteizm, tabu sistemi, magiya v s. mövcuddur.
İudaizm bu gün d k g lib çıxmış n erk n dini etiqadlardan sayılır. O, müasir İsrail dövl tinin razisind formalaşmış, sonralar monoteizm keç n çoxallahlı din kimi yaranmışdır. İudaizm üçün vahid allaha inamdan lav , ruhun ölm zliyin , o dünyada cr veril c yin , axir t , qiyam t günün , c nn t , c h nn m , y hudil rin Allah t r find n seçildiyin inam da s ciyy vidir. Sikhizm – hinduizmd t riq t olmuşdur. XVI-XVIII srl rd müst qil din çevril r k, başlıca olaraq, Hindistanın P ncab ştatında yayılmışdır. Dinin sasını t kallahlılıq, kastaların inkar edilm si, sikhl rin Allah qarşısında b rab rliyi t şkil edir.