Microsoft Word Investisiya f?aliyy?tini huquqi t?nziml?nm?si docx

VIII F6SİL. XARICI İNVESTİSİYA F6ALİYY6TİNİN HÜQUQUİ REJİMİ

1. Xarici investisiyaların beyn&lxalq hüquqi t&nziml&nm&sinin inkişaf m&rh

2. 
   Xarici investisiyaların millil&şdirilm&si v& &ld& olunmuş g&lirl&rin s&rb köçürülm&si problemi
   

3. İnvestisiyanın anlayışı v& konseptual f&rqin beyn&lxalq hüquqi &sası

4. 
   Beyn&lxalq investisiya hüququnun prinsip v& m&nb&l&ri
   

1. Xarici investisiyaların beyn&lxalq hüquqi t&nziml&n- m&sinin inkişaf m&rh&l&l&ri

H r bir kapital mü yy n bir razid öz inkişafının n yüks k h ddin çatdıqda o, yeni, daha geniş dövriyy v iqtisadi effektivlik v d ed n xarici razil r meyl edir. Xarici

razid is kapitalın v yaxud da investisiyanın bir sıra probleml ri meydana g lir. Xarici investisiya münasib tl ri üçün xaraqterik xüsusiyy t kimi kapitalın transs rh d h r k ti prosesind onun razisind n k nara çıxması xarici yurisdiksiyada t minatlandırmanı t l b edirdi.

İnvestisiya münasib tl rinin tarixinin t tbiqi, onun inkişafının öyr nilm si investisiyanın beyn lxalq hüquqi t nziml nm si baxımından üxsusi h miyy t malikdir. Xüsus n d , xarici investisiyaya daha çox z rurat duyan, inkişafda olan dövl tl r bu sah d öz siyas tl rini qurark n investisiya münasib tl rinin tarixi inkişafının ciddi araşdırılmasına xüsusi diqq t verirl r.

Xarici investisiya münasib tl rinin t zahürü XII sr Avropa ölk l rinin (Florensiya, Genuya, Venesiya v s.) ş h r dövl tl rin t sadüf edir. Bank kapitalının h r k ti v ticar t münasib tl rinin inkişafı kifay t q d r riskli bir f aliyy tolsa dag lirli sah idi. Xarici investisiya münasib tl rinin növb ti inkişaf m rh l si d niz ticar tinin, yeni maliyy mühasibat sisteminin, yeni s himdarlar c miyy tinin, portfel investisiya f aliyy tinin çiç kl nm si dövrün (xüsus n d , XV-XVII srl r ) t sadüf edir. Mü ssis l rin s himdar c miyy tin çevrilm si d bu zaman baş verir. Metropoliyanın iri ticar t kompaniyaları t dric n m nsub olduğu dövl tin siyasi rejimini müst ml k l r “g tirm y ” başlayırlar. Q bul ed n asılı ölk l rin qanunverici orqanlarına t sir etm kl daha lverişli, imtiyazlı investisiya rejiml ri ld edirl r. Müst ml k l r xarici investorl r üçün kifay t q d r t minat verdikl ri üçün bu zaman xarici investisiyaların müdafi sini n z rd tutacaq müst qil t minat sistemin d z rur t yox idi. 6ksin , müst ml k asılılığında olmayan v müst qil investisiya siyas ti yürüd n dövl tl r kapital qoyuluşu zamanı investorun m nsub olduğu dövl t investoru qeyri-kommersiya riskl ri il bağlı daha geniş investisiya f aliyy tind n ç kindirirdi. M hz problemin bu aspekti investisiya f aliyy tinin beyn lxalq hüquqi t nziml nm si z rur ti ideyasın.

İlk növb d , dövl tl rarsı ikir t fli beyn lxalq müqavil l rl xarici investisiya f aliyy tinin prinsipl ri, normaları mü yy n edilirdis , daha sonra investorla q bul ed n dövl t arasında “konsessiya” sazişl ri institutu formalaşdırılır. Daha erk n beyn lxalq müqavil l rl (m s l n, Çin-Böyük Britaniya (1842), Çin-Fransa (1844), Çin-ABŞ (1844) v s.) dağ-m d n, t bii resusların hasilatı sferasında konsessiya f aliyy tinin prinsipl ri

mü yy n edilirdi. Xarici investisiyanın prinsipl ri h l 1815-ci il Vyana konqresi zamanı Avropa ölk l ri v ABŞ t r find n hazırlanmağa başlanmışdır. Xarici t b l r v onların mülkiyy tin münasib td beyn lxalq minimal standartların mü yy n edilm si v q bul ed n dövl tl r t r find n h min standartların formalaşdırdığı konsessiya kontraktlarının qeyd-ş rtsiz gözl nilm si t l b edilirdi. Bu zaman q bul ed n dövl tin m suliyy ti konsepsiyası xarici investisiyalar üçün t minatlı rejimi n z rd tutur v t dric n “Sivilizasiyalığın beyn lxalq minimal standartı” prinsipi formalaşır (46, 47). Prinsipin formalaşmasını sür tl ndir n h lledici amill rd n biri kimi xarici kapitalın millil şdirilm si olur. İlk bel t dbir 1838-ci ild Siciliya kralı t r find n ingilis konsessiyalarının millil şdirilm si olmuşdur. Müvafiq prinsip üçün q bul ed n dövl tin qanunlarına hörm t, beyn lxalq hüquqa uyğun millil şdirm , qanunçuluq, yerli hüquqi müdafi vasit l rinin t tbiqi v s. kimi standartlar f rql ndirilir. XIX srin sonlarından müvafiq konsepsiyaya ks olan, yeni bir konsepsiya meydana g lir. Argentinalı hüquqşünas Kalvonun (1822-1906) adı il bağlı meydana g l n doktirinaya gör q bul ed n dövl t xarici ş xsl r özünün v t ndaşlarının malik olduğu rejimd n artıq hüquqlar verm y borclu deyil. Qeyd olunur ki, q bul ed n dövl tin kommersiya dövriyy sind iştirak ed n qeyri-rezidentl r rezidentl rin malik olduğu analoji hüquları almaq hüququna malikdirl r, amma bundan artıq hüquqi müdafi t l b etm k hüququna malik deyill r. Kalvo doktirinası beyn lxalq minimal standartların v zin milli standartın anlayışını q bul edir v investisiya f aliyy tind n yaranan mübahis l rin d dövl tdaxili qanunvericilik sasında milli m hk m l r t r find n h ll edilm li olduğunu, eyni zamanda v t ndaş müharib l ri v h rbi çaxnaşmalarla laq dar xarici mlaka d y n z r r gör dövl tin m hsuliyy t daşımasını b yan edilirdi.

Beyn lxalq minimal standart formulası XX srin 30-cu ill rinin sonunda Meksika hökum ti t r find n amerika kompaniyalarının da daxil olduğu konsessiyaları millil şdirilm kd n sonra yeni m zmun k sb edir. ABŞ dövl t katibi Kordell Hall Meksika hökum tind n “çevik, tam v dal tli” kompensasiyanın verilm sini t l b edir. Sonradan müvafiq qayda “Hall formulası” kimi beyn lxalq investisiya hüququnda prinsipin formasında ifad edilir. 6g r kalvo doktirinası inkişafda olan dövl tl rin maraqlarının t minatına yön lidris , Hall formulası is inkişaf etmiş dövl tl rin xaricd ki kapital maraqlarının qorunmasını n z rd tuturdu.

Xarici investisiya münasib tl rinin beyn lxalq hüquqi t nziml nm si istiqam tind növb ti m rh l XX srin 30-cu ill rind Mill tl r Liqasına t sadüf edir. İst r Mill tl r Liqası, ist rs d 1930-cu ild beyn lxalq xüsusi hüququn m c ll l şdirilm si üzr Haaqa konfranslarında da xaricil rin mlakına vurulan z r r gör dövl tl rin m hsuliyy ti haqqında m s l y baxılsa da, h min konfranslarda da n tic l d edilm mişdi. Bu istiqam td konsepsiyaların hazırlanması ayrı-ayrı inkişaf etmiş dövl tl r üçün d xaraqterik olmuşdur. Xüsus n d , 1030-cu ild Harvard univerisetind (ABŞ) hazırlanan xaricil rin mlakına vurulan z r r gör dövl tl rin m hsuliyy ti haqqında konvensiya layih sini qeyd etm k olar. ABŞ-ın bu sah d ki f aliyy ti II Dünya müharib sind n sonrakı dövrd daha da genişl nir v Avropanın b rpası istiqam tind “Marşal planının” t rkib hiss si kimi siyasi riskl rin sığortalanması ideyası ir li sürülür.

Siyasi riskl rin beyn lxalq müqavil saslı t minat sisteminin yaradılmasına kimi dövl tl rin f rqli mövqeyini sas götür n BMT Beyn lxalq M hk m si 1970-ci ild özünün “Barcelona Traction Light and Power Company Limited Belgium Spaik” işind

bir t r fd n, diplomatik müdafi nin h yata keçirilm si z rur tini ifad etm kl xaricil rin

mlak hüquqlarının müdafi sini saslandırırsa, dig r t r fd n, q bul ed n, inkişafda olan dövl tin suverenliyini t sdiql mişdir.

2.