Microsoft Word Investisiya f?aliyy?tini huquqi t?nziml?nm?si docx

Xarici investisiyaların millil&şdirilm&si

v& &ld& olunmuş g&lirl&rin s&rb&st köçürülm&si problemi
Dövl tin xarici investisiyanı millil şdirm k hüququ beyn lxalq hüququn n mübahis li m s l l rind n bir olaraq qalmaqdadır. Millil şdirm müxt lif ad v formada q bul edilm kd dir. Beyn lxalq hüquq d biyyatında millil şdirm ni b z n ekspropriasiya il eynil şdirirl r. İnvestisiya t minatları üzr çoxt r fli agentliyin t sis edilm si haqqında 1985-ci il Seul konvensiyasında qeyd olunur ki, s ğorta edil ni q bul ed n dövl td xüsusi mülkiyy t hüququndan v investisiya f aliyy tinin n tic si olan g lirl rd n m hrum ed c k h r hansı bir qanunvericilik h r k ti v ya h r k tsizliyi ekspropriasiya kimi qiym tl ndirilir. UNCTAD-ın s n dl rind millil şdirm nin formaları kimi

• 
  birbaşa millil şdirm ;
  
• 
  s nayenin mü yy n sah l rinin millil şdirilm si;
  
• 
  xüsusi m qs dl r üçün yığımlar;
  
• 
  sürün n (gizli) millil şdirm f rql ndirilir.
  

Hüquqi baxımından birbaşa millil şdirm m cburiyy t qarşısında ictimai t labatdan ir li g l r k xarici investorun mülkiyy tinin bütünlükl müsadir sini n z rd tutur v dövl tin öz iqtisadiyyatı üz rind n zar ti tam l alınması zamanı baş verir. Konkret sah l rin birbaşa millil şdirm si iqtisadiyyatının mü yy n sah l rind dövl t inhisarının b yan edildiyi zaman baş verir. Xüsusi m qs dl r üçün yığımlar is , s nayenin mü yy n sah sind tam inhisar f aliyy ti h yata keçir n hüquqi ş xs qarşı t tbiq olunan t dbirl r başa düşülür.

B z n sinonim kimi istifad edil n millil şdirm nin ekpropriasiyadan f rqi ondan ibar tdir ki, millil şdirm s nayenin konkret sah l rind aparılan v kütl vi millil şdirm zamanı is kompensasiyanın öd nilm si n z rd tutulmur.

Beyn lxalq hüquq d biyyatında xarici mülkiyy t hüququnun m hdudlaşdırılması formaları üzr konkret mövqe olmasa da, onları növb ti qaydada f rql ndirm k olar:

• 
  millil şdirm xarici hüquqi v ya fiziki ş xs m xsus olan mlakın ictimai m nafe namin götürülm sidir. Millil şdirm haqqında q rarı xüsusi dövl t orqanı q bul edir. Ilk millil şdirm faktı qeyd etdiyimiz kimi 1938-ci ild Siciliya kralının kükürd istehsalı sah sind dövl t inhisarının yaradılmasına t sadüf edir. Daha sonra Çind (1911), Sovet Rusiyasında (1918), Meksikada (1938) v dig r ölk l rd t tbiq edilib.
  
• 
  rekvizisiya m cburiyy t qarşısında v zi öd nilm kl xarici mülkiyy tin müv qq ti müsadir sidir. Müsadir s b bi kimi fors-major halları çıxış edir.
  
• 
  konfiskasiya cinay t b ya hüquqpozma hallarında sanksiya kimi t tbiq olunan müsadir formasıdır. O sas n yerli v ya beyn lxalq arbitrajlar t r find n t tbiq olunur. İnzibati v ya mülki hüquqi m hsuliyy t kimi d çıxış ed bil r.
  
• 
  ekspropriasiya ictimai, sosial, iqtisadi, m d ni v dig r z rur td n ir li g l r k
  

v zi tam, dal tli v çevik qaydada öd nilm kl zarici mülkiyy tin müsadir sini n z rd tutur. İlk ekspropriasiya hadis si 1928-ci ild Polşa hökum ti t r find n Çorzof sah sind ki alman fabrikinin müsadir si olmuşdur. Ekspropriasiya qanuni v ya qeyri-

qanuni ola bil r. Qeyri-qanuni ekspropriasiya zamanı götürül n mlakın v zind tam,

dal tli v adekvat kompensasiya verilmir.

Xarici mlakın hüququnun m hdudlaşdırılması üzr f aliyy tin f rql ndirilm si dövl tdaxili qanunvericilik üçün d xarakterikdir. Xarici investisiyaların müdafi si haqqında Az rbaycan Respublikasının 1992-ci il Qanununda da millil şdirm t sbit edilib. Qanunun XI madd sind qeyd olunur ki, Az rbaycan Respublikasında xarici investisiya Az rbaycan Respublikasının xalqına v dövl t m nafel rin z r r vuran müst sna hallar istisna olmaqla millil şdirilmir. Millil şdirm haqqında q rarı Az rbaycan Respublikasının Milli M clisi q bul edir. T bii f lak t, q za, epidemiya, epizootiya v fövq lad xaraqter daşıyan bütün başqa hallar istisna olmaqla xarici investisiya rekvizisiya edilmir. Rekvizisiya haqqında q rarı Nazirl r Kabineti q bul edir. Millil şdirm v rekvizisiya t dbirl ri t tbiq edildikd millil şdirilmiş v ya rekvizisiya olunmuş mlakın bu t dbirl r görüldüyü vaxtakı real d y rin uyğun tam, dal tli, adekvat v gecikdirilm d n xarici valyuta il kompensasiyası öd nilir.

Beyn lxalq iqtisadi hüquqda millil şdirm nin sürün n v gizli formaları f rql ndirilir. Millil şdirm nin gizli formaları dedikd dolayı yola xarici investoru mülkiyy t hüququndan m hrum etm k başa düşülür. Vergil rin artırılması, qanunvericilik qaydalarının ağırlaşdırılması, idxal-ixrac m hdudiyy tl rinin qoyulması, inzibati saslarla qiym t siyas tinin t nziml nm si, bank hesablarına h bs qoyulmasi, m k haqqının h dd n artıq qaldırılması t l bi, kompaniyanın idar hey tinin yerli menecerl rl v z olunması v s. kimi t dbirl r millil şdirm nin sürün n formasının elementl ri kimi qiym tl ndirilir.

Xarici investisiyanın qorunmasında g lirin v s rmay nin s rb st formada repatriasiyası xarici investor üçün prinsipial m s l l rd n biridir. Buna gör kapital ixrac ed n dövl tl r investisiya f aliyy tinin n tic si olan g lirl rin s rb st formada köçürülm sin ciddi z man t t l b edirl r. S rmay l rin t şviqi v qarşılıqlı forması haqqında müqavil l rd bu m s l ni t nzim ed n xüsusi müdd alar t sbit edilir.

Az rbaycan Respublikasının Macarıstan respublikası il 2006-cı il S rmay l rin t şviqi v qorunması haqqında Müqavil sinin 6-cı madd sind qeyd edilir:

1. 
   Razılığa g l n T r fl r s rmay l r v g lirl r dair öd m l rin s rb st köçürülm sin icaz ver c kl r. Köçürm l rin s rb st dön rli valyutada v heç bir m hdudiyy t v l ngitm olmadan s rmay qoymuş t r fin qanunvericiliyin uyğun olaraq h yata keçiril c k. Bel köçürm l r xüsusi halda, lakin istisna olmamaqla aşağıdakıları n z rd tutacaqdır:
   

1. 
   s rmay l ri saxlamaq v artırmaq üçün kapital v lav m bl ğl r;
   
2. 
   s rmay d n ld edil n pul v saitl ri v xüsusi hada, lakin istisna olmaqla m nf t, faiz, kapital artımı, dividentl r, royaltil r v qonorarları daxil ed n g lirl r;
   
3. 
   kreditl rin qaytarılması üşün v saitl r;
   
4. 
   tam v ya qism n satışdan v ya s rmay l rin l ğv edilm sind n g l n g lirl r;
   
5. 
   s rmay l ri qoyulmuş t r fin qanunvericiliyin müvafiq olaraq s rmay l rl bağlı xaricd çalışan fiziki ş xsl rin m k v dig r oxşar hüquqlarının gözl nilm si;
   
6. 
   z r r v ekspropriasiyaya gör kompensasiyalar v s.
   

2. 
   Köçürm l r h r T r fin qanunvericiliyin müvafiq olaraq, s rmay çinin bütün
   

laq dar maliyy öhd likl rinin icrasından sonra h yata keçiril c kdir.

3. 
   Sazişin m qs dl ri üçün dig r razılaçmanın olmadığı t qdird valyuta kursu köçürm ni h yata keçir n maliyy institutu t r find n (s rmay ni q bul ed n dövl tin qanunvericiliyin müvafiq olaraq) ümumilikd istifad edil n v d rc edil n kurs kimi mü yy n edilir.
   

İnvestisiya sah sind bağlanan müqavil l rd pul köçürm l rini nizama salan müxt lif mexanizml rd n istifad edilir:

• 
  investisiya f aliyy tin n tic sind ld olunmuş g lirl rin beyn lxalq müqavil l rd n z rd tutulmuş qaydada mane siz, gecikdirilm d n v dön rli valyutada köçürülm sini t min ed n müqavil l r;
  
• 
  pul köçürm l rinin milli qanunvericilikl nizama salanmasını n z rd tutan müqavil l r;
  
• 
  bu münasib tl rin nizama salınmasında istinad edil c k hüququ göst rm y n müqavil l r;
  

Beyn lxalq müqavil l rd f rqli nizamasalma metodunun t tbiqi dövl tin maddi, maliyy v saitin n zar ti ld saxlamaq ist yi il bağlıdır.

3.