Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 
133
harakatlariga turtki bo‘lib, ko‘pchilik musulmon davlatlarining siyosiy mustaqilligiga 
erishuvida ijobiy rol o‘ynadi. Ayni vaqtda I. birdamligi g‘oyasiga asoslangan xalqaro I. 
harakati shakllana boshladi: 1926 y. birinchi xalqaro musulmon tashkiloti - Islom olami 
kongressi (Mu’tamar al-alam al-islomi) tashkil qilindi. Shuningdek, I.ning go‘yo 
Muhammad (sav) zamonidaga "asl" tamoyillariga qaytishga da’vat etishga turli 
fundamentalistik oqimlar (q. Vahhobiylik) va mutaassib guruhdir (mas., hizbut-taxrir) 
paydo bo‘ldi. 20-a.ning 2-yarmida jamiyatda ijtimoiy adolat o‘rnatish masalasida ham I. 
omilidan foydalanishga qaratilgan urinishlar sodir bo‘ldi (Eron islom inqilobi, Liviya 
Jamohiriyasi va h.k.). 
Bir qator mamlakatlar (MAR, Kuvayt, Saudiya Arabistoni, Eron, Pokiston, Afg‘oniston va 
sh.k.)da I. davlat dini (yoki rasmiy din) sifatvda tan olingan. Ayrim mamlakatlarda "I." 
so‘zi davlatning rasmiy nomi tarkibiga kiritilgan: Eron Islom respublikasi, Pokiston Islom 
respublikasi, Afg‘oniston Islom respublikasi, Mavritaniya Islom respublikasi va b. Osiyo, 
Afrika qit’asidagi ba’zi mamlakatlarda I.ning tarqalishiga musulmon partiyalari ta’sir 
qilmoqda, ular ko‘pincha siyosatda muhim rol o‘ynamoqda. Erondagi Islom respublikasi 
partiyasi, Indoneziyadaga Birlik va taraqqiyot partiyasi, Malayziyadagi Panmalayziya 
islom partiyasi, Hindiston va Pokiston Jamoati islom partiyasi bunga misol bo‘la oladi. Bir 
qancha mamlakatlarda diniy-siyosiy tashkilotlar (shu jumladan, qonundan tashqaridaga 
tashkilotlar - "Musulmon birodarlar", Islom ozodlik partiyasi) tarqalgan, ko‘pgina diniy 
bilim yurtlari (qorilik maktablari, madrasa, musulmon un-tlari), islom jamiyatlari, 
missionerlik tashkilotlari, tijorat korxonalari (islom banklari, sug‘urta kompaniyalari) 
ishlab turibdi. 19-a.ning 70-80-ylaridagi shariatning ilgari amaliyotda bekor qilingan 
ba’zi bir qoidalarini tiklashga urinib ko‘rildi (mas., Pokistonda, Sudanda prezident J. 
Nimeyri davrida, arab monarxiyalarida jinoiy ishlar uchun tan jazolari berish). O’tgan asr 
70-y.larining oxiri - 80-y.larining boshida xalqaro ishlarda hukumat darajasida yoki 
nohukumat darajasida ish olib boruvchi xalqaro musulmon tashkilotlari muayyan 
mavqega ega bo‘la boshladi. Bunday tashkilotlardan eng nufuzlisi Islom konferentsiyasi 
tashkiloti (Munazzamat al-mu’tamar al-islomi) bo‘lib, u 1969 y. tuzilgan, unga 55 
mamlakat (O’zbekiston Respublikasi 1996 y.dan) a’zo. Xalqaro nohukumat musulmon 
tashkilotlari orasida Islom olami uyushmasi, Islom olami kongressi, Islom olami 
tashkiloti, Yevropa islom kengashi, AQSh Oliy islom kengashi va b.ni ko‘rsatish mumkin. 
Ular, asosan, I.ni targ‘ib qilish va yoyish, diniy arboblarning xalqaro uchrashuvini tashkil 
qilish, turli mamlakatlardagi I. jamoalariga yordam berish bilan shug‘ullanadi. I. 
Turkiston mustamlakachilik davrini boshdan kechirgan paytda, ayniqsa, sho‘rolar 
davrida turli ta’qib va har tomonlama cheklashlarga duch keldi, ulamolarning takdiri 
ayanchli bo‘ldi. I.ga oid bebaho kitoblar yo‘qotiddi, muborak yodgorlik va qadamjolar 
oyoqosti qilindi, din peshvolari eng xavfli yov, muxolif sifatida mahv etildi. O’zbekiston 
mustaqillikka erishganidan keyin, I. dini hayotda munosib o‘rinni egallay boshladi. 
Musulmonlarning diniy ibodat va marosimlarni ado etishlari uchun sharoit yaratib berildi. 
Qur’oni karim 2 marta o‘zbek tilida chop etildi (1992, 2001 ylar), hadis to‘plamlarining 
tarjimasi, I. ulamolarining yuzlarcha kitoblari yana xalqqa yetkazildi. I. tarixi manbalari 
va marosimlarini har tomonlama, ilmiy, xolisona o‘rganishga kirishildi, mutaxassis 
kadrlar tayyorlash yo‘lga qo‘yildi. Shu maqsadda Toshkent davlat sharqshunoslik in-tda 
islomshunoslik kafedrasi ochildi (1992), deyarli barcha viloyatlarda diniy o‘quv yurtlari 
faoliyat ko‘rsata boshladi, Toshkent Islom ushversiteti tashkil qilindi (1999), uning 
tarkibida Islomshunoslik i.t. markazi ishlab turibdi. 
I. tarixi manbalari, aqidalari, marosimlari. Qur’oni karim, Muhammad (sav) hayoti va 
faoliyati, payg‘ambar hadislarini o‘rganish, tadqiq qilish I.shunoslik fanining asosiy 
vazifasi hisoblanadi. Bu sohadagi tadqiqotlar I. tarqalgan mamlakatlarda, xususan, 

---

Islom Ensiklopediyasi