Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

 
al-XOSSA (ko‘pligi al-xavoss) - diniy-ijtimoiy termin, keng ma’noda "mumtoz shaxslar", 
oqsuyaklarni bildirib, al-omma (ko‘pligi al-avomm) - omma, "olomon"ga qarshi 
qo‘yilgan. Al-X. va al-A.ni o‘zaro qarama-qarshi qo‘yilishi musulmon jamiyatining diniy 
va ijtimoiy bo‘linmasini turli bosqichlarida amalga oshirilgan. Al-X. sifatida mujtahidlar 
oddiy musulmonlarga, so’fiylikdagi avliyolar boshqa musulmonlarga qarama-qarshi 
qo‘yilgan.
XRISTIANLIK - jahonda keng tarqalgan dinlardan biri. Yevropa, Amerika 
mamlakatlarida, Avstraliyada, faol missionerlik harakati natijasida Afrika, Yaqin Sharkda 
va Uzoq Sharqning bir necha mintaqalarida keng yoyilgan. X. cherkovi ma’lumotlariga 
ko‘ra, jahonda bu dinga 1 mlrd.dan ortiq kishi e’tiqod qiladi. X.ning asosiy g‘oyasi xudo-
odam - Iisus Xristos (Iso masih; q. Iso) haqidagi afsonalar bilan bog‘liq. Uning aqidalari, 
e’tiqod talablari, huquqiy va axloqiy normalari, cheklash va taqiqpari Bibliya va b. 
muqaddas kitoblarda o‘z ifodasini topgan. X. 1-a.ning 2-yarmida Rim imperiyasining 
sharqiy qismida yashovchi yahudiylar o‘rtasida paydo bo‘lgan. Ilk X. qullar va ezilgan 
ommaning mavjud tartib va quldorlik tuzumiga qarshi noroziligini ifodalagan. Ilk X. 
dastlab iudaizmdan ajralib chiqqan. Sharq dinlariga xos ayrim tasavvurlar ham unda o‘z 
ifodasini topgan. Rim imperiyasining ijtimoiy-iqtisodiy tanazzuli chuqurlasha borgan sari, 
X.dagi isyonkorlik, demoqratik tamoyillar yo‘qolib, sabr-chidamli bo‘lish, takdirga tan 
berish g‘oyalari birinchi o‘ringa qo‘yila boshlagan. Xristian jamoalarining ijtimoiy tarkibi 
ham o‘zgargan: ruhoniylar (klir) va oddiy jamoa a’zolari (miryan)ga bo‘lingan. Ayrim-
ayrim jamoalar o‘rtasidagi aloqalarning mustaxkamlanishi yepiskop boshliq cherkovning 
tarkib topishiga olib keldi. Cherkov katta boylik to‘plab, siyosiy kuchga aylanib borgan. 
Dastlab xristianlarni ta’qib etgan Rim imperatorlari keyinchalik X. tarafdorlari bo‘ldilar. 
4-a.da X. Rim imperiyasida mavjud ijtimoiy tuzum va uning tartiblarini himoya qiluvchi 
davlat diniga aylandi. Rim imperiyasining g‘arbiy va sharqiy qismidagi o‘ziga xos tarixiy 
taraqqiyot X. cherkovini ikkiga: katolitsizm (imperiyaning g‘arbiy qismi) va 
pravoslaviega (sharqiy qismi) bo‘linishiga olib keldi. X.ning bu bo‘linishi 1054 y.da 
rasman e’tirof etilgan bo‘lsa-da, biroq bu jarayon 13-a.ning boshlarida tugallangan. 
Rossiyada X. 10-a.ning oxirida Vizantiyaning ta’sirvda tarqalgan. O’rta asrda feodal 
tuzumga qarshi qaratilgan harakat ayni vaqtda xristian cherkoviga ham qarshi 

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
317
yo‘naltirilgan edi. Reformatsiya davri katolik cherkoviga qarshi kurash shaklidagi 
antifeodal harakatining eng cho‘qqisi bo‘ldi. 16-a.da Reformatsiya natijasida Yevropadagi 
qator cherkovlar katolitsizmdan ajralib chiqib, X.ning uchinchi asosiy oqimi - 
protestantizm yuzaga keldi.