Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

 
ZIYORATGOH - q. Muqaddas joylar.
 
ZIKR, zikr tushish (arab. yodga olish, eslash) - tasavvufda xudoni yodga olish bilan 
bog‘liq marosim. Ilohiyotchilar Allohni yodga olish zarurligini Qur’oni karimning "Allohni 
zikr qilish bilan qalblar orom olur" (13:28) degan oyati bilan bog‘laydilar. Z ovoz chiqarib 
(zikr al-jahriy) va ovoz chiqarmasdan (zikr al-xafiy) tushiladi. Ovoz chiqarib Z tushish 
O’rta Osiyoda ham keng tarqalgan. Bunda bir guruh so’fiylar avval davra qurib o‘tiradi, 
bir kishi (qavvol) muayyan iboralarni ma’lum ohangda o‘qiydi, unga ayrim musiqa 
asboblari jo‘r bo‘ladi; bora-bora kishilar o‘rnidan turib, o‘ziga xos harakatlar qila 
boshlaydilar. Z vaqtida so’fiy va darvishlar "Alloh hayy" (Alloh tirik); "la iloha illalloh" 
(Allohdan o‘zga ma’bud yo‘q); "Allohu akbar" (Alloh -eng ulug‘); "al hamdu lilloh" 
(Allohga hamdu sanolar)" va b. so‘zlarni takrorlaydi. Uzoq vaqt takrorlangan so‘zlar, 
musiqa va raqs natijasida Z tushayotgan o‘zligani unutadi, Allohdan boshqa hech kim va 

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
334
hech narsani yodiga keltirmaydi. Zotan so’fiylar uchun Z tushishdan asosiy maqsad 
Allohga yaqinlashishdan iborat. Z mavlud va boshqa diniy marosimlarning tarkibiy 
qismiga aylangan. 
ZIMMIY (arab. birovning zimmasidagi shaxs), ahli zimma- islom davlati soyasida 
yashaydigan g‘ayridinlar. Ya’ni, ular dini, joni, moli va b. sohalarining tinch-omonligi 
musulmonlar zimmasida bo‘lganlardir. Ular bilan ahdnoma tuzilganda musulmonlar ana 
o‘sha narsalar ila ularni ta’minlashni o‘z zimmalariga olganlar. Payg‘ambar (sav) 
davrlarida Madinai Munavvarada yahudiylar musulmonlar bilan ahdnoma asosida axli 
zimma bo‘lib tinch-omon o‘z dinlariga amal qilib yashaganlar. Abu Bakr Siddiq (ra)ning 
davrlarida ham ana o‘sha siyosat davom etdi. Umar ibn Xattob (ra)ning Baytul Makdis 
nasorolariga bergan ahdlari va ular bilan qilgan muomalalari islomda Zlarga bo‘lgan 
munosabatning namunasidir. U kishi Jobiyada turganlarida huzurlariga Iliya axli kelib 
omonlik so‘rashdi. Ular bilan jizya berish haqidagi sulh tuzildi va quyidagi ahdnoma 
yozildi: "Bismillahir roxmanir rohiym. Ushbu Allohning bandasi, mo‘minlarning amiri 
Umar Iliya axliga bergan omonlikdir. U ularning jonlariga, mollariga, cherkovlariga, 
xochlariga, bemorlariga va sog‘lariga hamda barcha millatiga omonlik berdi. Ularning 
cherkovlari maskan qilinmaydi, buzilmaydi va cherkovlar, ulardagi narsalar, xochlar 
hamda ularning molu mulklaridan biror narsa kamsitilmaydi. Ulardan biror kishiga zarar 
etkazshshaydi. Iliyada ular bilan birga birorta ham yahudiy maskan tutmaydi. Ahli Iliya 
zimmasida xuddi ahdi Madoin bergandek jizya berish bordir. Rumlarni (vizantiyaliklarni) 
va o‘g‘rilarni chiqarish ularning zimmasidadir. U yerdan kim chiqsa, to omonlik yeriga 
yetib olgunicha joni ham, moli ham omonda bo‘ladi. Ulardan kim muqim qolsa, u ham 
omondadir. Uning zimmasiga ham axli Iliyaga bo‘lgan jizya lozim bo‘ladi. Ahli Iliyadan 
kim joni va moli ila Rumlar bilan ketishni va ibodatxona hamda xochlarini qoldirishni 
istasa, ular omoshtik joylariga yetib olgunlaricha o‘zlariga ham, ibodatxona hamda 
xochlariga ham omonlik bor. U yerda yer ahdidan kim bo‘lgan bo‘lsa, ulardan kim 
qolishni istasa qolaveradi. U ahdi Iliya o‘tagan jizyani o‘taydi. Kim istasa, axli Rum bilan 
ketaveradi. Kim istasa, axliga qaytib kelaveradi. Hosillarini yig‘ib olmagunlaricha ulardan 
hech narsa olinmaydi. Qachon ular o‘z zimmalaridagi jizyani bersalar, ushbu 
maktubdaga narsalarda Allohning ahdi, Uning Rasulining zimmasi, xalifalarning zimmasi 
va mo‘minlarning zimmasi bor". Ushbu ahdnomani Iliyaning a’yonlariga olib 
borishganvda ular cheksiz kuyundilar. Bunchalik kengliklar va himoyalar bo‘lishi ularning 
yetti uxlab tushlariga ham kirmagan edi. Bir ming to‘rt yuz yildan ko‘proq oldin yozilgan 
ushbu hujjatda Islom davlatining g‘ayridin kishilarga qandoq munosabatda bo‘lishi 
ko‘rinib turibdi. Ular to‘liq erkinlik, haq-huquqlari bilan ta’minlangan bo‘lishi ham yaqqol 
ko‘rinib turibdi. Shuning uchun ham o‘sha paytlarda ko‘pgina g‘ayridin xalqlar va 
jamoalar o‘z dindoshlari hukmidan ko‘ra musulmonlarning hukmini afzal ko‘rganlar. 
Bunga misollar ko‘p. Buni insofli g‘ayridin bohislar kitob qilib yozganlar. Ana o‘sha 
narsani hozirgacha birov qila olgani yo‘q. Hoz. xorijiy Sharkdaga musulmon 
mamlakatlarida Z haqidagi tasavvur borgan sari yo‘qolib bormoqda, qaysi dinda 
ekanidan qati nazar barcha fuqarolar umumiy qonunga itoat etadilar. 
ZINDIQ (ko‘pliga - zanodiqa) - ilohiyotda, asosan, moniylik, mazdakiylik va xurramiylar 
ta’limoti vakillarini anglatuvchi istiloh; keng ma’noda "Allohga ishonmovchi", mo‘minning 
ziddi. Z so‘zi Islomga sosoniylar davridaga eroniy lahjadan Z deb Avestoni yangicha, 
allegorik talqin etuvchi kishilarni atashgan. Islomda Z istilohini keng qo‘llanilishi uning 

---

Islom Ensiklopediyasi