2.3. Tadbirkorlik shakllari. Tadbirkorlik mulk shakllariga ko’ra davlat, nodavlat, shu jumladan,
xususiy, aralash shakllarda namoyon bo’ladi. Nodavlat shakllariga xususiy -
yakka va xususiy - jamoa tadbirkorligi kiradi. O’z navbatida xususiy - yakka
tadbirkorlik subyektining o’z mexnatiga va yollanma mehnatga asoslangan
bo’ladi.
Xususiy - jamoa tadbirkorlikka sheriklik, paychilik jamoalari,
aksiyadorlik jamiyatlari kiradi. Aralash tadbirkorlik ko’shma, aralash va ijara
korxonalari shaklida namoyon bo’ladi.
Uyushish darajasiga ko’ra, yakka tartibdagi va jamoa tadbirkorlik
shakllari mavjud. Yakka tartibdagi tadbirkorlikka yakka tartibda mexnat
faoliyati bilan shug’ullanuvchi, o’z mexnatiga, xususiy va yollanma mex-
natga asoslangan xususiy tadbirkorlik, oilaviy korxonalar kiradi.
Tadbirkorlikning jamoa shakliga davlat, shirkat, sheriklik, paychilik,
mexnatjamoasi korxonalari, aksiyadorlik jamiyatlari va hokazolar kiradi.
Faoliyat sohasiga ko’ra, tadbirkorlik ishlab chikarish, xizmat
ko’rsatish, tijorat ishi va tijoratda vositachilik qilish shakllariga ega bo’ladi.
Tadbirkorlik korxonasida ish bilan band bo’lgan xodimlar mikdoriga ko’ra
kichik, yirik tadbirkorlik shakllarida o’z ifodasini topadi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, aytish mumkinki kichik tadbirkorlik
ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatga ega. O’zbekiston Respublikasida «Tadbirkorlik
to’g’risida»gi qonuninng 5-moddasiga binoan tadbirkorlikning quyidagi
shakllari mavjud:
- yakka tartibdagi tadbirkorlik; - xususiy tadbirkorlik; - jamoa tadbirkorli-
gi; - aralash tadbirkorlik.
Yakka tartibdagi tadbirkorlik tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish-
ning eng oddiy shakli bo’lib, uni tashkil qilish tartibi O’zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining 1995 yil 14 fevraldagi qarori bilan tasdiqlangan
«O’zbekiston Respublikasida xususiy tadbirkorlik to’g’risidagi Nizom» bilan
belgilanadi. Ushbu nizomga muvofiq yakka tadbirkor o’z faoliyatini yuridik
shaxs tashkil qilmay amalga oshirishi mumkin. Yakka tartibdagi tad-
birkorlik o’z navbatida ikki turga bo’linadi: - shaxsiy tadbirkorlik; -
birgalikdagi tadbirkorlik.
Shaxsiy tadbirkorlik tushunchasi «Tadbirkorlik va tadbirkorlar faoli-
yatining kafolatlari to’g’risida»gi qonunning 15-moddasida quyidagicha
bayon etiladi: «Shaxsiy tadbirkorlik yakka tartibdagi tadbirkorlarning o’zi
tomonidan mulk huquqida, shuningdek mulkka egalik qilish va (yoki) un-
dan foydalanishga yo’l qo’yadigan o’zga mulkiy huquq tufayli o’ziga
tegishli mol-mulk negizida mustaqil ravishda amalga oshiriladi».
