O’NINCHI ASL Podshohning raiyat ahvolidan xabar olmog‘i va mutasaddilar tariqati Bilg‘ilki, (xalqg‘a yo‘lboshchi) mutasaddi bo‘lmoq ulug‘ ishdir. (Podshoh)
Xudoi taoloning yerdagi xalifasidur, o‘z o‘rnida Yer yuzida bandalariga adl va
ehson qilmoqg‘a ta’yin qilgan kishidur. Va gar podshoh adl va shafqatdan xoli bo‘lsa,
u Alloh taoloning Yerdagi xalifasi ekailigini bilmaydi va hech sababsiz fisq va fasod
bilan shug‘ullansa, undan ulug‘roq zolim yo‘kdur. Bas, mutasaddi bo‘lmoqning asli
ilm va amaldurki, mutasaddilik ilmi daroz-katta ilmdur. Oncha kerakligini
muxtasar bayon qilurman.
Bas, mutasaddi bilg‘ayki, Haq taolo uni bu olamg‘a nima uchun yuboribdur va
qarorgohi na yerdadur? Va dunyo unga manzilgohdir, qarorgoh emas. U ham bu
dunyoda musofirdurki, onasining rahmi (bachadoni) uning avvalgi manzilidur va lahad
(go‘r) uning oxirgi manzilidur. Vatani o‘zgadurki, behisht yo do‘zax ekanini Xudoi
taolodan o‘zga hech kim bilmas.
Va har yil, har oy va har kun o‘tadur, bu marhala va manzildan o‘tib, oxiratga
yaqinlashadur. Dunyo bir ko‘prikka o‘xshashdur, hamma kelganlarning o‘tar yo‘lidur. Kishi
ko‘prik ustida imorat qilib, yashamoqni xohlasa, kamoli aqlsizlikdur. Balki oqil
uldurki, dunyo manzilgohida oxirat uchun zodi roq (yo‘l ozig‘i) topishdan o‘zga
ishga mashg‘ul bo‘lmag‘ay.
Dunyolikning qojatidan ziyodasini istamagay va to‘plamag‘ayki, ziyodasi zahri
qotildur. Harchand mol-dunyo jam’ qilgan bilan hojatidan ziyodasini o‘lar vaqtida zarrasini
ham u dunyoga olib ketolmas. Mol-dunyoning ko‘pligi o‘lar vaqtda qasrat va nadomatga sabab
bo‘lur va jon bermakni qiyin qilur. Mabodo, bu mol, dunyo halol bo‘lsa. Ammo, haromdan
jam’ qilgan bo‘lsa oxiratda azobining poyoni yo‘kdur.
Bas, inson dunyo huzur-qalovatidan o‘zini tiymog‘i mushkuldur. Ammo, kim bu besh
kunlik dunyoning ranju mashaqqati bilan topiladigan ne’mat omonatligini va oxirat
ne’matlari bitmas-tuganmas ekanligini aniq bilsa, bu foniy olamning ranj va
mashaqqatiga sabr qilmog‘i osondur. Chunonchi, kishi ma’shuqaning ishqiga giriftor
bo‘lsa, aning visoliga bir kecha muyassar bo‘lmog‘i muqarrar bo‘lsa, ul oshiqqa
desalarki, agar bu kecha ma’shuqa vaslidan o‘zingni tiyib, bu hijron firoqiga sabr
qilsang, bir necha yildan so‘ng ul ma’shuqani bir yo‘la senga topshirurlarki, na raqib
chashmi zahridan asar, na xayru begona sharru-shuuridan jabr bo‘lg‘ay, diling
xohlag‘ancha ayshu ishratga mashg‘ul bo‘lg‘aysan. Bas, bu ishq yuz ming kecha
ayshu ishratning umidida bir kechaning ranju firoqig‘a sabr qilmog‘i osondur.
Bas, dunyoning ming kecha, kunduzi oxiratning bir soatiga teng bo‘lmaski, oxirat
soati muddatining poyoni yo‘qtsur. Agar faraz qilsangki, yetti qavat osmon va yetti qavat