N. Aliyev, V.A
k lazımdır. Bu
aslanır. Bu əla
ulur.
dır. Biz əvvəl
ğru qalır. Dem
A. Suleymano
lmışdır. TextR
üzəltmək olar.
dır. Bunun ü
şərait yaradır.
çün doğrudur.
n çəkisidir.
Qafqaz Uni
müəyyən qiy
İterasiya
vəziyyətinə
zamanı düyü
Hər bir
sayda sö
götürürlər,
Alqoritm
TextRank qi
böyükdür. Bu
3. Təcrü
Göründü
Nüvə, mərkəz
Sözlərin
mərkəz, ölçü
onlar açar sö
Qiymətl
olunması və
analiz alqorit
ayrı-ayrı müs
Təcrübə
Aşağıdak
9
Şəkil Vikip
10
Mətn parça
11
Qrafın vizu
II INTER
versity
ymət alır.
-
aları başlamaz
yaxınlaşdırır.
ün qiymətlərin
düyün üçün T
özü açar söz
[5]. Bizim
min işləmə pri
iyməti böyük
u, C sözünün
übə
üyü kimi avto
z, heyvan, bot
n mətndə təkra
ü, heyvan. “Fo
zləri kimi say
ərin hesablan
ya lazımi hal
tmlərinin köm
stəqil sözlər k
ən yaxşı nətic
kı şəkildə
11
T
ediyadan götü
ası Vikipediya
ual təsvirinin
Nüvə hüceyrən
R.Braun kəşf et
Yalnız bakteriy
mübadiləsinin
ölçüsü hüceyrə
linzavarıdır. N
böyüdükcə nüv
nüvəsi olur. Bu
infuzor tərlikdə
olur.
RNATIONA
- in qiymətini
zdan qabaq qr
İterasiyaları
nin fərqi götürü
TextRank qiym
kimi seçmək
m misalda
T
T
insipini izah e
kdür.
E sözün
daha vacib sö
Aşağıd
omatik tapılmı
tanik, R. Brau
arlanma statist
orma” və “Öl
yıla bilməz.
nması zamanı
lda əlavə olun
məyi ilə həll e
kimi qrafa əlav
cəni
extRank alqor
ürülmüşdür. ht
adan götürülm
qurulmasında
nin mərkəzində y
tmişdir. Birhüc
ya və göy-yaşıl y
idarə mərkəzi v
ənin forma və öl
Nüvənin böyüklü
və də irəliləşir. H
unlar birnüvəli
ə iki, onurğalı h
L SCIENTIF
adətən 0.85 g
rafın düyünlər
lazımi dəqiq
ülür [2]:
məti hesablad
k. -i
müxt
extRank qiym
etmək üçün şə
nə daha çox s
özlə əlaqələnd
Şəkil 1. Te
dakı mətn par
ış ən yüksək
n.
tikası da mara
çü” sözləri di
bəzi sözlərin
nmaması halla
etmək olar. Bə
və olunması d
halında göstə
ritmi ilə qiym
ttp://upload.w
müşdür. http://a
a Gephi proqra
yerləşən ən əsa
ceyrəli və çoxhü
yosunların hüce
və digər orqano
lçüsündən asılı
üyü orqanizmlər
Hüceyrələrdə n
hüceyrələr adla
heyvanların qar
FIC CONFER
548
götürürlər [4].
rinə təsadüfi q
qlik əldə olna
dıqdan sonra,
təlif üsullarla
məti kəskin fər
əkil 1
9
-ə nəzə
söz qoşulmas
iyindən və bu
extRank alqori
rçasına
10
TextR
qiymətləndiril
aq doğurur. Ən
igər sözlərə n
n səhv morfol
arı TextRank x
əzən isə bir y
ə səhv qiymət
ərdi. Bu qiymə
mətləndirilmiş q
wikimedia.org/
az.wikipedia.o
am təminatınd
as hissəsidir. Nü
üceyrəli bitki və
eyrəsində forma
oidlərin fəaliyyə
dır. Nüvə əksər
rin növündən və
nüvələrin sayı m
anır. İki, üç və h
raciyərində, süm
RENCE OF Y
Təcrübəmizd
qiymətləri ver
anda dayandır
qrafı final qiy
təyin etmək
rqlənən sözlər
r yetirək. B sö
sına baxmaya
u əlaqənin yeg
itminin illüstr
Rank alqoritm
lmiş sözlər m
n çox təkrarla
nisbətən mətn
loji analizi nə
xətasının artm
erdə seçilməli
tləndirməyə g
ət mətnin ölçü
qraf göstərilm
/wikipedia/com
org/wiki/Hüce
dan istifadə olu
üvəni ilk dəfə 18
ə heyvanların hü
alaşmış nüvə yo
ətinin tənzimetm
rən şar və ellips
ə hüceyrələrinin
müxtəlif olur. No
hətta yüzlərlə n
mük iliyində və
YOUNG RES
18-19 A
də də bu qiymə
rmək olar. Hər
rmaq olar. Xə
ymətlərinin az
k olar. Adətən
rin sayı kimi g
özünə çoxlu s
araq, C sözün
anəliyindən ir
rasiyası
mini tətbiq edə
mətnin əsas mə
anan sözlər bu
də çoxlu sayd
əticəsində laz
masına gətirir.
i xüsusi adlar
gətirib çıxarır.
üsündən asılı o
mişdir:
mmons/f/fb/P
eyrə_nüvəsi
unmuşdur. htt
831-ci ildə ingil
üceyrələrində h
oxdur. Nüvə ma
mə mərkəzidir. N
s formasında, az
n yaşından asıl
ormal halda əks
nüvəli hüceyrələ
əzələ hüceyrələ
SEARCHER
April 2014, B
əti götürmüşü
r bir iterasiya
əta olaraq iki
zalması sırasın
n bunu mətn
götürülür.
sayda digər sö
nün TextRank
rəli gəlir.
ək:
əzmununu ifa
unlardır:
Nüvə
da rast gəlmə
zım olmayan h
Problemi dah
rın və digər sö
olaraq dəyişə b
ageRanks-Ex
tp://gephi.org
lis botaniki
həmişə nüvə olu
addələr
Nüvənin forma
z hallarda isə
ıdır. Hüceyrə
ksər hüceyrələri
ər də var. Məsə
ərində onlarca
RS
aku, Azerbai
ük.
a qrafı qərarlaş
i ardıcıl itera
na görə düzüb
nin ölçüsünə
öz qoşulduğun
k qiyməti E
adə edir: Hüce
ə, Hüceyrə, for
sinə baxmaya
halda qrafa ə
ha ağıllı morfo
öz birləşmələr
bilər.
ample.svg
ur.
və
in bir
lən,
nüvə
ijan
şmış
asiya
b ilk
görə
ndan
-dən
eyrə,
rma,
araq,
əlavə
foloji
rinin
Qafqaz Uni
4. Nəticə
Bu məqa
baxılmışdır v
mərhələsində
ağıllı sintakti
olunmadan is
İstinadl
1. NLP
2. Grin
Proceedings
3. Mih
Methods in N
4. S. B
ISDN System
5. Уст
текстов при
Bu məqa
metodlarında
xüsusi sahəs
telefon nömr
şifrələmədir.
şifrələr nə qə
bilərik. Bu pr
Hərflər,
həyatımızda
s.). Xüsusilə
II INTER
versity
ə
alədə qraf mo
və Azərbayca
ə isim və sifət
ik filtrlərin ist
stifadə oluna b
ar
Pub — катало
neva, M., Gr
of the 18th In
halcea, R., Ta
Natural Langu
Brin and L. Pa
ms, 30(1–7).
талов Дмитр
помощи граф
alədə parol ya
an bəhs olunur
i var. Bu sah
rəsi və s.) var
Bir İnternet
ədər etibarda,
rinsiplərdən d
rəqəmlər və s
bir çox sahəd
ə parol/şifrə İn
RNATIONA
Şə
dellərinə əsas
an dilinə uğur
tlərin seçilməs
tifadəsini tələ
bilməsidir.
ог лингвисти
rinev, M., L
nternational Co
arau, P. TextR
uage Processin
age. 1998. The
ий Алексеев
фовых модел
aradərkən onu
r. İnternetdə a
hələrdə hamım
r və bu kritik
istifadəçisisiz
, təxmin edilə
danışaq.
simvollar istif
də qarşımıza ç
nternet bankç
L SCIENTIF
əkil 2. TextRa
slanan TextRa
rlu tətbiqi gö
si prosesində b
əb edir. TextR
ических ресур
Lizorkin, D.
onference on W
Rank: Bringing
ng. — 2004. —
e anatomy of
вич, УрФУ,
лей
PAROL
İ
Q
il
un mühafizəsin
artıq hər kəsin
mızın bildiyi ü
məlumatların
zsə, özünüzə
ə bilindiyi haq
fadə edərək m
çıxmaqdadır.
çılığı istifadəs
FIC CONFER
549
ank alqoritmi i
ank alqoritmin
stərilmişdir. T
bəzi probleml
Rank alqoritmi
рсов для обра
Extracting K
World Wide W
g Order into T
— Vol. 4. — №
a large-scale h
Екатеринбур
L TƏHLÜK
İlkin YOLÇU
Qafqaz Univer
lkin_qax90@m
AZƏRBAYC
nin etibarını a
n müxtəlif məq
üzrə fərdi məl
n qorunması ü
aid müxtəlif
qqında nələr b
meydana gətird
( Kompüterlə
sində əhəmiyy
RENCE OF Y
ilə qiymətlənd
nin köməyi ilə
TextRank alq
ləri üzə çıxartd
inin üstün cəh
аботки русско
Key Terms F
Web. — 2009
Texts. Procee
№ 4. — P. 404
hypertextual W
рг, Россия И
KƏSIZLIY
UYEV
rsiteti
mail.ru
CAN
artırmaq üçün
qsədlər üçün i
lumatlar (ban
üçün həm ist
saytlarda isti
bilirik və par
diyimiz və adı
ər, Cib Telefo
yətlə diqqət y
YOUNG RES
18-19 A
dirilmiş qraf
ə mətnin açar s
qoritminin ara
dı. Bu da mətn
həti onun dah
ого языка http
From Noisy
9. — P. 661–6
edings of the 2
4–411.
Web search en
Извлечение т
YI
n tədbirlərdən
istifadə etdiyi
nk, hesab, nöm
tifadəçi, həm
ifadəçi adların
ollarımızı yar
ına parol/şifrə
onları, Kredit
yetirilməsi laz
SEARCHER
April 2014, B
sözlərinin seç
aşdırılması qra
nin morfoloji
a dəqiq lingvi
p://nlpub.ru/
and Multi-th
70.
2004 Confere
ngine. Compu
терминов из
və etibarlı pa
i özünə aid bir
mrə, şəxsiyyət
də server bax
nız, şifrələrini
radarkən onla
ə dediyimiz bu
Kartları, İnter
zım olan möv
RS
aku, Azerbai
çilməsi məsələ
afın doldurulm
analizi üçün d
istik biliklər t
heme Docume
ence on Empir
uter Networks
русскоязыч
arolun yaradılm
r və ya birdən
t nömrəsi, ün
xımından tək
iz var. Yaxş
rı necə güclü
u açarlar günd
rnet bankçılığ
vzudur. Bankl
ijan
əsinə
ması
daha
tələb
ents.
rical
s and
чных
ması
n çox
nvan,
k yol
şı bu
ü edə
dəlik
ğı və
ların
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
550
Qafqaz University
18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan
müştərilərinə təqdim etmiş olduqları təhlükəsizlik tədbirlərinə baxmayaraq istifadəçinində son dərəcə diqqətli və şüurlu
olması lazımdır. Ümumiyyətlə, internet mühitində təhlükəsizlik, istifadəçi diqqəti ilə başlayır. Hətta təhlükəsizlik səviyyəsi
mükəmməl olan bir sistemdə belə diqqətinizdən qaçıracağınız kiçik bir səhv sizin bütün məlumatlarınızı itirmənizə səbəb
ola bilər. Məlumatlarımızın səlahiyyətimiz xaricində əl çatmaz olması və onların təhlükəsizliyi bu yaradılan şifrələrin
təhlükəsizliyi ilə həqiqətən mütənasibdir. İndiki vaxtda şüursuzca yaradılan parollar internet xakkerləri olaraq adlandırılan
kəslər tərəfindən praktik bir şəkildə qırılmaqda və maddi, mənəvi zərərlərlə bir çox şüursuz istifadəçini baş-başa
buraxmaqdadır. İnternetdə hər girdiyimiz sayt üçün, uzun parollar meydana gətirmək və bunları davamlı dəyişdirmək,
bizlər üçün işgəncə kimidir. Lakin günümüz də edilən fırıldaqçılıqların az hesab edilməyəcək qədər böyük bir hissəsi,
internet üzərindən edilməkdədir. Fikrimcə parol oğurluğu, şifrə qırma və parol təxmin etmə, IT sahəsinin hələ də ən ciddi
təhdidləri arasında iştirak edir. Parol təyin etmə və yeniləmə mövzusunu bir vərdiş halına gətirmək məsləhətdir.
Etibarlı bir internet üçün, parollarınız dəyişik kombinasiyalardan meydana gəlməlidir. "
$½&?#%!" kimi simvolların
yanına, hərf və ədədlərdə əlavə olunaraq uzun bir parol yaradılmalıdır. Nümunə parol : "
$%fg4&!4kld5%4ds,.&$54rp?/lg4!$"
Bu parolu gördüyünüzdə əminəm sizdə mənim kimi "bu qədərdə yox artıq" dediniz. Amma var artıq. Etibarlı bir internet
istifadəsi üçün bunlara diqqət yetirməlisiniz.
Proqram və təchizat əsaslı keylogger (klaviaturada basılan düymələri yazan proqram) proqramı ilə, bütün şifrələrinizi
əldə edə bilərlər. Bu da, adınız istifadə edilərək bir çox zərərli işin edilməsini təmin edəcəyi kimi, bank hesablarınızın
istifadə edilərək, maddi zərər əldə etmənizə də səbəb ola bilər.
Bu səbəblə, yuxarıda göstərilən nümunə parol kimi parollar meydana gətirməlisiniz. Bu parolları xatırlamaq az qala,
haradasa qeyri-mümkün olduğundan, bir yerə qeyd edin. Amma bu qeyd etdiyiniz yerlər, kimsənin çata bilməyəcəyi bir
yerdə olmalıdır.
Güclü parol:
Güclü parol, təsadüfi simvollar ardıcıllıqdan ibarətdir. Aşağıdakı göstərilən prinsiplər parollarınızın güclü olmasını
təmin edə bilər. Parolumuzu necə güclü edə biləcəyimizlə əlaqədar bəzi maddələri sadalayaq:
Səkkiz simvoldan uzun olmalıdır. Qısa parollar, uzun parollara görə daha asan təyin olunur.
Hərflər, ədədlər və simvollardan meydana gəlməlidir. Ardıcıl və ya təkrarlanılan birləşmələr ("12345678",
"222222", "abcdefg" kimi) və ya klaviaturada yan-yana dayanan hərflərdən meydana gəlməməlidir. Hərf yerinə ədədlərin
istifadə edildiyi bilinən sözlər olmamalıdır. ("M1cr0
$0ft" və ya "P@ssw0rd" kimi). Çox təəssüf ki, bu hiylələri kompüter
xakkerləri də bilirlər.
Sizin xatırlamanız asan, ancaq başqalarının təxmin etməsi çətin olmalıdır.
İstifadəçi adınız, yoldaşınızın adı və ya ad gününüz olmamalıdır.
Xatırlanılması asan olmalıdır. Xatırlanılması üçün qeydə alınması lazım olan, səhv yazıla biləcək və ya başqaları
tərəfindən tapılıb istifadə edilə biləcək hərflər, ədədlər və simvolların təsadüfi birləşmələri olmamalıdır.
Nə vəziyyət olursa olsun parolunuzu bir başqasıyla paylaşmamalısınız. Siz bu mövzuda dürüst ola bilərsiniz, amma
sizin parolunuzu bilən adam pis niyyətli olmasa da diqqətli olmaya bilər və sizi çətin vəziyyətdə buraxa bilər. Parolu
paylaşmaq vəzyətindəysək, yenidən parolu dəyişdirmək lazımdır.
Parollarınızı bilmədiyiniz kompüterlərdə istifadə etməyin. Xakkerlərin ən çox istifadə etdiyi üsullardan biri, hədəf
kompüterlərə keylogger kimi oğru proqramlar qurub, kompüteri istifadə edən istifadəçilərin məlumatlarına çatmaqdır.
Parolunuzu heç bir zaman e-poçt yoluyla bir ünvana məktubla göndərməyin. Bəzi pis məqsədli kəslər İnternet
saytları kimi görünərək pullarınızı sizdən tələb edə bilər. Qətiliklə bu yolla parolunuzu göndərməyin.
Parolunuz oğurlansa və ya başqa biri tərəfindən istifadə edildiyinə dair şübhəniz varsa dərhal səlahiyyətli orqanları
məlumatlandırın.
Dostları ilə paylaş: