СТРУКТУРА ТЕКСТА
Nuranə MƏMMƏDOVA
Bakı Slavyan Universiteti
folce@list.ru
Одной из основных объектов лингвистической науки является текст. У разных исследователей есть разные
отношения к термину текста. Например, Ж.Вандариес пишет: «Текст – это некий снятый момент процесса, в
котором все дистинктивные признаки объекта обозначаются с большей или меньшей степенью отчетливости».
По мнению М.Хэллидея, текст – «основная единица семантики и ее нельзя определить как своего рода
сверхпредложение».
К.Кожевникова формулирует понятия текста так: «... текст - идеальная высшая коммуникативная единица,
тяготеющая к смысловой замкнутости и законченности, констатирующим признаком которой, однако является
связанность, проявляющая который раз в других параметрах на разных уровнях текста и в разной совокупности
связей».
Несмотря на разных отношениях существует признаки, которые присущи всем текстам. К таким признакам
можно отнести следующие:1) текст - это сообщение, т.е. то, что сообщается в письменной форме; 2) текст
характеризуется содержательной и структурной завершенностью; 3) в тексте выражается отношение автора к
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
380
Qafqaz University
18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan
сообщаемому.
На основе вышеприведённых признаков можно отметить, что текст – это сообщение в письменной форме,
которое характеризует смысловой и структурной завершенностью сообщаемого.
Т.В. Булыгина считает, что текст не образует специфической структуры, свойства которой превосходят сумму
свойств предложений. Другие ученые утверждают, что нет необходимости в создании текста, и что грамматика
предложения полностью разработана и может описать все явления текста.
После всестороннего изучения лингвистики текста определились и другие признаки текста: а) текст имеет
определенную мысль в какой-нибудь теме; б) в тексте должна быть основная мысль; в) любой текст имеет
относительно свободный мысль; г) текст должен иметь название; д) каждый текст имеет начало, середина и конец.
Отметим два важные моменты, которые играют важную роль в лингвистике текста.
Первый – это коммуникативно-функциональный подход к языку. Это развитие проходило главным образом в
рамках традиционно-грамматической теории предложения (начиная с К.Ф.Беккера). Однако в концепциях
некоторых лингвистов (Ф.Вегенер, Г.Амман, К.Боост) была другая, т.е вторая тенденция: выдвинуть теорию
актуального членения предложения на центральное место в синтаксисе, подчинив ей в определенном смысле
описание и объяснение «потенциально-синтаксических явлений».
Тексты по теме бывают: а) монотемные тексты, характеризующиеся отсутствием в тексте гипотем и
подчинением всех его элементов гипертеме; б) сложнотемные тексты, большинство элементов которых подчинено
гипертеме текста. Однако в них, наряду с гипертемой, присутствует и гипотема, подчиненная ей по смыслу; в)
политемные тексты, характеризующиеся, как правило отсутствием единой гипертемы. Текстам такого рода
свойственно наличие ряда гипотем, которые являются равноценными для смысла данного текста.
Модальность является важном свойсвом для текста. В разных типах текста модальность проявляется с разной
степенью очевидности. Модальность бывает объективная и субъективная. Объективная модальность отражает
объективные связи реальной действительности, независимый от акта общения. Субъективная модальность
«выражает оценку со стороны говорящего степени познанности этих связей, то есть она указывает на степень
достоверности мысли, отражающей данную ситуацию»
Понятие «текст» - это связная и последовательная связь неких символов, которые мы распознаем как
актуализированное значение единиц (явлений, предметов и т.д.). Тексту характерна завершённость высказывания
или завершенность мысли. Текст – это ряд предложений, несущий определенную смысловую нагрузку.
Посредством текста мы доносим свои мысли и суждения. Завершенной мысли в виде текста можно дать заголовок.
Текст состоит из знаков, которые обозначают определенные материальные и нематериальные явления в мире. Но
знаки сами по себе не точно переносят смысл явления или предмета, человек, читающий текст, сам допонимает
смысл, заполняет это пространство между знаком и полным его восприятием посредством бессознательного
восприятия.
OMONİMLƏRİN YARANMA SƏBƏBLƏRİ
Pakizə YAQUBOVA
Bakı Slavyan Universiteti
mona443@rambler.ru
İngilis dilində omonimlərin yaranması,intensiv inkişafı bir deyil,bir neçə amillə əlaqədardır.Bu amillərə ingilis dilinin
təkhecalılıq xüsusiyyətini,onun analitik formasını misal göstərmək olar.
Bundan başqa alimlər linqvistik və etimoloji araşdırmalarında belə qərara gəlmişdilər ki, ingilis dilində omonimlərin
sayının çox olmasına latın və fransız dillərindən keçmə sözlərin təsiri danılmazdır.
Başqa dildən ingilis dilinə keçən söz dildə mövcud olan sözlərdən hər hansı biri ilə təsadüf nəticəsində omonim ola
bilir. Məsələn: XVII əsrdə fransız dilindən ingilis dilinə keçən ball [bo:l] “rəqs etmək üçün insanların toplaşması” və dildə
artıq mövcud olan skandinaviya mənşəlli ball [bo:l] “top” sözlərini misal göstərmək olar. Ingilis dilində omonimlərin
30.7% i başqa dillərdən keçmə sözlər sayəsində yaranmışdır.Dildəki omonimlər mənşələrinə görə müxtəlifdir. Onların bir
qismi alman mənşəlli (45.3%), latın-roman mənşəlli (38.2%), yunan mənşəlli(6%), kelt mənşəlli (1.84%) mənşəlli və qalan
qismi isə müxtəlif dillərdən alınma sözlər sayəsində yaranıb.
Alınma sözlər bir sıra dəyişiklərə məruz qalır və keçdiyi dilin qaydalarına uyğunlaşmağa məcbur olur.
Ingilis dilində omonimlərin yaranma səbəblərinə dildə baş verən fonetik dəyişiklikləri,düzəltmə sözləri, çoxmənalı
sözlərin yeni mənalar qazanması sayəsində müstəqil söz kimi işlənməsini, konversiyanı və .s ni misal göstərə bilərik.
Omonimlərin 19.5%-i baş verən fonetik proseslər nəticəsində yaranmışdır. Tarix boyu dildə baş verən dəyişikliklər sözlərin
səs tərkibinin təsadüfi oxşarlığına gətirib çıxarda bilər. Write[raıt]– yazmaq və right [raıt]–sağ – bu sözlər müxtəlif mənaya
malik olsalar da eyni səs tərkibinə malikdirlər bundan başqa leksik qrammatik omonimlər movcuddur ki konversiya
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
381
Qafqaz University
18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan
nəticəsində yaranırlar, bu halda söz bir nitq hissəsindən başqa nitq hissəsinə keçir. Məsələn look-baxmaq və look-
baxış.Leksik qrammatik omonimlər ingilis dilində çoxluq təşkil edir. 28.7% omonimlər konversiya nəticəsində yaranmışdir.
sup (v) –içmək (qaşıqla qurtum qurtum içmək) (OE. sūpan) – sup (n) (OE. sūpa) -qurtum , buna misal ola bilər.başqa bir
nümunə: clap (v) çirpmaq (əlləri bir birinə, alqışlamaq) , clap (n) şappıldatma’
Araşdırmalar göstərmişdir ki, omonimlərin 6.6% i ixtisarlar nəticəsində yaranmışdır. Nəticədə ixtisar edilmiş söz və
dildə movcud olan söz təsadüf nəticəsində üst üstə düşür.Məsələn, fan (abbreviation of fanatic -fanatik , azarkeş’ və fan –
sərinkeş,budan başqa omonimlərin ikisinin də ixtisar olunmuş söz olduğu hallarda mövcuddur. Məsələn , spec (abbreviation
of speculation) fərziyyə– spec (shortening of specification)- təfsilat , təfərrüat
Affikslər, düzəltmə sözlərin yaranması 4.6% omonimlərin yaranmasına səbəb olmuşdur. Rakish [ reɪkɪʃ ] sifəti
yolunu azmış, sırtıq- rake 1 (avara ) ismi və ish suffiksindən yaranmışdır. Rakish sifəti (xususi ilə maşın üçün ) göstərişli,
rake2(meyl etmek , əyilmək) və ish şəkilçisinin birləşməsindən yaranıb.Bundan başqa düzəltmə şəkilçilərinnin köməyi ilə
yaranan sözləri misal göstərə bilərik.Isim rafter[ra:ftə] –bərədə səyahət eliyən şəxs raft – bərə və er şəkilçisinin
birləşməsindən yaranıb və rafter sözünə omonimdir ki, mənası ev örtüyünün daxilin də yerləşən ağac deməkdir və ikincisi
düzəltmə söz deyildir.
Dildə çoxmənalı sözlərdən biri yeni məna qazanması nəticəsində həmin sıradan ayrıla bilər və müstəqil sözə çevrilə
bilər. Bu dildə omonimlərin yaranmasına gətirib çıxarır.məsələn müasir ingilis dilində Board sözünün : Board – lövhə;
Board – heyət; Board – yemək,xörək.kimi mənaları vardır,onlar omonim sözlərdir. Onlar arasında heç bir məna yaxınlığı
yoxdur. Amma arxaiq söz hesab edilən «board»mənasına görə «table», hansı ki nə vaxtsa yuxarıda göstərilən mənaları öz
arsında əlaqələndirirdi. Ingilis dilində onu əvəz edecek «table» sözü peyda olduqdan sonra «board» sözünü əvəz etdi və
nəticədə çoxmənalı sözlər arasında semantik əlaqə itmiş oldu.
Yuxarıda sadalanan səbəblər ingilis dilinin bütün tarixi boyu özünü göstərmişdir.
WOMEN CHARCATERS IN VICTORIAN LITERATURE
Parvana ALAKBAROVA
Qafqaz University
parvana.alakbarova91@yahoo.com
Theroleofwomen in literature has rather changedthroughtheyears,asatermoflife. Victorian literature refers to the
literary works that were written during the reign of Queen Victoria. The Victorian era lasted from 1837 to 1901, when
Queen Victoria reigned, although many historians believe that the Reform Act of 1832 signifies the inception of the
Victorian era. The Victorian era served as a transition between the Romantic period and the literature of the twentieth
century. The major Victorian writers are: Thomas Hardy, Charles Dickens, Charlotte Brontë, Emily Brontë, Anne Brontë,
George Eliot, William Makepeace Thackeray and so on.
Inthelate1800swomendidnotplayanimportantpartinsociety, because they had limited rights.Victorianwomendifferfrom
contemporarywomeninthattheyweregenerallylookeduponasanornamentalmemberofthehousehold.Their
dutieswerechieflytocook,clean,takingcareofchildrenand keeping the house in order. The only role of women was to get
married and look after the homely chores.
Compared to modern period, Victorian women didn’t have freedom to choose their life. Even the legal rights of
married women were similar to those of children. Education played a turning role for women’s in corporation in work
because of the male dominance.EducationwasconsiderablymorelimitedintheVictorianerabecauseonlymalechildrencould
gotoschoolandgoteducationindifferent subjectswhilefemalechildrenlearned how tocook and do household. Women were not
let attend intouniversities which were only for men. However, todayeverywoman has thepossibility toenter
theuniversityanddevelopherstudieslikemen.
Victorianliterature directs the issues of conflict among the classes as well as the burgeoning push for women's rights.
Nevertheless, the defining peculiarity of Victorian literature is a powerful focus on morality. Heroes of Victorian literature
are often the oppressed members of society, such as the poor. Victorian writers romanticized hard work and strong dignity.
Characters with good ethics were usually awarded, while characters who acted poorly received their just desserts in the end.
Victorian novels were often written with the intention of teaching a moral lesson to readers. Underthe moral rules, in
Victorian literature characters are often teeming with passion and seduced by evil forces. However the characters of
Victorian literature show restriction against their wild emotions, which was abandoned by the Romantic writers who came
before, celebrating wildness and uncontrollable emotions.
Strong,independent women characters existed in Victorian literature. Two notable examples of them are Jane Eyre
fromCharlotte Brontë’s “Jane Eyre”, Mrs. Ramsay from Virginia Woolf’s “To the Lighthouse”. These characters, like the
novels in which they exist, stand out from others in Victorian literature. They arenot unnatural, stereotypical characters, yet
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
382
Qafqaz University
18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan
they differ from each other as well. These twocharacters join together todemonstrate not only the need for a deeper view of
female Victorian characters, but also how varied and complicated a positive and realistic category of female characters
needs to be.
Charlotte Brontë and Virginia Woolfhave demonstrated the female awareness and independence of their modern ages;
however, it appears that Victorian women still fail to be separated from domestic marriage. Though both Charlotte Brontë
and Virginia Woolf have described and declared their attitudes toward women awareness, they have donated them with
different characteristics and fortunes suggesting the conventional ideas in Victorian and modern age. In Brontë’s literary
works, however, female roles ultimately cannot avoid the relation of marriage, which is considered as the destination of
Victorian women. On the contrary, Woolf’s women characters would not always follow this pattern. Furthermore, she has
pointed out the fault of Brontë’s fiction.
Most of the heroines in Brontë’s novels are passionate, anxious, and often contradictory in their domestic world, so
they are often closed to matrimony at the end of the novels. Both Brontë’s Jane Eyre and Shirley ensure the argument of
convention that Virginia Woolf attacks.
РУССКИЙ ЯЗЫК КАК МЕЖНАЦИОНАЛЬНЫЙ ЯЗЫК
ОБЩЕНИЯ
Р.С.АБДУЛЛАЕВ
Бакинский Славянский Университет
abdullayevram@gmail.com
Общенациональный русский язык, являющийся продуктом ряда эпох, оформляясь и развиваясь, в
пушкинскую эпоху пришел в отношении структуры языка –его активного лексического запаса и грамматического
строя, - а также в отношении многих пластов словарного состава к такому качеству, которое делает его близким к
языку наших дней. Структура пушкинского языка сохранилась во всем существенном, как основа современного
русского языка, и современный русский язык по своей структуре мало чем отличается от языка Пушкина.
На каждом новом этапе развития общественной жизни происходили изменения в соотношении лексических
элементов, нарождались новые черты лексической системы. Поворот в развитии общественной жизни, принес, как
известно, новые, своеобразные черты в развитии словарного состава русского литературного языка не только в
отношении роста лексики, но и в отношении семантических изменений.
Современное общественное развитие показывает, что двуязычие относится к числу важнейших
социолингвистических проблем. Значительная часть затрачиваемых современным человечеством материальных
средств, человеческой энергии и времени для изучения исследования языков в той или иной мере связана с
билингвизмом.
Небывалый рост интереса к билингвизму во всем мире не является случайным. Образование многочисленных
новых государств, бурное развитие науки, техники, культуры, искусства способствовали вовлечению в
международную жизнь сотен народов мира. Быстро стало увеличиваться число письменных языков. Однако
практически невозможно применять все примерно 3000-3500 языков в международном общении. В этих условиях
особо актуальной во всем мире стала проблема двуязычия, т. е. владения своим родным языком и одним из
наиболее распространенных и развитых языков.
Проблема двуязычия приобретает исключительно важное значение в многонациональном государстве. Без
наличия двуязычия у известной части населения (где вторым языком служит язык межнационального общения в
данном государстве) невозможно было организовать нормальное сотрудничество наций, народностей в
политической, экономической и культурной жизни.
Русский язык, как межнациональный язык общения – это и народно-разговорный язык, и диалекты, и
литературный язык и т.д. Понятие “ русский язык ” включает в себя все формы его существования.Между тем нет
человека, который владел бы в совершенстве всеми формами существования русского языка. Тем более
невозможно утверждать, что двуязычный индивид или коллектив владеет всеми формами существования каждого
из двух языков. Больше того, мы даже не можем полагать, что двуязычный коллектив владеет всеми формами
существования каждого из двух языков. Больше того, мы даже не можем полагать, что двуязычный коллектив или
индивид владеет в совершенстве всеми формами существования литературного языка. Следовательно, и понятие
“язык” как компонент термина “двуязычие” нуждается в уточнении, ограничении при научном определении
понятия “совершенный вид двуязычия”.
Таким образом, научное определение совершенного вида двуязычия может быть дано с учетом объективных
явлений – интерференции и определенных форм существования обоих языков.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
383
Qafqaz University
18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan
В целом, можно сказать, что современный подход к проблемам культуры речи учитывает широкий круг
вопросов, связанных с функционированием и эволюцией русского литературного языка и его норм в структуре
языка нации. Он устанавливает глубинные, внутренние связи повышения культуры языка народа с вопросами
развития национальной культуры (в историческом и современном аспектах), научно анализирует процессы
совершенствования современного русского литературного языка, расширения его функции как средства
межнационального общения народов.
В современных условиях особенно необходимо такое двуязычие, которое способствует взаимопониманию
народов, их духовному развитию, правильному сочетанию национального и интернационального, сближению
народов, усилению их братского сотрудничества, цементированию единства общества, т.е. двуязычие,
способствующее новым успехам.
MÜASİR AZƏRBAYCAN VƏ İNGİLİS DİLLƏRİNDƏ MƏSDƏRİN NOMİNATİV
XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Sərinə MƏHƏRRƏMOVA
Bakı Slavyan Universiteti
sarin_mp@yahoo.com
Hər bir nitq hissəsinin özünəməxsusu xüsusiyyətləri olduğu kimi, məsdərin də spesifik qrammatik xüsusiyyətləri
vardır. Məsdər özündə iki nitq hissəsinin (isim və fel) xüsusiyyətlərini cəmləşdirən mürəkkəb qrammatik kateqoriyadır.
Məsdərin həm Azərbaycan, həm də ingilis dillərində verbal xüsusiyyətlərini artıq müəyyən dərəcədə dilçilər
işıqlandırmışdır. Məsdərin nominativ xüsusiyyətlərini müxtəlifsistemli dillərdə (Azərbaycan və ingilis dilli materialları
əsasında) necə səciyyələndirmək olar?
Azərbaycan dilində infinitivin nominativ xüsusiyyətləri nisbətən azdır və bu bir tərəfdən tədqiq olunan kateqoriyanın
tarixi inkişafı ilə əlaqədardır, digər tərəfdən isə infinitivin nitq hissələri sistemində tutduğu mövqedən asılıdır.
Azərbaycan dilində infinitivin nominativ xüsusiyyətləri nisbətən geniş əhatə dairəsinə malik olduğu halda, ingilis
dilində bu əhatə dairəsinə malik olduğu halda, ingilis dilində bu əhatə dairəsi daha məhduddur.
İngilis dilində infinitivin nominativ xüsusiyyətləri özünu yalnız sintaktik səviyyədə biruzə verir. Azərbaycan dilindən
fərqli olaraq ingilis dilində infinitivin nə hal, nə mənsubiyyət kateqoriyası var. Qədim ingilis dilində infinitivin hal
şəkilçilərinə malik olmuşsa da, sonralar bu şəkilçilər aradan çıxmışdır.
Nominativ-latın mənşəli söz olub, nomen-yəni ad mənası daşıyan sözdən əmələ gəlmişdir. Biz məsdərin nominativ
xüsusiyyətləri dedikdə, onun ismi və ya ad xüsusiyyətlərini nəzərdə tuturuq.(2,74)
Felin və eləcə də fel sisteminə daxil olan məsdərin nominativ funksiyalarını təsvir və təhlil etmək çox çətin problemlər
yaradır. Belə ki, bir tərəfdən məsdər hər iki dilin inkişafının ən ilkin dövrlərində hərəkət adı kimi formalaşmış, lakin sonra
tədricən feli xüsusiyyətlər üstün gəldiyindən məsdər fel sistemində vətəndaşlıq qazanaraq, möhkəm yer tutmuşdur. Bu fakt
isə təbii olaraq məsdərin nominativ funksiyalarının azalmasına gətirib çıxarmışdır. Digər tərəfdən, fel elə bir kateqoriyadır
ki, dil sistemində bütün digər nitq hissələri (məs. isim, sifət, say və s.) onun reallaşmasında köməkçi rol oynayır, hətta isim
də feldən iyerarxiya asılılığındadır.(1,79)
İngilis dilində infinitiv ismin çıxış etdiyi bütün funksiyalarda işlənir. Belə ki, infinitiv isim kimi aşağıdakı sintaktik
funksiyalarda iştirak edir: mübtəda, tamamlıq,predikat, təyin və zərflik.
Praktik qrammatikaya aid bir çox kitablarda infinitivin nominativ xüsusiyyətlərindən danışarkən onun yalnız
mübtəda, tamamlıq və predikativ funksiyalarında çıxış etməsi göstərilir.
Zənnimizcə, infinitiv təyin və zərflik funksiyasında çıxış etməsini nominativ xüsusiyyətlərə aid etmək olar. Məs.:
Lanny came here to study. Lənni buraya oxumaq üçün gəldi-zərflik funksiyası. The best thing noü üould be to go back-Ən
yaxşı şey çıxıb getmək olardı-təyin funksiyasında.(I.Levin)
Ümumiyyətlə, qeyd olunmalıdır ki, nominasiya sahəsində isim feldən üstündür və bunu sübuta yetirmək üçün o faktı
nəzərə almaq lazımdır ki, felin semantikasını təhlil edərkən biz mütləq həmin felin hüdudundan kənara çıxmalıyıq. Fel
leksemlərinin məna strukturlarını təhlil etmək üçün biz mütləq onları formalaşdıran adlara və hərəkətlə obyekt-subyekt
münasibətlərinin öyrənilməsinə müraciət etməliyik.(3,119)
Beləliklə, ismin nominativ funksiyaları daha müstəqil, geniş və rəngarəngdir.
Müasir Azərbaycan dilində məsdərin nominativ xüsusiyyətləri bunlardır:
1. Kəmiyyət kateqoriyası: Məsdər məzmun etibarı ilə bəzi hallarda mücərrədliyə imkan verir. Məhz buna görə də oxumaq,
yazmaq və s. kimi məsdərləri cəm formasında (oxumaqlar, yazmaqlar) işlətmək mümkün deyil.
2. Hal kateqoriyası: Müasir Azərbaycan dilində hal şəkilçiləri bəzi nitq hissələrinə, məsələn, substantivləşmiş sifətlərə,
saylara, əvəzliklərə, eləcə də məsdərə qoşula bilir. Məsdərin hallara görə dəyişməsi onun isimlərlə daha çox bağlı
|