Microsoft Word Materiallar Full

POLİXLORBİFENİLLİ  YAĞLARIN UTİLİZASİYASININ RADİASİYA 

TEXNOLOGİYASI 

 

Gəray ƏŞİROV, Pünhan CAMALOV, E.T. ABDULLAYEV 

QafqazUniversiteti, AMEARadiasiyaProblemləriİnstitutu 

[e-mail] 

 

Polixlorbifenillər (PXBlər) bir birinə birləşmiş iki aromatik hidrogen atomlarının xlor atomları ilə qismən və ya 

tamamilə əvəz olunmasından alınan sintetik kimyəvi birləşmələrdirlər. 

 

Onlarınümumiformulu C

12

H

10-n

Cl

n

-dir. Homoloqlarınınsayı 10, izomerlərininsayıisə 209-a bərabərdir.PXB-lər bir 

qayda olaraq anti oksidant və soyuducu maddə kimi təmiz halda, yaxud yağlara qarışdırılmaqla elektrik transfor-

matorlarında və kondensatorlarda, istilikkeçiricimaye, hidravlikmayekimi, vakkumnasoslarında, elektrik açarlarında və s. 

istifadə olunur.  

İlk dəfə PXB-lər 1929-cu ildə ABŞ-ın Monsanto kompaniyasıtərəfindənistehsalolunmuşdur.SSRİ-dəisə PXB-

lərinistehsalına 1939-cu ildənbaşlanılmışdır.İstifadəolunan PXB-ləronlarınizomerləriqarışığından (50 – 70 fərdi PXB) 

ibarətolur.Dünyada 2 mln.tondançox, keçmiş SSRİ-dəisə 180 min ton PXB-li birləşmələristehsalolunub, onların 40%-i 

müvafiqrespublikalara, o cümlədənAzərbaycanaistifadəüçünverilmişdir. . 

23 may 2001-ci ildə bu maddələrin istifadəsinin məhdudlaşdırılmasının zəruriliyi məsələsi qaldırılmış, 17 may 2004-cü 

ildə isə DavamlıÜzvi Çirkləndiricilər haqqında Stokholm Konvensiyası adı ilə qüvvəyə minmişdir. Konvensiyada PXB-li 

avadanlıqların və tullantıların (tərkibində 0,05%-dən çox PXB olan) 2025-ci ilə kimi istifadəsinin aradan qaldırılması tələbi 

qoyulur. Azərbaycan Respublikası Davamlı Üzvi Çirkləndiricilər haqqında Stokholm konvensiyasına Azərbaycan Respub-

likası Prezidentinin 2004-cü il 29 iyul tarixli 329 saylı  Sərəncamına  əsasən qoşulmuşdur.Bu konvensiyaya qədər PXB-li 

yağların uçotu və inventarlaşması aparılmamış  və onların istifadəsinin aradan qaldırılması üçün məqsədli işlər görülmə-

mişdir. Hazırda tərkibində PXB-lər olan transformator yağlarının miqdarının təyini və onların utilizasiya edilməsi aktual 

problemlərdəndir. 

---

 Qafqaz Uni

PXB-lər

yüksək temp

lərdən daha t

olan PXB-lər

olan PXB-lər

lizin tətbiqi p

proseslər üçü

həmçinin pr

məhdudlaşdı

geniş miqya

molekulda o

polimerləşmə

iştirakında et

Lakin  əvəzo

atomlarının ə

PXB-li t

davamlılığını

öyrənilmişdir

PXB-lər

10 ug/ml in

Technologies

verilmişdir.  

Şəkil 2-d

Hz

300

400

500

600

700

II INTER

versity           

r stabildirlər v

peraturda yand

toksiki olan d

r parçalanır və

r mikroorqani

perespektiv üs

ün xammal rol

roses nəticəs

ırır. Bu üsul üç

asda  tətbiqini 

lan xlor atom

ə  və polikon

tanol və kaliu

olunma zaman

əvəz olunması

transformator 

ın öyrənilməs

r. 

rin heksanda m

n heptane, S

s 7820A) ilə