Microsoft Word Materiallar Full

TEONİM KOMPONENTLİ FRAZEOLOJİ VAHİDLƏRİN SEMANTİK 

QRUPLAŞDIRMASINDA FRAZEOSEMANTİK SAHƏ METODUNUN TƏTBİQİNƏ DAİR 

 

Aytən SADIQOVA 

Azərbaycan Texniki Universiteti 

[e-mail] 

 

Özlüyündə xeyir və  şər qüvvələrinin  ən mütləq ifadə formalarını  əks etdirən teonimik və demonimik obrazların 

frazeoloji sistemdəki “davranışı” gözlənildiyi kimi birmənalı və şəffaf deyil. Azərbaycan dilinin frazeoloji sisteminin təhlili 

belə burada teonim komponentin fərqli semantik sahələri əhatə etdiyini ortaya qoyur: 

a)  pozitiv anlamlı: Allah yanından yan ötməyib, Allah heç nəyini əsirgəməyib; Allah – Təala mağmun etməyib; Allah 

adamı və s.  

b)  neqativ anlamlı: Allah ağıl paylayanda, kənarda qalıb, Allahın gici, Allahın tənbəli; Allahın bəlası; Allah elə bil 

gözünü yumub və s.  

Teonim komponentli frazeoloji vahidlərin  ən geniş spektri məna yükünə malik olması bu növ frazeologizmlərin 

semantik sahə metodu üzrə təhlili məsələsində müəyyən çətinliklərə yol aça bilir. Belə ki, bəzi hallarda tədqiqatçılar teonim 

komponetli frazeoloji vahidlərin transformasiya özəlliklərini nəzərə almadan, habelə onların polifunksional mahiyyətini 

diqqətdə saxlamadan bölgü aparırlar ki, bu da son nəticədə qeyri – adekvat semantik qruplaşdırmaların ortaya çıxmasına 

rəvac verir.Azərbaycan dilinə  tətbiqən, onu demək olar ki, bu semantik bölgü dilimizn frazeoloji sistemindəki “Allah” 

komponentinin semantik sahəsini dolğunluğu ilə açmır, daha dəqiq desək, bir çox linqvokoqnitiv özəlliklər həmin bölgünün 

tətbiqini bir qədər çətinləşdirir.  İlk olaraq, onu deyək ki, Azərbaycan frazeoloji sistemində “Allah” komponentinin İlahi 

qüvvə olaraq dərkindən qaynaqlanan semantika, onun (Tanrının) mütləq həqiqəti simvolizə etməsinin etirafı ilə eyni 

məcrada mümkün olur. Lakin əlavə altməna kimi, fərqli semantik konnatasiya kimi “Allah” komponentinin təkcə ilahi 

qüvvə anlamında deyil, ilahi ədaləti gerçəkləşdirən varlıq kimi daha seçkin məna yükündə təqdimatı mümkündür. Məsələn,