Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

192 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

cümlənin səviyyəsinə münasibətdə daha yüksək səviyyəli vahid əmələ  gətirmir və cümlənin səviyyəsindən yüksəkdə 

yerləşən dil səviyyəsi mövcud deyildir. R.Yakobson da cümləni dilin ən yüksək vahidi hesab edir və qeyd edirdi ki, “cümlə 

dilin ən ali vahididir və eyni zamanda kodlu vahid olmayan sərbəst nitq birləşmələrinin komponentidir”.     

 

A.Potebnya sözün və nitqin qarşılıqlı əlaqəsini öyrənərək göstərirdi ki, “Təcrid olunmuş söz mövcud deyildir. Yalnız 

nitq mövcuddur. Sözün mənası isə yalnız nitqdə aydınlaşır. Nitqdən qoparılmış söz cansızdır və fəaliyyət göstərmir”. Eynilə 

bu fikri cümlə və mətnə də aid etmək olar. Çünki, əsl bitkin fikir sinaktik bütövlər vasitəsilə ifadə olunur. Biz fikirlərimizi 

bir-birindən təcrid olunmuş ayrı-ayrı cümlələrlə deyil, sintaktik bütövlərlə tamamlamış oluruq. Belə ki, cümlə yalnız mətn 

çərçivəsində konkret hadisə ilə bağlı öz mənasını əldə 

edir. 

     

Bütün bu deyilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, mətn onu yaradan cümlələr toplusundan ibarətdir və bu cümlələr 

toplusundan fərqli olaraq mətn özünəməxsus bir bütün təşkil edir. Əgər biz cümləni mətndən kənarda təhlil etsək, o 

tamamilə başqa bir məna verecəkdir, lakin mətnin tərkibində cümlə həmin mətnə xas olan ümumi bir məna ifadə edəcəkdir. 

Buradan da çıxış edərək demək olar ki, cümlə mətnin mənalı toplusudur. 

  

Lakin, onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu sahədə araşdırmalar hələ də davam edir. Mürəkkəb sintaktik bütöv bir çox 

istiqamətlərdə  tədqiq edilib, ancaq onun tam şəkildə  tədqiqi hələ başa çatmayıb, bəzi məsələlər var ki, hələ də öz həllini 

gözləyir.