Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

212 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

Azərbaycan dilindəki antonim sözləri, xüsusən də əks məna ifadəetmə cəhətindən yoxladıqda aydın olur ki, belə sözlərin bir 

çoxunda əksmənalılıq şərti və nisbi haldır”. Onların antonim kimi işlənməsi polisemiya və məcazilik funksiyası daşıması ilə 

bağlıdır. 

-  Ay rəhmətlik oğlanları, axı, siz buraya işləməyə gəlibsiniz, ya davaya? 

Işləmək sözü mətndən kənarda dava sözü ilə antonim deyildir. Ilkin mənasına görə bu leksik vahidin antonimi istirahət 

etmək sözüdür. Lakin mətn daxilində dini mövqe ilə bağlı ziddiyyətlər daxilində işləmək sözü, həm də dinc şəraitdə işləmək 

mənasında çıxış edərək dava sözü ilə antonimlik kəsb edir. 

Yazıçı hadisə  və obrazları  səciyyələndirmək, aralarındakı kontrastları daha kəskin göstərmək üçün nominativ 

funksiyasına görə antonim olmayan sözləri məcazi mənada qarşı-qarşıya qoyur, beləliklə təsirli təzadlar yaradır. 

-  Molla dadaş, sən bu namərd dünyanın işinə bax ki, bu əyləşən dostlarım bir-iki il bundan qabaq hərəsi bir neçə 

milyona pul demirdi. Amma indi Allahdan gizli deyil, səndən niyə gizli olsun ki, Şura hökuməti indi bu biçarələri 

papirus puluna möhtac eləyibdi. 

Bunun rəvayətindən məlum oldu ki, bunların biri bakılı Hacı Həsəndir ki, Oktyabr inqilabından qabaq onun Bakıda 14 

karvansarası  və 137 tikilisi vardı ki, indi hökumət hamısını  əlindən alıb və bu qoca kişini indi 

yomiyyəruzusunahəsrətqoyub. 

“Bəlkə  də qaytardılar” hekayəsindən olan bu parçada keçmiş Bakı milyonçularının acınacaqlı  vəziyyəti  əks olunur. 

Adi halda heç bir antonimlik kəsb etməyən  milyonlar və papiruspulu, saysıztikililər və yomiyyəruzusu keçmiş ilə indinin 

müqayisəsində əvəzolunmaz təzaddır. 

Ədib canlı  və inandırıcı portret yaradarkən; təbiət təsvirində  və obrazın fərdi keyfiyyətlərini, fərqli cəhətlərini 

qarşılaşdırarkən; müəyyən  şəraitdən asılı olaraq psixoloji vəziyyətinin təsvir edərkən; sinfi fərqləri, maddi vəziyyəti, dini 

baxışlardakı ziddiyyətlərin ifadə edərkən antonimlərin üslubi rolundan yaradıcı şəkildə istifadə etmişdir. Ədib hətta “Şəhər 

və kənd” əsərinin adında antonimlərdən istifadə edərək oxucunun diqqətini cəlb etməklə bərabər, əsər haqqında müəyyən 

təsəvvür də yaradır.