Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

243 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

E.Sultanovun hekayələrində də biz istənilən qədər xalq yaradıcılığı nümunələriylə rastlaşırıq. Bununla bərabər ədibin 

hekayələrinin bir çoxunda, hətta, demək olar ki, hamısında təhkiyə zamanı nağıl üslubuna rast gəlir, nağıl elementlərini 

müşahidə edirik. Hekayələrinin nəqlində, personajların nitqində, hekayələrdəki hadisələrin gedişatında nağıl abu-havası 

oxucunu ağuşuna alır.  

Hələ 1880-ci illərin sonlarında Naxçıvanda teatr tamaşaları göstərməyə çalışdıqları zamanlarda əvvəlcə “rus dilində 

oynayın” tələbinə qarşı “Qadının hiyləsi” adlı nağıl əsasında qələmə aldığı “Tatarka”--“Azərbaycan qadını” pyesiylə şifahi 

xalq ədəbiyyatının çox yayılmış bu janrına müraciət etməsi də E.Sultanovun nağıllara qarşı xüsusi münasibətinin təzahürü 

idi. 

E.Sultanovun hekayələrində xalq yaradıcılığının ifadəsindən bəhs edən akademik İsa Həbibbəyli qeyd edir ki, “Ədibin 

hekayələrində  də folklora məxsus bəzi maraqlı dil-üslub xüsusiyyətləri görmək mümkündür. Onun əksər hekayələri 

nağılvari təhkiyə ilə başlanmış, bunlarda macəra ünsürlərinə  yer verilmişdir. Az qala yazıçının qələmindən çıxan bütün 

nümunələrdə xalq-aşıq şeirindən alınmış misallara müraciət olunmuş, personajların nitqində tez-tez atalar sözü və məsəllər 

özünə yer tutmuşdur.  Şifahi xalq ədəbiyyatı  ənənələrinə qüvvətli meyl onun əsərlərinin bədii-emosional səviyyəsini 

yüksəltdiyi kimi, xəlqilik keyfiyyətini də gücləndirmişdir”.  

Akademik İsa Həbibbəylinin də qeyd etdiyi kimi E.Sultanovun hekayələrində folklorun dil-üslub xüsusiyyətləri nəzər-

diqqəti cəlb edir. Xüsusilə hekayələrində axıcı  və oynaq dil, çaparaq zaman nağıl janrının özünəməxsus cəhətlərini yada 

salır.  

E.Sultanovun hekayələri ölümündən sonra bugünəcən bir dəfə --1966-cı ildə İzzət Maqsudov tərəfindən tərtib edilərək 

kitab halında nəşr edilib ki, həmin kitabda da ədibin cəmi 12 hekayəsi yer alıb. Həmin hekayələr mövzu etibariylə ədibin 

yaşadığı dövrün ictimai-siyasi, ictimai-məişət hadisələrini  əks etdirir. Buna baxmayaraq həmin hadisələr nağıl dili ilə elə 

gözəl üslubda nəql edilir ki, oxuduqca xalq yaradıcılığından qidalanan söz axınına düşürsən.  

Yazıçının ictimai və siyasi məzmun daşıyan belə hekayələrindən biri “Podratçı”  hekayəsidir. Böyükdüzdə, çölün 

ortasında təzə çəkilən dəmir yolu xəttində çalışan fəhləni təsvir edən ədibin dili nağıllardakı təsvir səhnələrini xatırladır:  

“Yayın şaqqaması idi, şiddətli isti idi. Fəhlələrin hamısı köynəkcə, tuman-paça və baldırları çirməli, ayaqyalın, qırxıq 

başlarında dəsmal, çoxusu başı açıq işləyirdilər. Elə  işləyirdilər ki, tər dabanlarından süzülür, yerə axır və torpağı palçıq 

edirdi” 

Hekayənin nəqlindəki dil sadəliyi, baş verən hadisələrin təsvirindəki  ətraflı  və  əhatəlilik, həmçinin son cümlədəki 

mübaliğəli anlatım əksər nağıllarımızın təhkiyəsini yada salır.  

Ədibin hər hansı bir hekayəsini oxuduqda ilk cümlədən nağıla qulaq asdığını düşünürsən. Hekayələrinin, demək olar 

ki, hamısının girişində biz nağıl cümlələri ilə üz-üzə qalırıq. Bunu yazıçının hekayələri və xalq nağıllarının qarşılıqlı 

müqayisəsində də görmək mümkündür.  

“Acı masqara” hekayəsinə belə başlayır E.Sultanov: 

“Cəvahirfüruş  Ağamehdi Rəsulov  Ərdəbildən Tiflisə  gələn gündən  Şeytanbazar tacirlərinin içində birdən-birə ad 

çıxarıb məşhurlaşmışdı”.   

Azərbaycan nağıllarının çoxunda biz bu cür girişlə rastlaşırıq. Sadəcə olaraq E.Sultanov hekayəsini “biri var idi, biri 

yox idi” ənənəvi pişrovuyla başlamır.  

“İbrahim” nağılında iki qardaş tacir haqqında belə nəql olunur: 

“Biri var idi, biri yox idi. Əhməd ilə Məhəmməd adlı iki qardaş var idi. Bu qardaşların ikisi də tacir idilər. Ticarətdə 

daha bu şəhərdə elə bir adam yox idi ki, onların  əlinin qabağına  əl qoya. Ticarətləri günü-gündən böyüyüyrdü. Çox 

məşhurlaşmışdılar”.  

Hekayə və nağılın girişindəki sujet oxşarlığı, həmçinin hekayənin nəqlindəki sadəlik və dilin xəlqiliyi  nağılda olduğu 

kimidir. Hətta “Acı masqara”nın ümumi sujeti də bir neçə Azərbaycan nağıllarından götürülərək ümumiləşdirilmiş 

təəssüratını yaradır. Belə ki, hekayədə  Ərdəbildən Tiflisə  gələn (nağıllarda bir şəhərdən başqa bir şəhərə  gələn) tacir 

(nağıllarımızda tacir də çox geniş yayılmış obrazlardan biridir) burada qısa vaxt ərzində varlanır. Xanpəri adında kasıb bir 

qarının qızına vurulur. (Diqqət edin: varlı oğlan, kasıb qız). Elçiliyi özü edir. Həmin hadisə də hekayədə nağılvari dillə nəql 

edilir.  

“Bir cümə axşamının günündə, sabahısı da ki, qurban bayramı idi. Ağamehdi həmin qarının evinə gəlib, onun qızını 

elçilədi. Xanpəri qarı, nəhayət dərəcədə yoxsul idi, öz qızı Gülnaz ilə ona-buna muzduluq edib yaman günlü bir daxmada 

yaşayırdı: çılım-çılpaq, bir qarın ac, bir qarın tox... Ağamehdi bunun daxmasına gələndə biçarə qarı xəcalətindən bilmirdi nə 

qayırsın, çünki evində bir tikə palaz parçası da tapılmadı ki, qonağın altına salsın...”. 

Bu cür sadə danışıq dili Azərbaycan nağıllarına məxsusudur ki, E.Sultanov da məhz  şifahi  ədəbiyyatımızdakı xalq 

danışıq dilinə üstünlük vermişdir.  

Ümumiyyətlə  ədibin bütün hekayələrində nağıl təhkiyəsi, nağıl dili qabarıq  şəkildə özünü göstərir ki, bu da onun 

hekayələrinin sevilərək oxunmasına səbəb olur.