İNFORMASİYA MÜHAFİZƏSİNİN KRİPTOQRAFİK ƏSASLARI
Mübariz XƏLİLOV, Nigat HACIYEVA
Bakı Dövlət Universiteti, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Texnikomu
Khalilov@bsu.az, hajiyeva.ragina@gmail.com
AZƏRBAYCAN
Kriptologiya informasiya mühafizəsi üsullarının hazırlanması haqqında, kirtoqrafiya isə məlumatın məxfiliyinin neçə
təmin olunmasını öyrənməklə, məxfi məlumatlar mübadiləsinin bütün aspektlərini əhatə edir. Kriptoqrafiyanin inkişaf
dövrü XIV əsrin sonuna təsadüf edir. Siyasətdə, diplomatiyada və hərbi işlərdə ənənəvi tətbiqi ilə yanaşı kriptoqrafiya
intellektual mülkiyyətin qorunmasinda və ya piratçiliğin qarşisini almaqda və s. kimi işlərdə də istifadə olunur.
Kriptoqrafiya informasiyanın çevriləməsinə elə imkan verir ki, onun oxunması (bərpası) müəyyən açarın (parolun)
məlumluğu halında mümkün olur. Şifrələmə və deşifrələməyə məruz qalan informasiya dedikdə müəyyən əlifba əsasında
tərtib olunmuş mətn nəzərdə tutulur. Əlifba informasiyanın kodlaşdırılması üçün sonlu sayda işarələr çoxluğudur. Mətn isə
bu əlifbanın elementlərindən təşkil olunmuş ardıcıllıqdır.
Şifrə dedikdə verilmiş açar və kriptoqrafik çevirmə alqoritmi vasitəsi ilə açıq məlumat toplusunu (çoxluğunu)
şifrələnmiş məlumat toplusuna çevirən dönümlü (bərpa qabiliyyətinə malik olan və ya ilk vəziyyətinə qayıtmaq
qabiliyyətinə malik olan) çeviricilər məcmuusu başa düşülür.
| 
