Microsoft Word Materiallar Full
TABU SÖZLƏRİN FONO-SEMANTİK XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Yüklə 18,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
TABU SÖZLƏRİN FONO-SEMANTİK XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
güclü sosiyal qadağalara deyilir. Tabu terminini ingilis kapitanı J. Kuk, 1777-ci ildə Tonqa adasında təsbit etmişdir. Sakit okean səyahətlərini məruzə edərkən «tabu» kəlməsini işlətmiş və ondan sonra bu söz Avropa etnoqrafçıları tərəfindən geniş araşdırılmışdır. Avropa andropoloqu G.J.Freyzer tabunu ümumbəşəri dini kateqoriya kimi tədqiq etmişdir. Ona görə tabu, qədim mədəniyyətlərdən dini və sosial cəmiyyətin təməlidir. R. Maret tabunu sözlərin, məfhumların neqativ mənalarını ifadə edən termin kimi xarakterizə edirdi. Müasir Totemizm elmində çevrilişlər edən K.Levi Strauza görə tabu simvolik bir sistemdir. V. Vundit, tabunu bəşəriyyətin «bəşəriyyətin ilk yazılmamış qanunu» kimi qiymətləndirmiş və bəşəriyyətin ilk cəza sisteminin də bu tabuya uyğun olaraq həyata keçirildiyini irəliyə sürmüşdür. Ziqmund Freydin «Totem və Tabu» adlı kitabında isə tabu sözü belə izah olunur: «Tabu «Polineziya dilində istifadə edilən bir sözdür. Bu sözün bir-birinə zidd iki mənası var. Bir mənası «müqəddəs», daha doğrusu «müqəddəsləşdirilmiş»- dir. Digər mənası isə «qorxunc, təhlükəli, çirkli, qadağan» anlamını daşıyır. Bu sözün məna dərinliyi içində «sirr» və «təyin oluna bilməyən güc» anlayışları da var. Beləliklə də XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində tabu dinlərdən əvvəlki inanc sistemi kimi qəbul edilmiş müasir dövrümüzdə isə mövhümatla bağlı hər bir xalqın mental xüsusiyyətlərinə görə dəyişən kəlmə mənasını ifadə etməkdədir. Məsələn: polineziyalılarda ruhlara aid bütün müqəddəs şeylərdən, başçılara və kahinlərə məxsus əşyalardan istifadə etmək qadağan idi. Mövhumi təsəvvürlərə görə, tabunun pozulması guya fövqəltəbii qüvvələr tərəfindən cəzalandırılırdı. Tabu insan həyatının mühüm sahələrini tənzimləyirdi.Totemizmlə bağlı olan tabu ehtimal ki, fərdin davranışını kollektivin mənafeyinə tabe etmək təlabatı ilə əlaqədar yaranmışdır. Tabunun qalıqları müasir dinlərdə də mövcuddur. Dilçilikdə dini etiqad, mövhumat, kobud ifadə işlədilməsi qorxusu və s. ilə əlaqədar qadağan olunmuş sözlərə tabu sözlər deyilir. Belə ki, bəzi qədim tayfalarda ölümün, xəstəliklərin, bütlərin, ruhların və s. adını çəkmək yasaq sayılırdı. Əxlaq normalarına zidd sözlər də tabuya daxildir. Tabuları əvəz etmək məqsədilə evfemizmlərdən istifadə olunur. Ziya Göyalpın bildirdiyinə görə qədim türklərdə tabu məfhumu «Qoruğ» sözü ilə ifadə olunurdu. Bu soz «qor» kəlməsindən yaranmışdır və «qorumaq» felindən gəlir. Türk xalqlarının inanclarında–şamanizm və mifologiyasında tez-tez təsadüf edilən bu qadağalara Koru və ya Korı də deyilir.
|