Microsoft Word Materiallar Full
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 18,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
213
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Qədim tüklər ibadətgahlara «tapınağ», ibadət etməyə isə «tapmaq» deyirdilər. Bu isə çox güman ki məhz tabu sözündən irəli gəlmişdir. Hətta müasir türk dilində də bu söz geniş istifadə edilməkdədir. İnsanlar dövr keçdikcə tabu ilə qadağan olunmuş məfhumları, sözləri başqa sözlərlə əvəz etməyə başlamışlar. Bu sözlər də dilçilikdə evfemizm adını almışdır. Evfemizmlər-hər hansı bir sərt və ya kobud məna ifadə edən sözü yumşaltma, vulqarlıqdan çıxarma, qarşıdakını incitməmək, kobudluq etməmək, nəzakətli davranmaq üçün istifadə edilir. Eyni zamanda evfemizmdən istifadə etmək bir siyasətdir. Məsələn ölmək sözü yerinə rəhmətə getmək işlədilməsi. Evfemizm yunan sözü olub-eu-«yaxşı» və phemi- «danışıram» kəlmələrindən götürülmüşdür. Beləliklə də evfemizm tabuya antonim olan sözləri özündə ehtiva edir.
Misal üçün «ölmək», «gəbərmək» sözlərinü evfemizmlərlə əvəz etsək: rəhmətə getmək, ömrünü bağışlamaq, vəfat etmək kimi birləşmələrdən istifadə olunur. Bu sözlərdəki səslər öz mülayim çalarları ilə sözlərə zəriflik, fikir incəliyi gətirir. İslam dinin gəlişi ilə dilimizə daxil olan bu sözlərdə həm də xeyir dua çalarları da var. Çünki həyatını dəyişən insanın rəhm olunub olunmamasını heç bir bəşər bilmək iqtidarında deyil. Lakin «rəhmətə getdi» ifadəsi ilə danışan bir növ ölüyə «Allah rəhmət etsin!» xeyir duasını da edir. «Ölmək» sözünü əvəz edən «ömrünü bağışladı» ifadəsi də belə mənanı verir. Belə ki, «ömrünü bağışladı» birləşməsi ölmüş insanın həyatını onun övladlarının davam etdirməsi kimi yozulur. Yəni, onun ömrünü, nəslini övladlar indi yaşayır. «Vəfat etdi» kəlməsində isə gördüyümüz kimi vəfa sözü var. Bu isə insana əmanət olmuş «canın tapşırılması», «canının Allaha təslim etməsi, qaytarılması» ilə izah olunur. «Canını təslim» edərkən ruh aid olduğu nura dönür və buna görə də Vahid nura vəfa etmiş olur. Rəhm sözü tibbdə insanı ana bətnində formalaşan gündən, dünyaya gələn günə qədər yerləşdiyi yerə də deyirlər: Ana rəhmi 40 həftə boyunca dölü saxlayar və qoruyar. Rəhm etmək, rəhm qılmaq – yazığı gəlmək, halına acımaq, ürəyi yanmaq, mərhəmət etmək: Vaqifə rəhm eylə, bari, ilahi; Agah et dərdindən ol üzü mahi. Bütün deyilənlərdən bu nəticəyə gəlirik ki, tabu və evfemizləri ifadə edən sözlərin fone-semantik xüsusiyyətləri onların məna çalarları ilə bilavasitə əlaqədədir. Tabu sözlərin mənalarını yumşaltmaq məqsədilə işlədilən evfemizlərin özlərində belə bir incəlik, yumşaqlıq duyulur. Bu da şübhəsiz ki, həmin sözləri təşkil edən səslərin fonosemantik xüsusiyyətlərindən irəli gəlir. Deməli, evfemizlər təsadüfi sözlərdən təşkil olunmadıqı kimi, bu sözlər hər hansı səs yığımının da məcmusu deyil. Burada hər bir səsin özünün ifadə etdiyi məna çalarları evfemizm məqsədilə istifadə edilən fikrə xidmət edir.
Yüklə 18,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|