Microsoft Word Materiallar Full
Yüklə 18,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ƏMİN ABİD QORQUDŞÜNASLIĞIN BANİSİKİMİ Könül HƏSƏNOVA Bakı Dövlət Universiteti huquq.f@mail.ru «Kitabi-Dədə Qorqud»un Azərbaycanda da öyrənilməsinin zəngin tarixi vardır. O qədər qədim olmayan bu tarixin ziddiyətli və təzadlı mərhələləri də yox deyildir. Hər bir mərhələnin özünəməxsus xüsusiyyətləri olduğu kimi, özünəməxsus çətinlikləri, ziddiyyətləri də vardır. Lakin bütün bunlara baxmayaraq hər mərhələ «Kitabi-Dədə Qorqud»un Azərbaycanda öyrənilməsində yeni səhifə açmış, abidənin öyrənilməsi işinə töhfəsini vermişdir. «Kitabi-Dədə Qorqud»un öyrənilməsinin 1920-1956-cı illərini əhatə edən birinci mərhələsi öz üzərinə daha böyük vəzifələri həyata keçirməyi qoymuşdu. Çətinliklərə, maneəçiliklərə, yasaq və qadağalara baxmayaraq həmin dövrün ziyalıları «Kitabi-Dədə Qorqud»u Azərbaycan xalqının yaddaşına qaytara bildilər. Onun ilk mətnini işlək qrafikaya çevirib xalqa çatdırdılar. Bundan əlavə, yenə həmin dövrün tədqiqatçıları «Kitabi-Dədə Qorqud»un oğuz türklərinə məxsus olduğunu, onun yaranma prosesində xalqımızın fəal iştirak etdiyini, bu abidənin Qafqazda yaşayan türklər tərəfindən yarandığını ilk dəfə olaraq əsaslı şəkildə irəli sürdülər. Geniş və müxtəlif tipli tədqiqatlarla Azərbaycan qorqudşünaslığının əsasını qoydular. «Kitabi-Dədə Qorqud» haqqında ilk dəfə 1921-ci ildə Azərbaycan Darülfünunda başlayan mühazirələr az sonra öz miqyasına görə genişləndi. Azərbaycana işləməyə dəvət edilmiş bir çox rus və başqa millətdən olan şərqşünaslar qədim mədəniyyətlərdən danışarkən «Kutadqu-bilik»lə yanaşı, «Kitabi-Dədə Qorqud» barədə məlumat verir, bu abidənin türklərə məxsus olduğunu, onu öyrənmək zərurətini qeyd edirdilər Bakı Darülfünunun 1923-1924-cü ilin tədris hesabatlarında göstərilirdi ki, bir sıra fənlər üzrə mühazirə konspektlərinin hazırlanması başa çatmışdır. «Türk ədəbiyyatı artıq tədris olunur. Bu ədəbiyyatın elmi proqramı tərtib edilib başa çatdırılmışdır. İndi bu fənn qədim oğuznamələrdən başlayıb sonrakı dövrlərin bütün ədəbiyyatını əhatə edir». Göründüyü kimi, artıq ali məktəblər üçün hazırlanan proqramlara oğuznamələr barədə faktlar daxil edilir, onlar haqqında məlumatlar verilir, bu da ümumilikdə Azərbaycan ədəbiyyatının qütblərinin müəyyənləşdirilməsinin ilk mərhələsi kimi əhəmiyyətli idi. Həmin istiqamət sonralar artan sürətlə davam etdirilirdi. Bu işdə ilk növbədə yenə Ə.Abid daha çox fərqlənirdi.Onun 1926-1930-cu illər arasında «Kitabi-Dədə Qorqud»la bağlı yazdığı əsərlər,onlarda irəli sürdüyü fikirlər bu gün də öz elmi əhəmiyyətini itirməmişdir. Ümumilikdə işə onlar «Kitabi-Dədə Qorqud»un öyrənilməsində yeni mərhələ yaratdığı kimi, Azərbaycan ədəbiyyatının qədim dövrlərdən başlayıb mərhələlər üzrə öyrənilməsinin düzgün dövrləşdirilməsinə imkan vermişdir. Ə.Abidin 1926-1930-cu illər arasında eposla bağlı apardığı araşdırmaları geniş və çoxcəhətli idi. Bu fikrə aydınlıq gətirmək üçün həmin dövrdə Ə.Abidin yaradıcılığında xarakterik olan iki məsələyə münasibət bildirmək istərdik. Birincisi, odur ki, Ə.Abid prof.A.Samoyloviçə həsr edilmiş “Türk el ədəbiyyatına elmi bir baxış” məqaləsində elmi-nəzəri fikrin genişliyinə diqqət yetirir, bu gün oğuznamələrin klassik yaradıcılıq nümunəsi olduğunu sübut etmək üçün tədqiqatın özünün nəzəri səviyyəsi məsələsinin kifayət qədər olmasını vacib hesab edirdi. İkinci məsələ isə tədqiqat materiallarının zənginliyi, onun araşdırılan mətnin əsas cəhətləri və müddəalarını əhatə etmə zərurəti ilə bağlı idi. O, bu mülahizələrini «Əşirət dövründəki Azərbaycan ədəbiyyatına aid vəsiqələr» («Azərbaycanı öyrənmə yolu»məcmuəsi, 1930, № 3) məqaləsində daha geniş əks etdirmişdir. Ə.Abid «Kitabi-Dədə Qorqud»a qədər |