Microsoft Word Materiallar Full

ƏLİ AĞA VAHİDİN POEZİYASINDA XƏLQİLİK 

 

Nazilə ABDULLAZADƏ 

Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu 

[e-mail]

 

 

Hər bir sənət  əsərinin qayəsi onun həyatı  əks etdirərkən insan tərbiyəsinə  təsiri ilə müəyyənləşir. Sənətkar görüb 

müşahidə etdiklərini təxəyyülün gücü ilə obrazlarda ümumiləşdirir. Bu zaman o, xalq həyatı, xalq məişəti, xalq 

psixologiyası ilə yanaşı, xalqın dilinə - əxlaq və təbiətini, mənəviyyatını, iç dünyasını əks etdirən  dilə əsaslanır. 

Xalq dilinin zəngin bədii təsvir və ifadə vasitələrini, canlı danışıq dili nümunələrini  əsərlərinə daxil  edərək  onları  

xəlqiləşdirən  sənətkarlardan biri  də  XX əsr Azərbaycan şairi Əli Ağa Vahid olmuşdur. Mürəkkəb yaşam və yaradıcılıq 

yolu olan Əli Ağa Vahidin  ədəbiyyat tarixində ən böyük xidməti türkdilli qəzəli Füzuli və Seyid Əzim  sehrindən azad edib  

yeni ruhda, yeni ovqatda, özəl biçimdə yaşatmasındadır. Bu isə ilk növbədə,  şairin xalqla sıx bağlı olmasında, 

xəlqiliyindədir. Vahidin xəlqiliyi xalq şeiri formalarında yazması demək deyil. Xəlqilik Vahidin yaradıcılıq axtarışlarının 

başlanğıc nöqtəsidir. Xalq şairi S.Vurğunun təbirincə desək, “Xəlqilik ilhamın və yaradıcılıq axtarışlarının tükənməz 

xəzinəsi, qaynar və qüdrətli el bulağıdır. Bu zəngin xəzinədən ayrılmayan ədib, yaxud bəstəkar həmişə xoşbəxtdir”. Vahid 

də belə  sənətkarlardan olmuşdur. O, uzun zaman yaratdığı  bədii nümunələrdə xalqın inam və etiqadını, gün-güzəranını, 

məişətini, bədii zövqünü, estetik baxışlarının poetik tərənnümünü ifadə etmişdir.  

Ana dilinin zəngin söz xəzinəsinə malik olan Əli Ağa Vahid ona  dərindən bələd idi. O, şeirdə ən aydin, ən lakonik, ən 

təsirli, öncəsi,  ən yatımlı ifadələri işlətməyi bacarırdı. Klassik qəliblərdən - epitet və  təşbehlərdən uzaq olan Vahidin 

bənzətmələri sadəliyi, orijinallığı  ilə seçilir.  

Mən istəyən gözəlin saçları ipək kimidir,  

Üzü çəməndə açılmış qızıl çiçək kimidir. 

Hər kəs yeni meyvəsin istərsə baharın, 

Baxsın bu gözəl dilbərə -  xalis çiyələkdir. 

Göründüyü kimi, onun yaratdığı təşbeh və bənzətmələr sadəliyi, orijinallığı ilə yanaşı, poetikliyi, ahəngdarlığı ilə də 

seçilir. 

Xəlqiliyi ədəbiyyatın birinci məziyyəti adlandıran Belinski deyirdi ki, hər bir xalqın həyatı yalnız ona xas olan şəkildə 

təzahür edirsə, demək, həyatın təsəvvürü düzgündür, onda əsər, eyni zamanda, xəlqidir. Vahid yaradıcılığı bu anlamda  

bənzərsizdir.  Dövrünüün ictimai-siyasi, sosial durumunu  təsvir edən  şeirlərdə müxtəlif peşə-sənət adamlarına, mənfi 

stereotiplərə şairin münasibəti aydın ifadə olunur. Vahid nifrətini, hiddətini də sevgisi qədər kəskin ifadə etməyi bacarırdı.  

O, canlı danışıq dilindən ustalıqla istifadə edərək müəyyən söz və ifadələri cəsarətlə şeirə gətirir.  

Əvvəlcə coşub loğalanıb, hürdü bu sərsəm, 

Rusiyyəni bir ayda plan çəkdi götürrəm. 

İndi tüpürür cəmdəyinə büsbütün aləm, 

Bir ildə bütün batdı, yenə qanmadı Hitler, 

Heç yerdə bir insan kimi davranmadı Hitler. 

Sarsaq keçi tək atdı bir az çör-çöpə buynuz, 

Saldı hərəkətdən onu üç düyməli toppuz, 

Vardır bir məsəl: “Ölməz ilan, görməsə ulduz”. 

Bir yol bu fəlakət gününə yanmadı Hitler, 

Heç yerdə bir insan kimi davranmadı Hitler. 

Şifahi  ədəbiyyat inciləri – xalq deyimləri, aforizmlər, idiomlar və ibarələr Vahid üçün xalq ruhunu, xalq 

mənəviyyatını, xalq müdrikliyini, onun məişət və milli xüsusiyyətlərini,  arzu və istəklərini, dünyagörüşünü, poetik 

hisslərini duymaq və bunları sadə, xəlqi formada çatdırmaq üçün gözəl vasitə olmuşdur. Canlı və zəngin dil, təbiilik, duyub-

düşündüyünü özünəməxsus  vahidanə ifa onun təbiətinə xas poetik bir məziyyətdir. Sadə xalq danışıq dilində işlənən söz və 

ifadələrlə Vahid səmimi, istiqanlı Aşiq obrazını yaratmağa müvəffəq olur. O, yetmədiyi gözələ olan məhəbbətindən ah-nalə 

etmir, onunla real insani münasibətlərdən söhbət açır, qınayır, zarafat edir, məşuqəsi ilə olan münasibətinə poetik xallar 

vurur. 

---