Microsoft Word Materiallar Full

 

 

---

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

364 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

VALTER SKOTTUN HƏYATI, ŞƏXSİYYƏTİ VƏ YARADICILIĞININ BƏZİ 

MƏQAMLARINA DAİR 

(Hesket Pirsonun “Valter Skott: həyatı və şəxsiyyəti” adlı bioqrafik romanı əsasında) 

 

Günel XƏLİLOVA 

Azərbaycan Dillər Universiteti 

[e-mail] 

 

Bütün zamanların ən populyar janrlarından biri olan bioqrafik roman mədəniyyətin və  ədəbiyyatın sütunlarını təşkil 

edən görkəmli sənət adamlarının həyatı və şəxsiyyətinin unudulmazlığının realist və bədii təsvirini yaradan tarixi salnaməni 

xatırladır. Müəyyən mənada öz mühitinin və dövrünün personajı kimi çıxış edən bu və ya digər sənət adamı, bəzi hallarda 

coğrafi toponimlər belə dövrün ictimai, siyasi və milli-mənəvi ruhunu bir növ özündə yaşadır. 

Valter Skott yaradıcılığının tanınmış  tədqiqatçılarından biri Hesket Pirson (Hesketh Pearson, 1887-1964) Böyük 

Britaniya mədəni və ədəbi arealında aktyor və bioqraf kimi tanınır. Onun özü barəsində yazdığı avtobioqrafiyası ölümündən 

bir il sonra “Hesket Pirson özü öz gözləri ilə” (“Hesketh Pearson by Himself”, 1965) adı ilə nəşr olunmuşdur. 1987-ci ildə 

isə İan Hanter (Ian Hunter) bu böyük sənət adamına həsr etdiyi “Peşiman olmalı heç nə: Hesket Pirsonun həyatı” (“Nothing 

to Repent: The Life of Hesketh Pearson”) adlı bioqrafik romanında onu qeyri-adi və ömrü hədər getməyən bir sənət 

mücahidi kimi oxuculara təqdim etmişdir. Hesket Pirsonun öz dövrünün tanınmış teatr xadimlərinin, şəxsiyyətlərinin həyat 

və yaradıcılığından bəhs edən kitabları  sırasında “Müasir adamlar və aktyorlar” (“Modern Men and Mummers”, 1921), 

Uilyam Hazlitt (“William Hazlitt”, 1934), Sidney Smit (“The Smith of Smiths”, 1934), Corc Bernard Şou (“George Bernard 

Shaw”, 1942), Oskar Uayld (“Oscar Wilde”, 1946) və digər sənət adamlarına həsr etdiyi bioqrafik romanları ilə  məşhur 

olmuşdur. 

Hesket Pirsonun ölümündən on il əvvəl nəşr etdirdiyi “Valter Skott: həyatı və şəxsiyyəti” (“Walter Scott: His Life and 

Personality”, 1954)  adlı bioqrafik romanının rus dilinə  tərcümə variantına “Valter Skott və Hesket Pirson” adlı ön söz 

yazmış  tərcüməçi və  tədqiqatçı V.Skorodenko aşağıdakı mühakiməsində vacib bir məsələyə toxunmuşdur: “...Pirsona 

məxsus bir keyfiyyət ondan ibarətdir ki, o, Skottdakı istorizm hissini, ölkənin tarixi ilə müasir zaman və insan xarakteri 

arasındakı möhkəm, davamlı  səbəbiyyət  əlaqəsini açıb göstərmək məharətini görüb yüksək dərəcədə  dəyərləndirmişdir. 

Pirsonda Skott – zaman kontekstində şəxsiyyət, XVIII əsrin sonlarının – XIX əsrin üçdə birinin şotland xarakteri idi və belə 

bir görmə bucağından Skottun “həyat və  şəxsiyyəti”nin bir çox həqiqətə uyğun olmayan cəhətləri aydınlaşdırılıb  şərh 

edilir...” (2, s.6) 

Proletar yazıçı Maksim Qorkinin 1933-cü ildə əsasını qoyduğu “Görkəmli adamların həyatı” («Жизнь замечательных 

людей») adlı bioqrafiyalar seriyası ilə 1978-ci ildə V.Skorodenkonun rus dilinə  tərcüməsi, ön sözü və  şərhləri ilə  nəşr 

olunan adını  çəkdiyimiz roman rus oxucusunda Valter Skottun kimliyi, həyatı  və  şəxsiyyəti haqqında müəyyən təsəvvür 

yaratmışdır. Lakin V.Skorodenko “Valter Skott və Hesket Pirson” adı ilə təqdim etdiyi ön söz əvəzi araşdırmasında bir çox 

mətləblərə  tənqidi mülahizələrini söyləməkdən çəkinməmişdir.  Əslində, bu, onun məharətli tərcüməçi və Valter Skott 

həyatını, yaradıcılığını diqqətlə öyrənmək səriştəsindən irəli gəlir. Onu da nəzərə alsaq ki, Hesket Pirson tənqidi monoqrafik 

nəşr deyil, sadəcə olaraq bioqrafik janrında roman yazmışdır, yenə də bu, tənqidi söz deməyin qadağasını yaratmamalıdır. 

Bu baxımdan V.Skorodenkonun bəzi tənqidi qeydlərə münasibətimizi söyləməyi vacib hesab edirik.  

Tərcüməçi və  tədqiqatçı V.Skorodenko Valter Skottun bədii yaradıcılığının  əsasən iki ədəbi cərəyan, yaxud ədəbi 

dövrlə sıx bağlı olduğu qənaətini aşağıdakı kimi təqdim edir: “Əgər Skottun poeziyası romantizmə aiddirsə, onun nəsri – 

Avropa ədəbiyyatının digər dövrünün keyfiyyətcə yeni hadisəsidir:  Skottun tarixi romanı tənqidi realizmin böyük Avropa 

romanının başlanğıcını yaratdı” (2, s.13). 

Valter Skottun tənqidi realizm ədəbi cərəyanının yaradıcısı olması bir qədər mübahisəli görünür. V.Skorodenko özü də 

söhbətinin davamında belə bir fikri irəli sürür: “Pirson ədəbiyyatşünas olmadığından  ədəbiyyatşünaslıq terminlərindən 

uzaqlaşaraq hər halda o təsirdən söhbət açır ki, o Skott – nasir yaradıcılığının müasirlərinə  təsir göstərmişdir, eləcə  də 

Skottun  ən yaxşı  və xüsusən tarixi romanlarında romantizmi ötüb keçdiyinə  işarə edir: “Onun ən yaxşı kitablarının 

xarakterləri və tarixi fonu – bunlara heç bir romantik çata bilməmişdir”. Və çata da bilməzdi, biz bunu əlavə edirik, həmin o 

sadə səbəbə görə ki, bu fon və bu xarakterlər romantik yazıçı tərəfindən deyil, realist tərəfindən yaradılmışdır” (2, s.13-14). 

Beləliklə, şotland əsilli, dünya şöhrətli şair, yazıçı və dramaturq Valter Skottun həyatı və şəxsiyyətinin dolğun ifadəsini 

yaradan Hesket Pirsonun bioqrafik əsəri yazıçının yaradıcılığında xüsusi yeri ilə seçilən şəxsiyyət və yaradıcılıq məsələləri ilə 

yanaşı milli identifikasiyanın tədqiqi üçün bəzi məqamların aydınlaşdırılmasına xidmət etdiyini söyləmək olar. 

 

ƏDƏBİYYAT 

1.  Lockhart John. The Life of Scott. London: 1837. 

2.  Пирсон Х. Вальтер Скотт. Серия биографий. Жизнь замечательных людей. Перевод с английского, предисловие 

и комментарии В.Скороденко. Москва: «Молодая гвардия», 1978. 

---