Microsoft Word Materiallar Full

 

 

LÜİS KEROLL YARADICILIĞI VƏ ŞƏXSİYYƏTİ

 

 

Səadət QULİYEVA 

Azərbaycan Universiteti 

[e-mail] 

 

Müqəddəs Çarlz Lütvic Doçson (The Reverend Charles Lutwidge Dodgson, 1832-1898) uşaqlar üçün yazdığı 

əsərlərini Lüis Keroll (Lewis Carrol) təxəllüsü ilə nəşr etdirmiş, elə bu imza ilə dünya uşaq ədəbiyyatının klassiklərindən 

biri kimi şöhrət qazanmışdır. O, 1865-ci ildə yazdığı “Alisa möcüzələr ölkəsində” (“Alice’s Adventures in Wonderland”) və 

1871-ci ildə qələmə aldığı “Alisa güzgü arxasında” (“Through the Looking-Glass and What Alice Found There”) adlı sehrli 

nağıl-povestləri ilə irili-xırdalı bütün oxucuların sevimli sənətkarına çevrilmişdir. 

Lüis Kərollun adını  çəkdiyimiz hər iki əsəri indi Universitet kurslarında tədris proqramına daxil edilmiş, bu əsərlər 

uşaqlar üçün pyes kimi uyğunlaşdırılmışdır. “Alisa möcüzələr ölkəsində” əsəri nəzəri, psixoloji, sosioloji və tarixi baxımdan 

təhlil edilmiş, bir sıra araşdırmalar aparılmışdır. 

Həmin araşdırmalardan biri Britaniya Universitetində  uşaq  ədəbiyyatı üzrə professor vəzifəsinə  təyin olunmuş ilk 

mütəxəssis Piter Hant (Peter Hunt) olmuşdur. O, qeyd etdiyimiz mövzu ilə bağlı iyirmi dörd kitabın müəllifi, yaxud 

redaktoru olmuş, 120-dən çox məqalə yazmışdır. Oksford Dünya Klassikləri nəşrinə daxil olan “Uillouların küləyi” (“The 

Wind of the Willows”), “Dəfinələr adası” (“Treasure Island”) və “Gizli bağ” (“The Secret Garden”) kitablarını redaktə 

etmişdir. 2003-cü ildə Osakadakı Beynəlxalq  İnstitutun uşaq  ədəbiyyatı sahəsində  fəaliyyətinə görə Qrimm qardaşlarının 

mükafatını almışdır. Onun ən son kitablarından biri 2006-cı ildə nəşr olunmuş dörd cilddən ibarət olan “Uşaq ədəbiyyatı: 

ədəbi və  mədəni öyrənmədə  tənqidi təsəvvürlər” (“Children’s Literature: Critical Concepts in Literary and Cultural 

Studies”)  adlanır. 

Uşaq ədəbiyyatı sahəsində imzasını yaxşı tanıtdıran Piter Hantın “Uşaq ədəbiyyatının Oksford sorğusu” adlı ensiklo-

pedik nəşrində bir araşdırması (1) müəyyən məqamları ilə seçilir. Elə burada qeyd etmək yerinə düşər ki, uşaq ədəbiyyatının 

tənqidi uşaqlara yox, oxucu və uşaq ədəbiyyatı ilə maraqlanan və onu öyrənən mütəxəssislərə müraciətlə yazılmışdır. 

Uzun əsrlər boyu uşaq ədəbiyyatı nümunələri uşaqlar üçün yazılsa da, onun böyüklər tərəfindən daha çox oxunduğunu 

və çox hallarda isə onların ürəyinə yol tapan əsərlərin məhz uşaqlar tərəfindən oxunub öyrənilməsi məsləhət görülmüşdür. 

Lüis Keroll, prof.Cəlil Nağıyevin qeyd etdiyi kimi Lüis Kerollun adını bütün dünyada ilk növbədə Alisa haqqında 

söylədiyi nağıllarla tanıtması təsadüfi deyildir (2). 

Bu da məlum tarixi-ədəbi həqiqətdir ki, Lüis Keroll, Henri Corc Liddelin üç qızı Lorina, Alisa və Editlə qayıq 

gəzintisində olarkən “Alisa möcüzələr ölkəsində” əsərini yazmaq qərarını vermişdir. Məhz Alisa onun diqqətini daha çox 

cəlb etmiş, altı il sonra – 1871-ci ildə nəşr olunan “Alisa güzgü arxasında” (“Through the Looking-Glass and What Alice 

Found There” – əsərin tam adı belədir) hekayəsini genişləndirərək kitab formasına gətirmişdir. Bir-birinin məntiqi davamı 

olan hər iki əsərin illüstrasiyasını Con Tenniel (John Tenniel, 1820-1914) çəkmişdir. Lakin ən maraqlı və yadda qalan qeyri-

adi aşağıdakı mühakimə istər-istəməz hamını düşündürür: “Bir icmalçı bu əsərlərin uğurunu bu faktla əlaqələndirir ki, o 

dövrün  əksəriyyət uşaq kitablarından fərqli olaraq onların (Lüis Kerollun hər iki kitabının)  əxlaqi nəticəsi olmamış  və 

oxucuya heç nəyi öyrətməmişdir”. 

Əlbəttə, bir zamanlar dahi ingilis dramaturqu Vilyam Şekspiri (William Shakespeare, 1564-1616) plagiatçılıqda 

suçlayanlar az olmamışdır, lakin o, dahiliyini əsərləri ilə yalnız XVIII əsrdə dünyaya bəyan edə bilmişdir. Lüis Kerollun 

əsərlərində söz oyunu və onun zəngin leksikonu tərcümə işində nə qədər çətinliklər yaratsa da, onun hər iki əsəri demək olar 

ki, çox-çox dünya xalqlarının dillərinə tərcümə edilərək uşaq ədəbiyyatının şedevrlərinə çevrilmişdir. 

“Alisa möcüzələr ölkəsində” kitabını oxuyanda Alisa və onun iki bacısı – “Liddell” bacılarını düşünürsən. Qızlardan 

birinin adı Elsidir (Elsie – bu ad Lorinda Charlottenin qısa deyiminin əzizləmə şəklidir, yəni adın transformasiyasında biz 

---