Microsoft Word navoiy gazallariga sharhlar lotin ziyouz com doc
Yüklə 289,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
www.ziyouz.com kutubxonasi
21 chunki u ko‘ngilga tomon chirog‘i bilan kelayapti. Kimga ishora bor bu yerda? Gap shundaki, «paykon» so‘zi qam o‘qni bildiradi, lekin bu o‘rinda kamon o‘qi nazarda tutilayapti. Kamon o‘qining o‘tkir uchi esa metaldan yasalardi. Shu nishonga qarab uchib borayotganda metal qismi yaraqlab gurar, ba’zan esa olov sochayotganday, shu’lalanib ko‘zga tashlanardi. O‘qning ana shu holatini Alisher Navoiy chiroq ko‘tarib borayotgan odamga o‘xshatib, jonli va chiroyli suvrat chizgan: «Firoq shomida, ya’ni sening yoding, vaqtincha ko‘ngildan ko‘tarilib, dunyo ishi — tashvishi parda bo‘lib meni sendan ajratganda, o‘qing adashmasdan ko‘ngil yo‘lini topadi, zero u o‘z nishoniga paykonini chiroq qilib borayapti». Bunday tashbihni boshqa birorta shoirda uchratmaymiz: yorning kiprigi — zulmatni yorib borayotgan mash’ala, go‘yo zim-ziyo tunda chaqilgan chaqmoq. Albatta, ma’shuqa kiprigini chaqmoqqa qiyos etganda Navoiy ko‘zni ham nazarda tutgan, chunki aslida kiprik birovga qarab otilmaydi, balki nazar, qarash yo‘naladi, ya’ni ko‘zning nuri, quvvati ta’sir etadi, joziba, kuch bag‘ishlaydi. Shuning uchun kiprik chaqmoq samoviy miqyosda ilohiy nurning yarq etib, ko‘ngilni yorit-shi yoki zaminiy miqyosda sohibkaromat pirning nazar qilishi, bir nigoh bilan qalblarga g‘ulg‘ula solishi tarzida talqin etilishi mumkin. Oddiy hayotda ham qalb kitobi bo‘lmish ko‘zlarning ko‘ngillarni bog‘lashi, sevgiga zamin hozirlashi ko‘p uchraydigan hodisa. Uchinchi bayt:
Navoiy «Asarlar»i kulliyotining 1988 yilgi yangi nashrida (3-jild. 428) mazkur baytning birinchi misrasida «fano» va «bulbul» so‘zlaridan keyin vergul qo‘yilgani uchun ma’no buzilgan. Agar shu nashrga suyanadigan bo‘lsak, «Sukut va fanodir, ishqqa lozim bo‘ladigani bulbul, buncha fig‘oni va ulug dimog‘i bilan nimadan xabardor?» degan g‘alati gap kelib chiqadi. Bunday «tahrir» o‘quvchini chalg‘itishi, Navoiy asarlarini tushunishni qiyinlashtirishi aniq (Buni ta’kidlashga majburmiz, chunki hozirgi yozuvga ko‘chirilgan klassik she’rlarda tinish belgilarining ahamiyati katta, vergul noto‘g‘ri qo‘yilgani uchun ma’nosi mavhumlashgan baytlar ancha). Xo‘sh, Navoiy bu baytda nima ma’noni ifodalagan? Bu ma’no qo‘yidagicha: «Sukut saqlash va fano — jismu nafs ehtiyojlaridan batamom qutulish ishqning zaruratidir, shuncha nola-fig‘oni, sarxushu oshuftaligi bilan bulbul buni qaydan bilsin». Ha, shoir bu yerda oshiqlik ramzi, nafosat oshuftasi, ishqni yonib kuylovchi bulbul bilan bahsga kirishgan. Bu qiziq, chunki Navoiyning bir qancha g‘azallarida bulbul xonishi madh etiladi, lekin bu baytda u bulbul ishqning mohiyatiga tushunib yetmaydi, degan fikrni bayon etadi. Balki boshqa ma’no bordir bu gapning tagida, balki shoir biror-bir mazhab aqidasini, biror-bir tariqat peshvosining ko‘rsatmalarini tasdiqlayotgandir? Darhaqiqat, matlubga yetishish yo‘li faqat ohu nola emas, fig‘on chekmay, zohiran sukutda bo‘lib, dardni elga oshkor qilmay, botinan ko‘ngilni ma’rifatdan sarob etib, fano martabasini egallash ham mumkin. Masalan, Bahoviddin Naqshbandning aqidasi shunday. (Bahoviddin Naqshbanddan siz samo’ga qanday qaraysiz, deb so‘raganlarida, u kishi: «Mo inkor nakunemu in kor nakunem» — «Biz inkor qil-maymiz, ammo bu ishni qilmaymiz», deb javob berganlar). Samo’ va zikrga berilmay, muayyan kasb bilan shug‘ullanib, odamlarni haqni tanishga da’vat etgan darveshlarning yo‘li shuni taqozo etardi. Ulug‘ mutafakkir ramziy yo‘sinda tariqat ahlining ikki toifasi sulukini taqqoslagan: tinch, xotirjam zikr bilan, ichki olamni taraqqiy ettirib, haqqa yaqinlashuvchilar va samo’, raqs, qo‘shiq-kuy orqali muhabbatlarini ochiq izhor etuvchi betoqat, bezovta odamlar. Shunday oshiqlik har doim ham fig‘onu nola emas ekan, «anjuman-da hilvat» ko‘ruvchilarning botiniy ma’rifati, koshiflik yo‘lida o‘zgacha yonish, o‘zgacha fidoyi qat’iyat bor. To‘rtinchi bayt mazmuni uchinchi bayt yuzasidan aytgan fikrimizni tasdiqlaydi. Baytni keltiramiz:
|