Microsoft Word Qebele-Son variant

 
ŞƏHƏRDƏN GƏLƏN OVÇU VƏ ANAMIN  
TƏBİƏT DƏRSİ 
 
İndiyədək analar haqqında yazılanlar, deyilən kəlamlar kifayət qədər çox olsa da mənə 
elə  gəlir ki, bu müəmmalı qadın obrazının daxili aləmini insan övladı tam açmaq 
iqtidarında deyil. Qadın başdan-başa yaradanın özü qədər sirrdir. Ola bilsin ki, əksər 
keyfiyyətləri özündə birləşdirdiyindən ümumi obraz yaratmaq mümkündür və ana surətinə 
xas cəhətlər eyni olduğundan bu incə  məxluq haqqında model anlayış  qəbul etdiyimiz 
kimidir. Qadın ömrünü vərəqləyəndə, bir-birindən fərqli hadisələrin təhlili araşdırılanda, 
anaların iç dünyası açılanda, qəlbində tanrının böyüklüyü qədər ulu hisslərin olduğu 
aşkarlanır. Canından can ayrılanda, nəfəs verdiyi insan həyata göz açanda ana olduğundan 
elə qururlanır ki, bu hisslər də o anda baş qaldırır. Yəni analara fəhm də, ülvi duyğular da 
ilahidən gəlir, qəlbindəki yeni cücərtiləri də tanrı  səpir və yer üzünün yeni səcdəgahı 
yaranır... 

---

Haqqında danışacağım qadın adi insanlardan biridir. Vaxtından qabaq ailə  həyatı 
qurduğundan özü deyir ki, qarşıdakı illərin ağırlığına tab gətirə biləcəyini gümanına 
gətirməzmiş. On beş yaşın tamamında gəlinlik paltarı geyinib, özgə ocağının çırağını 
yandırıb. Bir-birinin ardınca doğulan körpələr isə başını elə qarışdırıb ki, gənc ananın ev 
qayğıları gözünü açmağa imkan verməyib. Ər evinə gəlişinin heç on ili tamam olmamış 
cavan  ərinin qəfil ölümü, vaxtsız  əcəl ailəni başsız qoyanda beş körpəsi ilə birlikdə 
qəbiristanlığın elə beş addımlığında yaşamağa məhkum olub. Üzərinə düşən ağır yükü 
daşımağa bəlkə də bu hala düçar olan hər bir ana qadir ola bilərmiş...  
Həyətimiz balaca olsa da, kol-kos basmış ata yurdumuz geniş idi və anamın  əlindən 
məngal, yaba düşməzdi, biz də onunla birlikdə torpaqda çalışır, bağımızı kolluqdan 
təmizləyirdik. Özümüzlə  bərabər bağımızdakı yeni ağaclar da böyüyürdü. Anamın 
çiyinlərinə götürdüyü  meyvə dolu kisələr isə  çəkisindən  bəlkə  də daha ağır idi, 50 
kiloluq tayaları bazara aparardı və evin dolanışığını təmin edərdi... 
Uşaqlıq illərindən sonrakı həyatımızın da bələdçisi olduğundan şam kimi əriyən ömrü 
yolumuza işıq salıb... 
Ailəmiz kimi kəndimiz də problemlərlə dolu idi. Dağ kəndi sayıldığından geridə qalan 
yurd yerlərindən olub... 
1990-cı ilin 20 yanvar hadisəsi baş verəndə Bakıda təhsil alan qızından nigarançılığı, 
rayon mərkəzindəki poçtda səhə-rəcən növbə gözləməsi, telefon-danışıq məntəqəsində 
keçirdiyi həyəcan, eyni hadisədən təlaş keçirən digər insanların da nəzərindən qaçmır. 
Qızı ilə danışdıqdan sonra necə sevindiyinin şahidi olanlar “gözün aydın, ay gəlin” deyə 
gözaydınlığı verirlər... Həmin məlum hadisədən sonra, Rusiya ordusunda hərbi qulluğun 
azərbaycanlılar üçün çətin olduğu vaxtda oğlanlarının sağ-salamat geri qayıtması üçün 
əlləri tanrıya açılı qalır. Bu illər  ərzində  ən çox getdiyi yer, üz tutduğu məkan həmin 
danışıq məntəqəsidir ki, ana bura gəlişindən, övladları ilə əlaqə saxladıqdan sonra özündə 
təsəlli tapır, qismən də olsa nigarançılıqdan qurtulur... 
Yurdumuza baharın gəlişi hiss olunanda anam bağımızdakı Novruz gülünü və 
bənövşəni elə köklü köməcli qaba qoyub Bakıya gətirir.  Şəhərin soyuq-sazaq martında 
qəfil qonağımız olan dağ çiçəklərinin görünüşü, dörd tərəfində öz əliylə hazırladığı    
nemətlər mənim üçün dünyanın ən qiymətli bəxşişidir. Xüsusən də yerindən, yurdundan 
olan bənövşənin yazıq görkəmi, döşlərdə bitən bu ağ çiçəyi görəndə kəndimizin qoxusunu 
hiss edirəm və duyğusal anamın bu çiçək sovqatını hazırlayarkən qəlbinin döyüntülərini 
eşidirəm. Qardaşlarım əsgər olanda da anam  bağımızda gördüyü ilk bənövşəni zərfə yığıb 
Rusiyaya yola salardı. Universitetdə oxuyanda da ilbəil aldığım bahar güllərinin qurumuş 
maketi indi də kitablarımın arasındadır. 
Ümidlər gətirən, arzuları işardan bu fəsli çox sevirik və onun hər ilindən gözlədiyimiz 
nə varsa hamısı çin olur... Qardaşlarım sağ salamat uzaq ellərdən geri döndü, odun alovun 
içindən qurtulan vətən oğullarından biri el yolunda göstərdiyi şücayətilə fəxr edir və bütün 
bunlardan qürur duyan qadın nəvələrinin əhatəsində əvvəllər olduğu kimi yenə özünü çox 
xoşbəxt sayır. Tanrıdan aldığı ən şirin nemətlərə görə “dünyanın ən bəxtəvər anasıyam”- 
deyə öyünür... 

---

Anam kəndindən, evindən – eşiyindən heç ayrılmır. Arada əli dolu şəhərə gələr və tez 
də ocağına dönər. Öz gəlişiylə hərəmizə özü ağırlığında sevinc gətirsə də kənd həyatı ona 
elə doğmadır ki, yurduna qayıdışından biz də məmnun oluruq. Çünki o oralarda rahat olur, 
balaca daxmasının yanında ucalan böyük evdə belə dinclik tapmır, gününün yarısını 
komasında olur, bu balaca məkanını ötən günlərin əziz xatirəsi sandığından sökülməsini 
belə düşünmək istəmir. Daxma isə öz ömrünü başa vurmağında, dağılmaq ərəfəsində olsa 
da sahibinin mühafizəsində hifz olunur, “sarı sincan” torpağı ilə divarları  şirələnir, 
döşəməsi silinir... 
Qəbələni gəzmək həvəsi şəhərdə yaşayanların arzusudur, desəm yəqin ki, yanılmaram. 
Çünki Bakının səsli-küylü həyatından bezib, ilin müəyyən vaxtında təbiətin qoynunda 
dincəlməyə hər bir vətəndaşın haqqı var. Əsas odur ki, o yerləri tanıtmaq üçün bələdçilik 
edən olsun.  
Paytaxtdakı qapı qonşumuz  əslən bakılı olan Həsənağa dayı da Qəbələnin sorağını 
eşitdiyindən bir yay günü bizimlə  bərabər kəndimizə qonaq getdi. Ov həvəskarı 
olduğundan özüylə nə lazımdırsa götürüb, oralardan ov ovlamaq, balıq tutmaq sevdasına 
düşən bakılı qonağımız kənddəki mənzərədən lap cuşa gəldi. Həyətin başdan-başa gül-
çiçəkli mənzərəsi, ağaclardakı quşların nəğmələri şəhər sakininin nə qədər ürəyincə idisə, 
ovunu rahatca ovlamaq məqamı asanlaşdıqca dəliqanlının gördüklərinə güllə atmaq eşqi 
daha da gücləndi. Tüfəngi yaxınlıqdakı, dəqiq desəm kölgəsində istirahət etdiyimiz 
şabalıdın budağındakı  sərçəyə tuşladı. Ani tətikdən açılan səs hamını heyrətə saldı. 
Ayağımızın altına düşən quşcuğazın ölüsü anama yaman ağır gəldi. Bilmədi qonağa necə 
iradını söyləsin, göz yaşları içində “qapımızda oxuyan quşu niyə vurursunuz?, baxın o da 
bu sərçənin erkəyidir”, deyib qonşu budaqdakı quşu göstərdi. “Hər gün onların səsinə 
qulaq asıram”. Elə bu andaca tüfəngin növbəti qurbanı həmin sərçə oldu. Bu məqamda isə 
artıq dözə bilmədi anam. “Bu həyətdə quş ovlamağa nə var ki, hamısı  səhər-axşam dən 
saldığım toyuqlarla bərabər qidalanır, mən onlara vərdişəm. Xahiş edirəm, mənim 
bağımdakı quşlara güllə atmayın, inciməyin, icazə vermirəm”. Birdən-birə görkəmi 
ciddiləşdiyindən ovçu-qonaq səhvini anladı  və bağdan kənara, çay qırağına yollandı  və 
orada da qaratoyuq vurub geri qayıtdı. “Bu quşları niyə  qırırsız” deyib, anam bu dəfə 
acizanə halda sanki yalvarışı ilə onu qəddarlıqda qınadı. “Siz həqiqətən ov 
həvəsindəsinizsə onda meşəyə gedin, təbiəti seyr edin. Kəndin quşlarını hürkütməyin”, bu 
notadan sonra kişi həqiqətən dağı, dərəni gəzmək qərarına gəldi.  
Kəndin “mənəm” deyən ovçuları ilə  bərabər qalın meşələrə üz tutdu. Ömründə 
görmədiyi meşə gecələri isə bakılıya o qədər vahiməli gəldi ki, yanındakılara “geri 
qayıdaq, azarıq, qabağımıza ayı çıxar” və daha nələr söyləyərək ormanı tərk etməyə can 
atdı. Meşələrdəki heyvanat aləminin zənginliyindən xəbəri olduğu üçün gecənin xofundan 
ürpəndi. Beləcə, ovçu qonşumuzun ov arzusu yerinə yetmədi. Elə balıq tutmaq qisməti də 
reallaşmadı. Ovçular mağazasından aldığı iri tilova bir dənə  də olsun balıq düşmədi. 
Çünki mağazada satılan bu tilov Qəbələ çaylarına görə deyildi. Balaca uşaqların ağacdan 
düzəltdiyi qırmağa düşən farellərdən kişi yaman utandı... 
Bağımız kol-kos olduğu vaxtlarda qırqovullar yuva qurar və anamın qorxusundan heç 
kəs cürət edib bizə  məxsus yerdə onu ovlaya bilməzdilər. Günlərin birində yuvasına 

---

dönməyən qırqovulun yumurtalarına xələl gəlməsin deyə anam onları kürd yatan toyuğun 
altına yığdı. Vaxt-vədə tamamında cücələr çıxdı, ancaq bir az pərvazlanan kimi pırıldaşıb 
uçdular. Cücələrin qanad açması ana toyuğu çaş-baş salmışdı. Bir neçəsi də ördək balası 
olduğundan harada su görürdülərsə girirdilər içinə. Qırtıldaya-qırtıldaya qalan fərə gah 
istəyirdi ki, özünü suya salsın, gah da göyə qalxsın. Ancaq gücü boğazına çatırdı. Sözünü 
dinləməyən balaları onu tənha qoydular. “Çöl quşunu həyətdə saxlamaq üçün gərək həsir 
ağac toxuyub, qırqovulları orada böyüdəydiniz” məsləhəti də yaman gülünc görünmüşdü 
anama. “Heç bu çöl incisi də adama mehr salarmı, onun yeri azad aləmdir”... 
Bir halda ki, söhbət bu torpağın zəngin bitki örtüyündən düşdü, onda dövlət tərəfindən 
mühafizə edilən bu əraziyə aid təbiət canlılarına nəzər salaq. Qəbələ dövlət yasaqlığı 39,6 
min hektar sahəni  əhatə edir. Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd Qəbələ rayonunun 
ərazisində olan nadir meşə landşaftının və heyvanat aləminin qorunub, saxlanmasından 
ibarətdir. Yasaqlıqda topal, üçyarpaq yonca, tonqalotu, əvəlik, yarpız, qaymaq çiçəyi, qoz, 
fındıq, vələs, palıd, yabanı  şabalıd, dəmirağacı, saqqız, fısdıq, ağcaqayın, alma, armud 
ağacları və əzgil, zoğal, itburnu, böyürtkən, yemişan, çaytikanı kimi kol bitkiləri yayılıb. 
Yasaqlıqda nəcib Qafqaz maralı, qarapaça, vaşaq, çöl pişiyi, çöl donuzu, daş dələsi, cüyür, 
yenot, canavar kimi heyvanlar, quşlardan isə kəklik, qırqovul və s. məskunlaşıb. 
Türyançay Dövlət Təbiət Qoruğunda da Qəbələ ərazisindəki nadir təbiət abidələrinin 
adı  çəkilir. 1958-ci ildə yaradılan yasaqlığın sahəsi 22488 hektar sahədə  Ağdaş, Oğuz, 
Yevlax və  Qəbələ rayonlarının  ərazisində, Türyançayın sağ  kənarını  əhatə edir. 
Azərbaycanın arid meşə sahələrindən biri, həm də ən başlıcası olan Bozdağın arid meşə 
lanşaft kompleksini qorumaq məqsədilə yaradılıb. Ərazisi qərbdən və şimal-qərbdən şərqə 
və  cənub-şərqə doğru uzanan alçaq dağ tirələrdən ibarətdir. Quru subtropik iqlim 
Türyançay qoruğunun  ərazisi üçün səciyyəvidir. Burada yay isti, qış isə mülayim isti 
keçir. Burada ağac və kol bitkilərindən  ən çox ardıc və saqqızağacı, qismən də gürcü 
palıdı, gürcü ağcaqayını, qaratikan, şərq doqquzdonu, kiçik meyvəli gilas, nar, murdarça, 
sarağan, efedra və s. inkişaf edib. Türyançay Dövlət Təbiət Qoruğunda çöl donuzu, qonur 
ayı, porsuq, dələ, tülkü, dovşan, çaqqal, vaşaq və s. məməli vəhşi və çöl heyvanları 
məskən salıb. İlanlardan gürzə daha çoxdur. Türyançayın sularında Xəzər tısbağasına tez-
tez rast gəlinir. Yerli quşlardan kəklik, göyərçin, adi qur-qur, ağbaş Asiya kərkəsi, 
leşyeyən qartal, qara kərkəs, sərçələr, qaratoyuqlar, zığ-zığ, payız bülbülü, dağ 
vələmirquşu, böyük və uzunquyruq arıquşu və s. məskunlaşıb. Qoruqda Azərbaycanın 
“Qırmızı kitabı”na  adları düşən ayıya, şahinə, berkuta, çöl qartalına təsadüf edilir...  
 Gecələr çaqqalların ulaşması, itlərin hürməsi, bir sözlə qaranlıq aləmdəki təbiətin səsi, 
insanların yer üzünün bütün canlı aləmi ilə  təması  kənd həyatı üçün reallıqdır. Bu 
gerçəkliyi mütləq saydığından, təbiətin incə saflığı ruhuna hopduğundan buraların sehri 
onu elə ovsunlayıb, gözəlliyi duymaq eşqi anama elə sirayət edib ki,  hər fəsildə donunu 
dəyişən kəndin ecazkar görkəmi onun həyat sevgisini, yaşamaq istəyini gücləndirir. Bu 
ucqar dağ  kəndinin problemləri dəf edildikcə buranın bütün sakinləri yaşayışından 
məmnun qalır, xüsusən də dağların qoynunda, gözəl mənzərəsi olan yerdə insanlar 
özlərini xoşbəxt sayırlar. 

---

Kənd əhalisini narahat edən bir çox məsələlər öz həllini tapır. Daha əvvəlki illər kimi 
cavanlar iş axtarmaq adı ilə  məmləkəti tərk etmirlər.  Əksinə uzun müddət oralardan 
ayrılanlar yenidən kəndinə dönür, ata yurdunun işığını yandırırlar. Burada qurulan 
elektron telefon xidməti kəndlə paytaxtı  nə  qədər yaxınlaşdırırsa, müasir standartlara 
cavab verən enli yollar, tibbi xidmət insanlara şəhər əhalisi kimi rahat həyat vəd edir. Hələ 
şəhərdən fərqli olaraq buradakı insanlar quşların səsinə oyanır, gözləri həyat lövhələrinin 
canlı seyrçisi olur, zəif meh ruhlarını oxşayır,  əsəbləri sakit, ömürlərini yaşayırlar. XXI 
əsrin başlanğıcında Azərbaycanda doğan günəş odlar yurdunun hər bölgəsinə yeni həyat 
bəxş etdiyindən, svilizasiyanın astanasında olan kəndimizin müasir aləmi bir daha sübut 
edir ki, ölkəmizin taleyi etibarlı əllərə tapşırılıb.