Microsoft Word T?bi?td?n istifad?nin huquqi ?saslar?doc

Təbiətdən istifadə sahəsində ekoloji fondlar sistemi 
Ekoloji tədbirlərin maliyyələşdirilməsinin əsas mənbəyi təbiətdən istifadənin 
ödənişli (pullu) sistemidir. Təbii ehtiyatlardan istifadə, ətraf mühiti çirkləndirməyə, 
tullantılann yer-ləşdirilməsinə görə ödəmələr sistemi, eyni zamanda bu ödəniş-lərin 
tutulması və istifadəsi təbii ehtiyatlar üzərində mülkiyyət münasibətləri ilə müəyyən 
edilir. 

---

Təbiətdən səmərəli istifadə sahəsində həyata keçirilən tədbirlərin əsas mənbələri 
bunlardır: 
-
hər müəssisənin öz şəxsi vəsaitləri; 
-
müxtəlif səviyyəli büdcə vəsaitləri; 
-
büdcədən kənar məqsədli fondlar - ehtiyatlar (ehtiyatlar) üzrə ekoloji sığorta 
fondları, habelə özəlləşdirmə prose-sində yaradılmış ekoloji fondlar; 
-
bank kreditləri, sponsor vəsaitləri, beynəlxalq təşki-latların maliyyə köməyi; 
-
müxtəlif sahələrdən gələn vəsaitlər və s. 
Ə
traf mühitin mühafizəsi üzrə fondlar ətraf mühitin mühafizəsində 
təxirəsalınmaz tədbirlərin, ona vurulan zərərin aradan qaldınlmasınm və 
kompensasiya verilməsinin, ətraf mühitin mühafızəsi sahəsində başqa tədbirlərin 
maliyyələşdirilməsi üçün yaradılır («Ətraf mühitin mühafızəsi haqqında» Qanun, 
maddə 27). 
Qanunvericiliyə görə ətraf mühitin mühafızəsi sahəsində dövlət və ictimai 
fondlar yaradıla bilər. Dövlət fondu təbiətdən istifadəyə görə ödəmələr, ətraf mühitin 
mühafızəsi haqqmda qanunvericiliyin pozulmasma görə alman cərimolər, müsadirə 
edilən ovçuluq və balıqçılıq alətlərinin və qeyri-qanuni əldə edilən vasitələrin 
satışından daxil olan vəsaitlər, qrantlar, kö-nüllü ianələr, habelə Azərbaycan 
Respublikasının qanunvericiliyinə zidd olmayan başqa daxilolmalar hesabına təşkil 
edilir. İctimai fondlar, yuxarıda deyildiyi kimi, ictimai birliklərin və-saiti, qrantlar, 
fiziki və hüquqi şəxslərin könüllü ianələri, habelə qanunvericiliyə zidd olmayan digər 
daxilolmalar hesabına təşkil edilir. Həmin fondların yaradılması, onlann vəsaitlərinin 
formalaşması və xərclənməsi qaydaları qanunvericiliyə uyğun olaraq müvafıq ictimai 
birliklərin təsdiq etdikləri əsasnamələrdə (nizamnamələrdə) müəyyən edilir. 
Dövlət fondunun vəsaitləri isə qanunvericiliyə görə aşağıdakı tədbirlər üçün 
istifadə edilir: 
1)
elmi-tədqiqat işlərinə, ehtiyatqənaətedici və ekoloji təmiz texnologiyaların 
tətbiqinə; 
2)
təbiətin mühafızəsi obyektlərinin təbiətdən istifadəçilər tərəfındən həyata 
keçirilən tikintisinin, yenidən qurulmasının maliyyələşdirilməsinə; 

---

3)
ətraf mühitin çirklənməsi nəticəsində dəymiş zərərin bərpası sahəsində 
həyata keçirilən tədbirlərə; 
4)
çirklənmə və başqa mənfı təsirlər nəticəsində vətəndaşların sağlamlığma və 
ə
traf mühitə vurulmuş zərərin bərpasına görə onlara müəyyən edilmiş 
kompensasiyanm verilmə-sinə; 
5)
ətraf mühitin pozulmuş ekoloji tarazhğımn bərpasına, proqramlann, 
layihələrin, normativ-metodiki sənədlərin işlən-məsinə və həyata keçirilməsinə; 
6)
ekoloji tərbiyə və təhsilə; 
7)
xüsusi mühafızə olunan təbiət ərazilərinin və obyektlərinin mühafizəsinə; 
8)
nadir və nəsli kəsilməkdə olan fauna və flora növlərinin mühafızəsinə və 
bərpasına; 
9)
ətraf mühitin mühafızəsi sahəsində dövlət orqanlarının maddi-texniki 
bazasınm yaradılmasına və inkişafma; 
10)ətraf mühitin dövlət monitorinqinin təşkili və keçirilməsinə, dövlət 
kadastrımn aparılmasma; 
11)ətraf mühitin mühafızəsi sahəsində çalışan mütəxəssislərin həvəsləndirilməsi 
məqsədi ilə onların maddi stimullaşdırılmasına. 
Qeyd etməliyik ki, keçid dövründə təbiəti mühafızə tədbirlərinin büdcədən 
maliyyələşdirilməsi çox mürəkkəb məsələlərdən birinə çevrilmişdir. Ekoloji 
məqsədlər üçün mərkəzi büdcədən demək olar ki, vəsait ayrılmır, şəxsi vəsaitlərin isə 
həcmi çox cüzidir (0,2-0,3%) SSRİ dövründə də təbiəti mühafızəyə yönəldilən 
vəsaitin həcmi milli gəlirin həddən çox az faizini təşkil edirdi. Məsələn, bu rəqəm 
bütün ittifaq üzrə 0,8-12%, Pribaltika respublikaları üzrə - 1,5-1,7%, Gürcüstan və 
Ermənistan üzrə - 0,7-1,0%, Azərbaycan üzrə isə - 0,3-0,5% təşkil edirdi. Müqayisə 
üçün qeyd etmək lazımdır ki, təbiəti mühafizə tədbirlərinə hər il ümumi daxili 
məhsulun 2-3%-i qə-dər vəsait lazımdır. Buna baxmayaraq, müəssisələr bu 
məq-səd-lə ayrılan vəsaitlərdən səmərəli istifadə etmirlər. Təsadüfi deyil ki, yalnız 
büdcədən maliyyələşdirilməli olan kommunal-məişət tullantı sularını təmizləyici 
qurğuların tikintisi 1994-cü ildə dayandırılmışdır. Gəncədə (gücü 150 min mVgün), 
Ə
li-Bayramlıda (45-50 min m
3
), Sumqayıtda (290 min m
3
), Mingəçevirdə (140 min 

---

m
3
), Masallıda (10 min m
3
), Ağdamda (10 min m
3
) və s. 80-ci illərdən tikilən 
təmizləyici qurğuların da tikintisi dayandırılmışdır. Bakıda 1972-ci ildən tikilən, 
layihə gücü 940 min m
3
olan təmizləyici qurğunun yalnız birinci növbəsi 600 min m
3
gücündə 1990-cı ildə təhvil verilmişdir. Lakin o da tam gücü ilə işləmir. Əksər 
şə
hərlərdə, o cümlədən Bakı-da kanalizasiya xətlərinin tam olmaması üzündən 
fəaliyyət göstərən 20-dən çox təmizləyici qurğu səmərəsiz işləyir, həm də onlar artıq 
amortazasiya müddətlərini çoxdan başa vurmuşlar. 
Ə