Microsoft Word T?bi?td?n istifad?nin huquqi ?saslar?doc

Təbii ehtiyatlara mülkiyyət hüququ 
Təbii ehtiyatlara mülkiyyət hüququ Azərbaycan Respublikasınm Konstitusiyası, 
Mülki Məcəlləsi və ekoloji qanunvericiliyin aktları ilə tənzimlənir. Göstərilən hüquq 
təbii ehtiyat-lann mənsubiyyətini möhkəmlədən hüquqi normaların məcmusu olub, 
onların əldə edilməsi şərtlərini tənzimləyir, onlarla sahibkarhq, istifadə və idarəetmə 
qaydalarmı həyata keçirir. 
Hazırda Azərbaycan Respublikasında hüquqi cəhətdən mülkiyyətin dövlət, 
bələdiyyə, xüsusi və digər formaları qəbul edilmişdir. Göstərilən formaların təsnifatı 
mülkiyyət hüququ-nun subyektlərinə görə aparılır. 
Azərbaycan Respublikasınm dövlət mülkiyyəti Azərbaycan xalqına məxsusdur. 
Azərbaycan Respublikasının ərazisi hüdudlarında yerləşən torpaq, yerin təki, daxili 
sular və zonaların, bitkilər və heyvanlar aləmi, hava hövzəsi Azərbaycan 
Res-publikasının müstəsna mülkiyyətidir. 
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasmın 14-cü mad-dəsində göstərilir ki, 
təbii ehtiyatlar hər hansı fıziki və ya hüquqi şəxslərin hüquqlarına və mənafelərinə 
xələl gətirmədən Azərbaycan Respublikasına mənsubdur. 

---

İ
stər cəmiyyətin, istərsə də müəyyən ərazidə yaşayan xalqların həyat 
fəaliyyətində iqtisadi və təbii xüsusiyyətlər təbii ehtiyatların rolunu və yerini 
müəyyən edir, torpaq və digər təbii ehtiyatlar xalqların mülkiyyət obyekti kimi deyil, 
daha çox onların həyat və fəaliyyətinin əsas yaşayış mühiti kimi mühüm əhəmiyyət 
kəsb edir. 
Azərbaycan dövləti ölkənin təbii sərvətlərinin əsas mülkiyyətçisidir. 
Qanunvericiliyə uyğun olaraq dövlət mülkiyyət hüququnun obyektləri torpaqların 
ə
ksər hissəsi, meşə və su fondu, yerin təki, vəhşi fauna və digər təbii ehtiyatlardır. 
Qanunvericiliyə uyğun olaraq xüsusi mülkiyyot hüququ torpaq sahələrinə və 
onlarda yerləşmiş - ayrılmış (qapalı) sututarlar və ağac-kol bitkilərinə aiddir. 
Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyində «təbii ehtiyatlar» anlayışı 
dəqiqləşdirilmir. Əhəmiyyəti nəzərə alınmaqla Azərbaycan Respublikasında təbii 
ehtiyatlara aid bir sıra qa-nunlar qəbul edilmişdir. Azərbaycan Respubilkasının Meşə 
Məcəlləsi (30 dekabr 1997-ci il), Su Məcəlləsi (25 dekabr 1997-ci il), Yerin təki 
haqqında Azərbaycan Respublikasmın Qanunu (13 fevral 1998-ci il), Torpaq 
Məcəlləsi (25 iyun 1999-cu il) və s. belə qanunlardandır. 
Təbii ehtiyatların əsas hissəsi dövlətə məxsus olduğu üçün onlar, digər 
subyektlərə yalnız istifadəyə verilir. Təbiətdən istifadə hüququ, hüquqi normaların 
sistemini göstərən, təbii ehtiyatların istifadəsinin qaydaları və şərtlərini, təbiətdən 
istifadəçilərin hüquq və öhdəliklərini tənzimləyən ekologiya hüququnun mühüm 
institutudur. 
Təbiətdən istifadə hüququ təbiət obyektlərinin istifadəyə alınması ilə əlaqədar 
subyektin eldə etdiyi konkret hüquq və öhdəliklərin məcmusudur. 
Təbiətdən istifadə hüququnun subyekti vətəndaşlar və hüquqi şəxslər, obyekti 
isə həm fıziki (yerlərdə natura kimi), həm də hüquqi (müvafıq hüquqi sənədlərin 
qanuniləşdirilməsi yolu ilə) cəhətdən ayrılmış təbii ehtiyatlarm müəyyən hissəsidir. 
Təbiətdən istifadə hüququ bir neçə əsas növlərə görə təsnifləşdirilir: istifadə 
qaydaları və şərtlərinə görə ümumi və xüsusi; obyektinə görə torpaqdan, meşədən, 
yerin təkindən, sudan və s. istifadə müddətinə görə müddətsiz (daimi) və müddətli 
(müvəqqəti) müəyyən edilir. Bu da öz növbəsində uzun və qısa müddətli ola bilər. 

---

Təbiətdən istifadə hüququnun ümumi və xüsusi bölgüsü mühüm əhəmiyyətə 
malikdir. Təbiətdən ümumi istifadə hüququ bütün vətəndaşlar üçün təbii mühitdən 
sərbəst və pulsuz istifadənin zəmanətli qanuni imkanı olub, hər bir insanın həyatının 
yeri, şəraiti və vasitəsi kimi təbiətdən istifadəni nəzərdə tutur. O, bilavasitə 
Azərbaycan Respublikasmm Konstitusiyasından irəli gəlir və hazırkı qanunvericiliyin 
(torpaq, meşə, su və s.) normalannda konkretləşdirilir. 
Təbiətdən xüsusi istifadə hüququ xüsusi hüquqi sənəd (lisenziya, icarə 
müqaviləsi, dövlət aktı və s.) əsasında həyata keçirilir, cəmiyyətin təsərrüfat və digər 
maraqlarının ödənil-məsi prosesində onların məqsədli fəaliyyətinə uyğun olaraq təbii 
ehtiyatların müəyyən hissəsinin qanunla təsdiq olunmuş qaydada istifadəsi imkanmı 
göstərir. O, adətən, pullu olur. 
Beləliklə, təbiətdən ümumi və xüsusi istifadə hüququ bir-birindən bir neçə 
ə
lamətinə görə fərqlənir: subyektinə görə, həyata keçirilməsinin məqsəd və qaydasına 
görə, meydana çıxmasınm əsasına görə. 
Təbiətdən xüsusi istifadə hüququnun xitam edilməsinə əsas təbii ehtiyatların 
müvafıq növlərinə uyğun olan, konkret adları torpaq, meşə, su və s. 
qanunvericiliyində müəyyən edilmiş hüquqi faktlardır. 
 

---

МЮВЗУ 6. 
ТЯБИЯТДЯН ИСТИФАДЯНИН ТЯШКИЛАТИ-ЩЦГУГИ 
МЕХАНИЗМЛЯРИ. 
PLAN: 
1. Тябиятдян истифадянин еколоъи-щцгуги механизми, онун мязмуну вя 
мащиййяти. 
2. Еколоъи-щцгуги механизмин тятбигиндя ясас мягсяд. Еколоъи-щцгуги 
механизмин структуру, онун ясас елементляри. 
3. Еколоъи-щцгуги механизмин мянбяляри. Еколоъи-щцгуги механизмин 
нормалары, онларын нювляри.
4. Ятраф мцщитин кейфиййят нормалары, онларын структур эюстярижиляри. Тябии 
ятраф мцщитин кейфиййят нормалары, онларын тяснифляшдирилмяси. 
5. Ятраф мцщитин мцщафизясинин игтисади механизми, онун мязмуну вя 
мащиййяти. 
6. Ятраф мцщитин мцщафизясинин щцгуги ясасы. Ятраф мцщитин мцщафизясиндя 
фяалиййят сащяляри вя игтисади ясаслар. 
7. Ятраф мцщитин мцщафизясиндя инзибати щцгуги тясир механизминин тятбиги 
зярурилийи. 
8. Тябии ещтийатлар кадастры, онун мащиййяти, ролу, нювляр вя эюстярижиляри. 
Файдалы газынтылыар кадастры, онун щцгуги ясаслары.
9. Тябиятдян истифадя сащясиндя еколоъи фондлар, онларын мащиййяти вя ролу. 
Еколоъи фондларын фяалиййят принсипляри.
10. Еколоъи експертиза, тябиятдян истифадя просесиндя онун ролу вя 
ящямиййяти.
11. Еколоъи сыьорта. Тябиятдян истифадянин тянзимлянмясиндя Онун ролу вя 
ящямиййяти. Еколоъи сертификатлашманын мащиййяти вя ролу. 
12. Еколоъи нязарят вя еколоъи аудитин тябиятдян истифадянин тянзимлянмясиндя 
ролу. 
Ə