Microsoft Word Umumiy soliqlar va soliqqa tortish rtf rtf

 (
chegirish)
 
usuli qo‘llaniladi. Ushbu 
usulning mohiyati shundaki, soliq baho farqi, ustama va mukofotlar 
sifatida olingan daromaddan hisoblanadi. Byudjetga soliq to‘lashda 
hisoblangan soliq summasi ushbu daromadni olishga sarflanadigan 
xizmatlarning qo‘shilgan qiymat solig‘i summasiga kamaytiriladi.
Demak, qo‘shilgan qiymat solig‘i summasini vositachilik 
korxonalari mukofotlar summasidan hisoblaydilar.
Qo‘shilgan qiymat solig‘ini hisobga olish.
 
Umumdavlat soliqlarini 
to‘lovchi korxonalarda qo‘shilgan qiymat solig‘ini hisoblashning amaldagi 
mexanizmi soliqni ishlab chiqarish jarayonida paydo bo‘lgan yangidan 
yaratilgan qiymatdan to‘lanishini ko‘zda tutadi. Qo‘shilgan qiymat ikki 
marotaba soliqqa tortilmaydi.
1998 yil 1 yanvardan Soliq kodeksining joriy etilishi bilan birga 
hisobvaraq-fakturalar kiritilgan bo‘lib, u kirimdagi soliq summasini 
hisobga olish uchun asosiy hujjat hisoblanadi. Ammo, amaliyotda bu 
tartib o‘zining vazifasini to‘laqonli bajara olmadi, chunki bu davrda 
byudjetga to‘lanadigan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi - yetkazib 
beriladigan mahsulotga hisoblangan soliq summasi bilan bevosita ishlab 
chiqarishga sarflangan material resurslarga hisoblangan soliq summasi 
o‘rtasidagi farqi sifatida aniqlanar edi. Bu tartibdagi hisoblash 
mexanizmi 1999 yilga qadar amaliyotda qo‘llanilib kelindi va uning 
ayrim kamchiliklari mavjud edi. Jumladan:

ishlab chiqarishga sarflangan paytda xom-ashyo va materiallarga 
hisoblangan soliq summasini byudjet bilan hisob-kitobda chegirilishi – 
korxonalarning oborot mablag‘larini cheklanishiga olib keldi; 

qo‘shilgan qiymat solig‘ini hisobvaraq faktura asosida hisoblanish 
mexanizmi ishlamadi, chunki amalda hisobvaraq fakturada ko‘rsatilgan 
soliq summasi byudjetga hisobga olib borishda asos bo‘lmadi;

bunday hisoblash tartibi xalqaro soliq amaliyotidagi qo‘shilgan 
qiymat solig‘ini hisoblash tamoyillariga zid kelardi.
Ushbu holatlar tahlil qilinib 1999 yildan boshlab qo‘shilgan qiymat 
solig‘ini hisoblash mexanizmi o‘zgartirildi va xalqaro amaliyotga 
qo‘shilgan qiymat solig‘ini hisoblash tamoyillariga moslashtirildi. 
Quyida qo‘shilgan qiymat solig‘ini hisoblashning taqqoslama usuli 
keltirilgan (3.3.1-jadval).
Bu tartibdagi hisoblash mexanizmi korxonalarning oborot 
mablag‘larini chetlanishini keskin kamaytiradi.

---

143