Microsoft Word uzbek adiblari ziyouz com doc



Yüklə 0,49 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/116
tarix29.11.2022
ölçüsü0,49 Mb.
#71172
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   116
Sobir Mirvaliyev. O\'zbek adiblari

www.ziyouz.com кутубхонаси 
2
Quvdi meni johillar o’shandog’ vatanimdan,
Lekin quva olmas suxanimni dahanimdan, — 
deb, e’tiqodi, irodasini yana bir bor tiklab oladi. Bu safar davomida u Hindistonda, 
so’ng Afg’onistonda o’qituvchilik bilan mashg’ul bo’ladi. 1918 yilda Afg’oniston maorif 
vazirining o’rinbosari sifatida Turkistonga afg’on vakolatxonasining tilmochi bo’lib 
tayinlanadi. 1918 yil so’ngida u afg’on arboblari bilan O’zbekistonga qaytib keladi va shu 
yerda umrinin oxirigacha xizmat etadi. 
Yana munofiqlar qarshiligiga uchrab, olti oyga qamaladi. So’fizoda butun umr 
qiyinchiliklar ko’rsa ham, o’z xalqiga xizmat etishdan zarracha to’xtamadi. Uning asarlari 
«Qizil O’zbekiston», «Mushtum», «Farg’ona» kabi ro’znoma va oynomalarda tez-tez 
bosilib turdi. 
1925 yil 13 avgustda «Farg’ona» gazetasida «Xushchaqchaq qalamlar» sarlavhasi 
ostida uning bir qator hajviy she’rlari bosildi. Uning «Haqiqatdan ko’z yumganlar», 
«Qalaysizlar?, «Saylovga» kabi she’rlarida o’sha suronli yillar tahlikalari ustida mulohaza 
yuritiladi. 1934 yilga kelib, «Bayram nashidalari» nomli dostoni nashr etiladi. Unga 
o’zbek adabiyoti oldidagi xizmatlari uchun Hamza Hakimzoda Niyoziy bilan bir qatorda 
1926 yil 27 fevralda O’zbekiston xalq shoiri degan yuksak unvon beriladi. U 1937 yilda 
og’ir betoblikdan vafot etadi. 


O’zbek adiblari. Sobir Mirvaliyev – “Fan” nashriyoti - 1993 
www.ziyouz.com кутубхонаси 
3
MAHMUDXO’JA BEHBUDIY 
(1875-1918) 
Buyuk ma’rifatparvar adib, alloma va jamoat arbobi Mahmudxo’ja Behbudiy 1875 yili 
Samarqand shahrida muftiy oilasida dunyoga keldi. Ziyolilar oilasidagi muhit undagi 
adabiyotga, siyosatga, ma’rifatga bo’lgan qiziqishini tezroq ro’yobga chiqishiga 
yetakladi. Uning otasi islom huquqshunosligi bo’yicha yirik mutaxassis bo’lib, bu borada 
ko’plab kitob va risolalar yaratgan edi. Bu o’z navbatida Mahmudxo’jaga o’z ta’sirigi 
o’tkazmay iloji yo’q edi. Keyinchalik bu haqda u o’z maqolalaridan birida otasi ta’lim 
bergan «Hidoya» (Islom huquqiga sharhlar) asarining uning taqdirida muhim rol 
o’ynaganligini bejiz qayd etmaydi. 
Mahmudxo’ja Behbudiy adabiyot, tarix fanlari qatori siyosatshunoslik bilan ham jiddiy 
shug’ullanadi. Ro’znoma va oypomalardan jahonda sodir bo’layotgan siyosiy voqealar 
bilan yaqindan tanishib boradi. U Makkaga borish maqsadida arab tilini o’rganishga 
kirishib, islom tarixi va nazariyasi bilan shug’ullana boshlaydi. 1902 yilda Makkaga borib, 
xo’ja va mufti unvonlariga ega bo’lib qaytadi. So’ngra Qozon va Ufa shaharlarida bo’lib, 
Ovro’po madaniyati bilan ham qiziqadi. O’sha davrdagi Qozon, Orenburgda chiqadigan 
arab imlosidagi jarida va ro’znomalar bilan hamkorlik qiladi. Uning qator maqolalari ham 
mazkur ro’znoma va oynomalarda chiqa boshlaydi. Maktab, maorif, madaniyat, 
ma’rifatparvarlik g’oyalarining targ’iboti ushbu maqolalarning markazida turardi. 
Behbudiy dunyoqarashida Rossiyadagi eng nufuzli bo’lgan Kadetlar partiyasining 
a’zolari bilan uchrashuv va ular harakatnomalarining ta’siri katta bo’ladi. 1910 yillarga 
kelib, o’lkamizda «Sho’roi Islomiya», «Ulamo», «Adolat», «Yosh buxoroliklar» kabi 
firqalar paydo bo’ladi. 1912-1913 yillarda Behbudiy Samarqandda «Samarqand» 
ro’znomasi, «Oyna» jaridasi chiqishida jonbozlik ko’rsatadi. U 1914 yilda Turkiya, Misrga 
borib, u yerdan muhim kitoblar, o’quv qo’llanmalari keltiradi, yangi usuldagi maktab 
dasturi ustida ishlashga kirishadi. Biroq, u turli to’siqlarga uchrab, «jadidchilik» 
rahnamosi, daxriy deb e’lon qilinadi. Shunga qaramay, tatar mutafakkiri Ismoil 
Gasprinlining ma’rifatchilik borasidagi ta’limotini qo’llab-quvvatlab, o’z o’lkasida ham 
shunday ishlarni amalga oshirishga kirishadi, ko’p o’tmay ma’rifatparvar sifatida o’z xalqi 
hurmatiga kiradi. U bir qator jahon tillarini bilgan yuksak madaniyat sohibi bo’lishi bilan 
birga, umuminsoniy madanyatning tolmas targ’ibotchisi ham bo’lgan. 
Behbudiy adib sifatida o’zining «Padarkush» dramasini yaratgan. Unda turkistonlik 
yoshlarni Ovro’po ilmgohlarida o’qitishni targ’ib qilgan. Mazkur asar o’z davrida A. 
Qodiriyning «Baxtsiz kuyov», Mirmuhsin Fikriyning «Befarzand Ochildiboy», Hamza 
Hakimzodaning «Yangi saodat» kabi asarlarining yaratilishiga ham ta'sir ko’rsatgan. 
Hatto u Amerikaning Kaliforniya dorifununida tarjima ham qilingan.
Bundan tashqari, Behbudiy o’zbek va tojik tillarida ikki yuzdan ortiq maqola va asarlar 
yaratgan. Jumladan, «Muntahabi jug’rofiyai umumiy» (1903 yil, «Qisqacha umumiy 
jug’rofiya»), «Kitobul atfol» (1904 yil, «Bolalar uchun kitob»), «Muxtasari tarixi islom» 
(1904 yil, «Islom qisqacha tarixi»), «Amaliyoti islom» (1905 yil), «Rossiyaning qisqacha 
geografiyasi» (1908 yil) kabi darsliklar, kitoblar yozgan. Uning maqolalari 1901 yildan 
boshlab «Turkiston viloyatining gazeti», «Taraqqiy», «Hurshid», «Shuxrat», «Tujjor», 
«Osiyo», «Hurriyat», «Turon», «Sadoi Turkiston», «Ulug’ Turkiston», «Najot», 
«Mehnatkashlar tovushi», «Tirik so’z», «Tarjimon», «Sho’ro», «Vaqt», «Toza hayot», 


O’zbek adiblari. Sobir Mirvaliyev – “Fan” nashriyoti - 1993 

Yüklə 0,49 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   116




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin