Milli Virtual Kitabxana

AMEA Ġnformasiya Texnologiyaları Ġnstitutunun sektor müdirləri Ġ.Y.Ələkbərova, R.T.Qasımova 
 
 
http://ict.az/az/index.php?option=com_content&task=view&id=770&Itemid=166 

www.kitabxana.net
  –  Milli Virtual Kitabxana
 
163 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
VĠKĠPEDĠYA NƏDĠR? DÜNƏN, BUGÜN VƏ SABAHA BAXIġ 
 
Vikipediyanın 10 illiyi münasibətilə Hamlet İsaxanlı ilə müsahibə 
 
Sual: Hamlet müəllim, Vikipediyanın 10 yaşı tamam oldu. Siz xeyli vaxtdır ki, Vikipediya ideyasını təbliğ 
edirsiniz. Sizinlə müsahibəmizi ―Vikipediya nədir?‖ sualına qısa cavabdan başlayaq. 
  
Cavab:Vikipediya çağdaş kompüter və internet dövrünün meydana çıxardığı nəhəng ensiklopediyadır. Kağız 
üzərində yaranmış ensiklopediyalardan mühüm fərqləri var. Hər şeydən əvvəl Vikipediya virtual aləmdə, 
internetdə fəaliyyət göstərir, bütün dünya internet vasitəsilə onu görə bilir, ondan istifadə edə bilir. 

www.kitabxana.net
  –  Milli Virtual Kitabxana
 
164 
 
Vikipediyanın yazılmasında hər kəs iştirak edə bilir, bu, açıq, sərbəst ensiklopediyadır, o məkana (vebsayta) 
daxil olub yeni məqalə başlamaq, mövcud məqalələri redaktə etmək və müzakirələrdə iştirak etmək olar. 
  
Sual: 10 il əvvəl Vikipediya necə meydana çıxdı? 
  
Cavab: Əslində oxşar fikir və ideyalar 10 ildən daha əvvəlin məhsuludur. 1994-cü ildə Amerikalı kompüter 
proqramçı Ward Cunningham (1949 d.) insanların birgə çalışa biləcəyi internet (virtual, on-line) məkan 
ideyasını, həmçinin onun texnoloji konsepsiyanı irəli sürdü və ona WikiWikiWeb adı verdi. Bu, səhifələr 
müxtəlif adamlar tərəfindən redaktə edilə bilən (redaktə tarixi qeyd edilməklə)  Websayt idi. WikiWiki Hawai 
dilində ―tez-tez‖, ―çox tez‖, ―cəld‖ mənasını verir. 1995-ci il martın 25-də proqram rəsmi işləməyə başladı. Bir 
neçə il sonra, 1999-cu ildə Richard Stallman online (internet, virtual) ensiklopediya ideyasının əsaslarını 
hazırladı və dərc etdirdi. 
1994-2001 –ci illər WikiWikiWeb dövrünə Post-Vikipediya dövrü deyirlər. 2001-ci ilə qədər wikilər yalnız 
kompüter proqramçıları arasında tanınırdı və onlar tərəfindən istifadə olunurdu. 2001-ci ildə W. Cunningham və 
Bo Leuf ilk wikilərin təcrübəsi haqqında ―The Wiki Way‖ (Viki yolu) adlı kitab nəşr etdilər. 
İstedadlı internet iş adamı - Jimmy Wales (1966 d.) 2000-ci ildə internet ensiklopediya yaratmaq fikrinə düşdü. 
ona Nupedia adı verdi. O, bu işin elmi tərəfdən qurulması üçün professor Larry Sangeri (1966 d.) dəvət etdi. 
Əsas ideya belə idi: kağızda yazılan klassik ensiklopediyalarda olduğu kimi çox savadlı, peşəkar insanlar 
məqalələr yazsın, həmin məqalələr rəydən keçsin və yalnız bəyənilən məqalələr internetdə Nupediyaya daxil 
edilsin.  Bu qayda ilə birinci ildə cəmi 12 məqalə, mövcud olduğu 3 il ərzində isə cəmi 24 məqalə yazıldı (!?). 
  
Sual: Bu Nupedia ilə Vikipediyanın əlaqəsi nədir? 
  
Cavab: Vikipediya, yəni açıq, azad (sərbəst) internet əsaslı ensiklopediya 2001-ci ilin yanvarın 15-də işə başladı 
və ―wiki‖ ideyasının əsas, aparıcı ünsürünə çevrildi. Sayt obyekt-oriyentasiyalı proqramlaşdırma vasitəsilə 
qurulub işləyirdi. Əslində Vikipediyanın ilkin məqsədi Nupediyaya kömək etmək, ona işçi material hazırlamaq 
idi. Lakin Nupedia 2003-ci ildə fəaliyyətini dayandırdı və ―Vikipediya üçün iç görün‖ ismarıcı verdi! 

www.kitabxana.net
  –  Milli Virtual Kitabxana
 
165 
 
Yalnız Vikipediyanın, hər kəs tərəfindən yazılabilən və redaktə olunabilən ensiklopediyanın uğurları Wiki 
ideyasını geniş ictimaiyyətə tanıtdı və Vikipediyanı dünya hadisəsi etdi. Birinci ay 2 mindən artıq məqalə 
yazıldı, ilin sonuna ensiklopediya maddələrinin sayı 20 mini keçdi. Həmin il iyunun 20-də Jimmy Wales bütün 
wiki layihələrini idarə etmək üçün Wikimedia Foundation (Vikimedia fondu) adlı gəlir güdməyən (gəlirlərini 
ancaq təşkilatın inkişafına sərf edən) təşkilat yaradıldığını elan etdi. Vikipediya və Nupediadan Wikimedia 
Foundation yarandı. J. Wales və L. Sanger Vikimedia fondunun təsisçiləri oldular (təsisçi məsələsi tam aydın 
deyil, J. Wales tək təsisçi olub – fikri də mövcuddur). L. Sanger 2002-ci ildə Vikipediya layihəsini tərk etdi. O. 
ensiklopediyanın ―etibarlı, peşəkar olmadığı‖nı göstərməyi də unutmadı. Vikipediyada məqalə yaratmaq və onu 
müzakirə etmək (müzakirə üçün ayrılan xüsusi səhifədə) əksəriyyətin bəyəndiyi iş sayılsa da, hər kəsin redaktə 
edə bilməsi ideyasını bəyənməyənlər vardı (L. Sanger də daxil olmaqla). Yəqin ki, bu fikir ayrılığı hələ 
yaşamaqdadır. 
Ensiklopediya məqalələrinin tərtib prinsipləri haqqında ilkin iki ideya irəli sürülmüşdü: Vikipediya – hər mövzu 
haqqında neytral baxışdan yazılmış bir məqalə olsun və Wikinfo – mövzu haqqında hər baxış bir məqalə olsun. 
Birinci ideya çox çətinlik çəkmədən qalib gəldi. 2001-2003-cü illərdə Vikipediya layihəsini gücləndirən bir sıra 
proqram təminatı yaradıldı. 
  
Sual: Sonrakı inkişaf haqqında nə dey bilərsiniz? 
  
Cavab: 2004-2006-cı illər Vikipediyaya marağın kəskin artması ilə müşahidə olundu. Qalmaqalsız və hay-
küysüz də keçinilmədi. ―USA Today‖in 2005-ci il noyabr sayında çox tanınmış jurnalist John Seigenthaler onun 
haqqında Vikipediya məqaləsində 4 aydan çox bir müddətdə ağ yalan faktın durduğunu söylədi. Məqalədə, 
mümkündür ki, zarafatla (?!), John Seigenthaler`in John F. Kennedy və Robert F.Kennedy’lərin öldürülməyində 
iştirak etdiyi qeyd olunmuşdu. Bu və bənzər hallar keyfiyyət məsələlərini ön plana çəkdi. 
2007-ci ildən başlayaraq bu günə kimi wikilər böyük axına çevrildilər. Qeyri-adi böyük sürətlə böyüyən və  
populyarlaşan bu ensiklopediya-websayt  2007-ci ildə dünyanın 10  ən populyar (ən çox baxılan) saytları  
sırasına daxil oldu. Hal-hazırda Alexa Traffic Rank’a görə dünyada ən çox daxil olunan, gediş-gəlişi olan 
websaytlar sırasında Vikipediya 8-cidir (ilk 3 yerdə Google, Facebook və You Tube dayanır). 
2007-ci ilin mart ayında Wiki sözü ―Oxford English Dictionary‖ yə daxil edildi. 
  

www.kitabxana.net
  –  Milli Virtual Kitabxana
 
166 
 
Sual: Vikipediya Amerikada yarandı və ingilisdilli oldu. Bəs sonra digər dillərdə vikipediyalar necə yarandı? 
  
Cavab: Doğrudan da, Vikipediya bir Amerikan layihəsi kimi ingilis dilində doğuldu. Lakin çox tezliklə o, digər 
dillərdə də fəaliyyətə başladı. 2001-ci il martın 16-da alman və katalan (Catalan) dilləri, mayın 11-də fransız dili 
Vikipediya dili oldu. Bu ilk il həmçinin çoxdillilik və paralellik prinsiplərinin aydınlaşdırılması və elan edilməsi 
ili oldu; ilin axırında aparıcı və ya böyük dillərin əksəriyyətində, o cümlədən rus dilində (20 may) Vikipediya 
fəaliyyətə keçdi. 2002-ci ilin son ayında türk, 2003-ün iyulunda ərəb, dekabrında fars, 2004-cü ilin yanvar 
ayında (7 il əvvəl) AzərbaycanVikipediyası işə başladı. 
Vikipediyanın bir yaşı olanda məqalələrin 90%-i ingilis dilində idi. Bu nisbət təbii olaraq digər dillərin xeyrinə 
dəyişməyə başladı, Vikipediyanın 3 yaşı tamam olanda ingiliscə olmayan məqalələrin sayı ümumi sayın yarısını 
keçdi, 6 yaşda isə ingiliscə məqalələr təqribən 25% təşkil etdi. Hal-hazırda ingilis dilinin çəkisi (yəni sayı) 
təqribən 20%-dir. 
  
Sual: Belə çıxır ki, Vikipediya xeyli dilləri əhatə edir... 
  
Cavab: Vikipediya hazırda dünyanın irili-xırdalı 278 dilində yazılır (hətta ölü və süni dillərdə də), ümumi 
məqalə sayı 17 milyonu keçib. Vikipediya Çincə də fəaliyyət göstərir. Lakin, o, çincə tək internet 
ensiklopediyası deyil. Çində 2006-cı ildə başlanan (çincə) Baidu Baike (aprel) və Hundong (noyabr) internet 
ensiklopediyaların hər birində milyonlarla məqalələr var. Onlar populyarlığına görə Çincə Vikipediyanı 
(Chinese Vikipediya) çox geridə qoyublar. Hər ikisi Vikipediyadan fərli olaraq həm gəlir-güdən (kommersiya 
əsaslı) və həm də müəllif hüquqları qorunan ensiklopediyalardır. Eyni adlı (Baidu) axtarış mühərriki tərəfindən 
işə salınan birinci ensiklopediyadakı məqalə sayı 2 milyonu keçdi.  ―Hundong‖ isə daha böyükdür, 
məqalələrinin sayı 4 milyondan çoxdur (hər ikisi 2010-cu il aprel ayına olan məlumata əsasən). 
  
Sual: Bəs ingilisdilli və digər dillərdə məqalə sayı təqribən nə qədərdir?. 
  
Cavab: Məqalələrin sayına görə ingilisdilli Vikipediya çox qabaqdadır, 17 milyondan artıq məqalənin 3 milyon 
535 mini ingiliscədir (bu günə, 2011-ci il yanvarın 19-na olan və aşağıya doğru yuvarlaqlaşdırılmış məlumatlara 

www.kitabxana.net
  –  Milli Virtual Kitabxana
 
167 
 
görə). 2-ci və 3-cü yerlərdə bir milyonu keçmiş alman və fransız dilləridir (uyğun olaraq 1 milyon 178-min və 1 
milyon 58 min məqalə). 4-7-ci yerləri  polyak, italyan, yapon və ispan dilləri tutur (765 minlə 705 min 
arasında). 8-10-cu yerlərdə uyğun olaraq portəgiz, niderland və rus dilləri dayanır (667 minlə 651 min arasında). 
İlk 10 yerdən sonra kəskin eniş baş verir, 11-ci İsveç (383 min), 12-ci Çincə (341 min) Vikipediyalardır. 
Müsəlmanların üstünlük təşkil etdiyi dillərə görə sıralama aşağıdakı kimidir: türkcə-153 min (21-ci yer), Bahasa 
İndoneziya -149 min (23-cü), ərəbcə -141 min (25-ci), farsca -115 min (31-ci), malayca -102 min (35-ci) və 
azərbaycanca -50 min (49-cu). Yeri gəlmişkən, gürcücə 45 min (53-cü), ermənicə 12 min (91-ci) məqalə 
mövcuddur. Türk dilli Vikipediyalarda 257 min məqalə yazılmışdır; bunlardan 60%-i Türkiyə türkcəsinin, 20%-
i Azərbaycancanın, qalan 20%-i isə bütün digər türk dillərinin payına düşür. 
  
Sual: Vikipediyaların keyfiyyəti haqqında nə demək olar? Hər kəs daxil olub kefi istəyən dəyişikliyi edirsə, 
keyfiyyətdən necə danışmaq olar? 
  
Cavab: İlk illər bu məsələlər daha kəskin şəkildə qalxmışdı. Məhz buna görə Vikipediya müxtəlif tədbirlər 
gördü, müzakirə səhifələri açdı, vandalizmə qarşı tədbir texnologiyası işlənildi, müxtəlif vəzifələr daşıyan 
idarəçilər əmələ gəldi. Vikipediya məqalələrinin etibarlılığı və səliqəliliyi müzakirə, mübahisə və tədqiqat 
obyektinə çevrildi. ―Nature‖ jurnalı 2005-ci ildə Encyclopaedia Britannica ilə Vikipediyanı müqayisə etdi, 
onların səliqəyə görə bir-birinə yaxın olması nəticəsinə gəldi. Almanların ―Stern‖  jurnalı 2007-ci ildə 
Brockhaus Enzyclopädie ilə almanca Vikipediyanı müqayisə edib Vikipediyanın ortalama daha yaxşı, səliqəli 
məlumat verdiyi qənaətinə gəldi. Bilirsiniz ki, 2008-in əvvəllərində mən ingiliscə Vikipediya və Encyclopaedia 
Britannica`dakı Azərbaycan və onun ətrafında olan məqalələri müqayisə etdim. Nəticə açıq-aşkar Vikipediyanın 
xeyrinə oldu, əhatə və səliqə baxımından Vikipediyanın üstün olduğunu gördüm, üstəlik Britannicada ―Qara 
Qarayev - erməni bəstəkarı‖ kimi çaş-baş faktlar da vardı (bu, internet versiyasında düzəldildi). Vikipediyada 
müşahidə etdiyim nöqsanlar arasında bəzi məqalələrdə tarazlığın pozulması və bir sıra hallarda Azərbaycanı 
İranlaşdırma cəhdlərini qeyd edə bilərəm (Bu meyl Rus Vikipediyasında da güclüdür). Ümimiyyətlə 
götürdükdə,  Vikipediyanın nöqsanları arasında dilin səlist olmaması (kağız üzərində yazılmış 
ensiklopediyalardan fərqli olaraq) və məqalələrdə boşluqların olmasını da deyə bilərəm. 
  
Sual: Vikipediyaların keyfiyyətinı ölçmə mexanizmləri varmı? Yəni keyfiyyətin hansı meyarları əsasında deyə 
bilərik ki, bu və ya digər məqalə (və ya Vikipediya) daha yaxşıdır? 

www.kitabxana.net
  –  Milli Virtual Kitabxana
 
168 
 
  
Cavab: Keyfiyyətli Vikipediya nəyə deyilir?  İlk öncə qeyd edim ki, burada söhbət iki cür keyfiyyətdən gedə 
bilər. Birinci - elmi keyfiyyətdir. Bu, konkret məqalənin elmin uğurlarını nə dərəcədə doğru əks etdirməsinə 
bağlıdır. Elmi keyfiyyəti sahənin mütəxəssisləri müəyyən edə bilər. Məqalələr hər zaman, durmadan redaktə 
olunduğu üçün onların elmi keyfiyyətinin get-gedə artması ehtimal olunur. Kağız üzərində yazılmış 
ensiklopediyalardan fərqli olaraq Vikipediya daim təzələnir! Lakin mən tək elmi keyfiyyətdən deyil, 
ensiklopediyanın yazılma, müzakirə və təkmilləşmə prosesinin keyfiyyətindən danışmaq iistəyirəm. 2006-cı ilin 
əvvəllərindən bu məsələ ciddi müzakirə olunmağa başlanıldı, 2006-2008-ci illərdə müxtəlif alqoritmlər, 
düsturlar sınaqdan keçirildi, daha uyğun düstur müəyyən olundu. Vikipediyanın ən gözəl cəhətlərindən biri əsas 
məqalələrdən əlavə orada müxtəlif təyinatlı müzakirə, istifadəçi və digər səhifələrin olmasıdır. Bu əlavə 
səhifələr istifadəçiləri dəyirmi masaya toplayır, fikir müxtəlifliyini üzə çıxarır, məzmunu daha da zənginləşdirir, 
ensiklopediyanın təkmilləşməsi yollarını göstərir. Vikipediyanın keyfiyyətini də məhz məqalələrin redaktə 
tezliyi və məqalələrə dəstək verən qeyri-məqalə səhifələrinin çoxluğu ilə ölçürlər; buna Vikipediyanın dərinliyi 
(depth) deyilir; dərinliyi rəqəmlə ifadə edən xüsusi düstur mövcuddur. İngilis Vikipediyası tək həcminə görə 
deyil, 578-ə bərabər dərinliyinə görə də birincidir (Nisbətən kiçik, məsələn, dərinliyi 638 olan Makedoniya 
vikipediyasını hesaba almasaq). Dərinliyi böyük olan digər Vikipediyalar: Fransız (140), İspan (175), Türk 
(186), ərəb (210), İbrani (Hebrew-221), fars (100), rus (91) və s. Dərinliyi nisbətən az olan iri Vikipediyalara 
polyak (12) və Niderland (30) misaldır. Azərbaycandilli Vikipediyanın dərinliyi çox deyil, 19-a bərabərdir. Bu, 
birinci 100 dil arasında 59-61-ci yeri bölüşdürmək deməkdir. Qarşıda Vikipediyamızın keyfiyyətini yüksəltmək, 
dərinliyinı 50-yə çatdırmaq proqramını qoymaq çox yaxşı olardı. 
  
Sual: Belə çıxır ki, dərinlik dediyiniz keyfiyyət ölçüsü və məqalələrin sayı, həmin Vikipediyada çalışanların 
sayı və savadı ilə bağlıdır... 
  
Cavab: Vikipediya hamının yazdığı ensiklopediyadır. Məsələn, azərbaycanca bilən hər kəs Azərbaycanda, 
İranda və ümumiyyətlə dünyanın hər hansı yerində yaşayan hər insan Vikipediyada məqalə yaza bilər, redaktə 
edə bilər, müzakirələrdə iştirak edib öz fikirlərini digər istifadəçilərlə bölüşə bilər. Vikipediyanın gücü orada 
məqalə yazan adamların sayından və marağından, məsuliyyətindən asılıdır. Əlbəttə ki, Vikipediyada müəyyən 
hüquqları olan, işi tənzimləyən, vandalizmi aradan qaldıran, suallara cavab verən virtual həmkarlar, icma 
mövcuddur. Onlar çox sayda deyil. Onların əməyi çoxdur, sağ olsunlar. Amma Vikipediyanı, dediyim kimi, 

www.kitabxana.net
  –  Milli Virtual Kitabxana
 
169 
 
xalq yazır, yəni dilin daşıyıcıları yazırlar. Azərbaycan dilli insanlar dünyada nə qədərdir? Vikipediya bu sayı 
təqribən 31 milyon hesab edir. 
Çox bir maraqlı göstərici dil daşıyıcılarının sayının uyğun dildəki Vikipediya məqalələrinin sayına nisbətidir. 
Bu, xalqın öz dilində Vikipediya yazılışında nə dərəcədə çox iştirak etdiyini göstərir. Bizi maraqlandıran bu 
məsələni 6 yanvar 2011-ci ilə aid məlumat əsasında qısaca təhlil edək. Məsələn, Norveç dilinin (Norveçin iki 
əsas dialektindən böyüyü nəzərdə tutulur) göstəricisi 15-dir, yəni bu dilin orta hesabla hər 15 üzvü bir 
Vikipediya məqaləsi yaradıb. Bu, çox gözəl göstəricidir. Yüksək göstəricilərə misal: eston -13,3; fin -20,2; 
isveç -23,6. Bəzi böyük dillərə nəzərən bu fəallıq dərəcəsinə baxaq: ingilis -170,3; alman -109,2; fransız -163,4, 
polyak -57,6; italyan -81,4; yapon -173,5; rus -428,8; türk -488,8; ərəb -1813. Azərbaycan 645,6 ilə 72-ci 
yerdədir; orta hesabla 645-646 azərbaycanlıya bir Vikipediya məqaləsi düşür (gəlin bir anlığa xəyala dalaq: hər 
100 azərbaycanlı bir məqalə yaratsa –yəni göstəricimiz 100 olsa, bizim Vikipediyamızda 310 min məqalə 
olardı). Gürcülərdə bu göstərici 92,7 (çox yaxşı), ermənilərdə 523,1-dir. Beləliklə, azərbaycanlıların xeyli (azı 
3-4 dəfə) fəallaşmasına ehtiyac var. 
  
Sual: Azərbaycan Vikipediyasının inkişafını necə görürsünüz? 
  
Cavab: Azərbaycan Vikipediyası zəif deyil. Sayca daşıyıcılarının əksəriyyatı müsəlman olan dillər arasında 6-
cı, türk dilləri arasında ikincidir. Lakin, Avropaya baxsaq geridəyik. Yuxarıda misallar gətirdim. Üstəlik, 
keyfiyyətə çox fikir verməliyik. Məqalələrin bir çoxu struktur cəhətdən işlənməyib. Külli miqdarda məqalələrin 
(10 mindən çox) çox kiçik olması, bir cümlədən ibarət olmasını əlavə edə bilərəm. 
Kənardan durub tənqid etmək asandır. Mən tənqid etmirəm, təhlil edirəm. Azərbaycan Vikipediyası, yenə də 
deyirəm, zəif deyil. Əldə olanımız az sayda, bəlkə də 300-400 ətrafında fəal istifadəçinin və çalışqan, 
vətənpərvər idarəçilərin, yəqin ki, əsasən gənclərin könüllü fəaliyyəti nəticəsidir. Onlara təşəkkür edək. Lakin 
Vikipediya bütün millətin ensiklopediyasıdır, azad ensiklopediyadır, demokratik, siyasi neytral, tərəfsiz 
ensiklopediyadır (hər halda belə olmalıdır, doğrudur, bəzən bəlağət və qatı milliyyətçilik hallarına da rast 
gəlinir). Orada digər Wiki layihələr də var (mənbə-əsərlərin mətni, kitablar, lüğətlər, alıntı-ifadələr və s və 
ilaaxır. Vikipediya və Wiki layihələrdə nə qədər çox insan iştirak etsə, o qədər də həcm və keyfiyyət artar. Mən 
Xəzər Universitetinin Vikipediyada fəaliyyətini görürəm, lakin hazırda olduğundan qat-qat çox iş görmək olar. 
Bütün ali məktəblərimizin Vikipediya işində fəal iştirakı arzu olunur. Müəllimlər tələbələrə ixtisaslarına uyğun 

www.kitabxana.net
  –  Milli Virtual Kitabxana
 
170 
 
layihələr versə, dilçilər dili redaktə etsə, riyaziyyatçılar riyazi məqalə yazsa və yazılmışları redaktə etsə,...onda 
doğrudan da çox irəli gedərik. 
   
Gələcək plan nə ola bilər? Gəlin yarı-zarafat, yarı-ciddi bir plan irəli sürüm. 
  
1. Məqalə sayı etibarilə qarşımıza hansı proqramı qoya bilərik? 
1.1. Estonlara (hazırda 81 min) çatmaq. Bu, yəqin ki, 100 mini aşmaqla da müşaiyət olunacaq) 
1.2. Farslara (hazırda 115 min) çatmaq. Bu da, şübhəsiz, 150 mini aşandan sonra baş verə bilər. 
2. Vikipediyamızın dərinliyini, bu keyfiyyət göstəricisini 50-yə çatdıraq. 
3. Digər böyük dillərdə, xüsusilə ingiliscə, sonra rusca vikipediyalarda fəaliyyətimizi gücləndirək. 
 
24 yanvar 2011. ―Xəzər Xəbər‖ jurnalı 
http://www.khazar.org/az/events/2011/24yanvar.html 
 
Babək Musazadə 
 
Sosial mediaya fərqli baxıĢ 
  
 Son  günlər  ictimaiyyətdə  və  xüsusən  marketinq  sferasında  ən  çox  müzakirə  olunan  mövzulardan  biri  sosial 
medianın (sosial şəbəkə də deyirlər amma məncə bu ifadə bütün sosial media alətlərini özündə tam əks etdirə 
bilmir)  istifadəçilərə  təsiridir  ki,  bu  yazımda  da  sosial  media  və  istifadəçilər  arasında  qarşılıqlı  əlaqəyə  öz 
prizmamdan  aydınlıq  gətirməyə  çalışacam.  Bu  mövzuda  bir  çox  məqalələr  və  bloq  yazıları  yazılsa  da,  bəri 
başdan deyim ki, mən, yazımda əksər yazarların sosial medianın ―mənfi‖ tərəfi kimi qabqartdığı nüanslara qarşı 
alternativ fikrimi bildirməyə çalışacam. 

www.kitabxana.net
  –  Milli Virtual Kitabxana
 
171 
 
 Sosial  media  alətlərinin  məşhurlaşmasına  və  bu  qədər  müzakirəyə  yol  açmasına  əsas  səbəb  onun  əksəriyyət 
tərəfindən istifadə olunmasıdır. Və bu istifadənin kökündə sosial medianın insanların özlərindən asılı olmadan 
vaz  keçdikləri  sosiallaşmanı  onlara  başqa  formatda  qaytarmasıdır.  Axı  nədir  bu  sosiallaşma?!  Sosyallaşma  - 
ətrafdakı  insanlarla  daim  ünsiyyətdə  olmaq  istəyən  hər  bir  insanın  ehtiyacıdır.  Yəqin  ki,  hər  birimiz  fərdin 
normal  inkişafında  vacibliyi  qida  və  havadan  heç  də  az  olmayan  sosyallaşmanın  insan  həyatındakı  müstəsna 
rolunu bilirik. İndi isə bir qədər insanın həyatında vacib olan bu ehtiyacdan necə uzaqlaşması haqqında : əsası 
sənaye  inqlabından  sonra  qoyulan  ―atom  ailə‖lər  (kiçik,  ətrafdakı  ailələrlə  az  ünsiyyətda  olan),  20ci  əsrin 
sonlarında texnikanın inkişafı və iş həyatının sürətlənməsi ilə ―atom insan‖lara (ünsiyyətə daha az vaxt ayıran) 
dönüşməyə başladı. Çox böyük templə sürətlənən iş həyatına ayaq uydurmaq üçün insanlar, daha çox işləməyə, 
işdən  sonrakı  saatlarını  da  işləməsələr  belə,  iş    haqqında  fikirləşməyə  sərf  etməyə  başladılar.  Və  bunun 
nəticəsində sosyallaşmağa ayırdığı vaxtı azadlan amma yenə də  ―dərdini bölüşdürmək‖ istəyən insanlar digər 
formatlara, platformalara  -  sosial  media alətlərinə  üz tutmağa başladılar.  Bu platformanın  üstünlüyü onda(dır) 
idi  ki,  kiminləsə  söhbətləşmək  üçün,  yaşadığın  yeri  tərk  etməyə  ehtiyac  yox(du)  idi,  bununla  da  artıq  yola 
istifadə  edəcəyin  zamanı  eyni  anda  bir  neçə  insanla,  eyni  və  ya  müxtəlif  mövzuda  müzakirə  aparmağa 
xərcləyirdin(sən). 
 İndi  isə  keçək  qabardılan  ―mənfi‖  nüanslara:  sosial  media  ilə  bağlı  ən  çox  qabardılan  məqamlardan  biri,  
insanların  həyatını  emosiyasız  etdiyidir.  Bu  fikirlə  bağlı  onu  deyə  bilərəm  ki,  insanın  emosiyalarının  itməsi 
əslində sosial media ilə deyil, birbaşa texnikanın inkişafı ilə bağlıdır. Məsəslən, əvvəllər məktub var idisə, indi 
sms  var.  Həm  məktub,  həm  sms  alan  insanlar  smsin,  məktub  alarkən  verdiyi  həzzi  qarşılamadığını  deyirlər. 
Əvvəllər  uşaq  doğulanda  hər  kəs  səbrsizliklə  onun  cinsinin  nə  olacağını  gözləyirdi  (xüsusən  şərq  ölkələrində 
atalar  böyük  səbrsizliklə  oğlan  uşağı  gözləyirdilər  J  ),  indi  daha  4-5  aylıq  dölün  (bəlkə  də  daha  erkən)  hansı 
cinsə  mənsub  olduğu  bilinir  və  bunun  kimi  onlarla  başqa  misallar  gətirmək  olar.  Yəni  həyatımızın 
emosiyasızlaşmasında sosial medianın ―günahı‖ çox cüzi miqdardadır, türklər demiş bu qədər günahını almağa 
gərək yoxdu. 
 Son  olaraq  sosial  medianın  mənfi  istiqamətdə  qəbul  edilməsində  əsas  səbəb  kimi  onun  daha  yeni  olmasını 
görürəm. Geoffrey Moore öz ―Crossing the Chasm : Marketing and Selling High-Tech Products to Mainstream 
Customers‖ kitabında yeni məhsul və fikirlərin kütlə tərəfindən hansı mərhələlərlə qəbul olunduğunu aşağıdakı 
cədvəllə uyğun izah edir. 
 Dünyada,  sosial  medianın  ümumi  mövqeyinin  bu  diaqram  üzərində  ―erkən  çoxluq  ―praqmatistlər‖  üzərində 
yerləşdiyi  fikrini  yürütmək  olar,  ölkəmizdə  isə  sosial  media  istifadəçilərinin  statistikasına  əsaslanaraq  2-ci 
―dərhal mənimsəyənlər― qrupuna daxil olduğumuzu söyləyə bilərəm, 3cü mərhələyə meçmək üçün 1 az zamana 
ehtiyacımız var.  Doğrudanda yeni fikir və məhsul böyük kütlələr tərəfindən çətinliklə qəbul olunur ki, sosial 

www.kitabxana.net
  –  Milli Virtual Kitabxana
 
172 
 
media da çətin qəbul  olunan  yeni  fikirlərdən biridir. Ümumiyyətlə belə bir deyim var ki,  ―bütün  bənzətmələr 
qüsurludur‖,  bu  deyimlə  situasiyadan  və  gətirilən  bənzətmədən  asılı  olaraq  bəzən  daha  çox,  bəzənsə  daha  az 
razı oluram. Sosial media və yenilik məsələsinə bilmirəm nə qədər oxşar olacaq amma bir bənzətmə gətirmək 
istəyirəm.  Deməli  1960-ci  illərin  sonunda  Azərbaycan  məktəblərində  şagirdlərin  ilk  diyircəkli  qələmlə 
tanışlıqları  baş  verir  və  başlayırlar  ucudiyircəkli  qələmlə  yazmağa,  bunu  görən  müəllimlər  ucudiyircəkli 
qələmlərin  istifadəsini  qadağan  edirlər,  səbəb  olaraq  isə  onu  göstərirlər  ki  bu  tip  qələmlər  xətti  korlayır,  hətta 
1970-ci illərin sonuna kimi sinif  (bizim nəslin dili ilə desək ―yoxlama yazı işi‖) dəftərlərində qadağan olunur 
diyircəkli  qələmlərin  istifadəsi.  Üzərindən  heç  15  il  keçməmiş  bütün  əli  qələm  tutan  hər  kəs  diyircəkli  qələm 
istifadə etməyə balayır. Yəni demək istədiyim odur ki, sosial media yeni məhsul olduğu üçün, xüsusən ―gecikən 
çoxluq‖, ―konservativ‖lər bunu asanlıqla qəbul etmək istəmirlər. Bunun hər kəs tərəfindən qəbul olunması üçün 
müəyyən zamana ehtiyac var ki, hamı adaptasiya olunsun, yeni, ənənəvi olmayan media növünə. 
 
http://www.facemark.az/index/news/sosial-mediaya-ferqli-baxis