MİRZƏ İsmayil qasir axundzadə 210 baki 2015
MİRZƏ İSMAYIL QASİRİN YAZILI İRSİ
Yüklə 6,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fr-1266 şifrəli qovluqda yeddi dəftər vardır.
- İ k i n c i d ə f t ə r
- Ü ç ü n c ü d ə f t ə r
- D ö r d ü n c ü d ə f t ə r
- B e ş i n c i d ə f t ə r
- A l t ı n c ı d ə f t ə r
- Y e d d i n c i d ə f t ə r
- Fr-1267 şifrəli qovluqda
- B-1546 şifrəli qovluqda
|
MİRZƏ İSMAYIL QASİRİN YAZILI İRSİ
Danılmaz həqiqətdir ki, hər bir klassikin bədii yaradıcılığını öyrənmək və əsərlərini nəĢrə hazırlamaq üçün hər Ģeydən əvvəl onun yazılı irsini toplamaq, bu irsin vəziyyətini təsvir etmək, onun paleoqrafik və mətnĢünaslıq xüsusiyyətlərini təhlil etmək, indiyədək öyrənilmə, nəĢr və təbliğedilmə tarixçəsini nəzərdən keçirmək lazımdır. MĠRZƏ ĠSMAYIL QASĠR ĠRSĠNĠN TƏSVĠRĠ VƏ NƏġR TARĠXĠ Mirzə Ġsmayıl Qasirin yaĢadığı dövrdə ümumən Qafqazda çapçılıq sənəti məĢhurlaĢıb geniĢ yayılmağa baĢlasa da, “Əkinçi” qəzeti Azərbaycan mətbuat tarixinin özülünü qoymuĢ olsa da, hələ heç də hamı öz yazdıqlarının çapına nail ola bilmirdi. “Qasirin məktəb Ģagirdlərindən Əkbər xan TalıĢinski, Əli Muxtar Qasımov və nəvəsi Ġshaq Axundzadənin söylədikləri xatirələrdən məlum olur ki, Ģair öz əsərlərini çap etdirməyə dəfələrlə təĢəbbüs göstərmiĢsə də, nəĢriyyat orqanlarının məhdudluğu üzündən məqsədinə nail ola bilməmiĢdir” [34, s.37]. Beləliklə, Qasir irsindən danıĢarkən, təbii olaraq, onun əlyazma halında bizə gəlib çatmıĢ əsərləri nəzərdə tutulur. ġairin dağınıq dəftərlər və pərakəndə vərəqlər halında olan, özü tərəfəindən və ya baĢqaları tərəfindən köçürülmüĢ əlyazmaları 1942-ci ildə nəvəsi Ġshaq Axundov tərəfindən indiki Azərbaycan MEA Əlyazmalar
MİRZƏ İSMAYIL QASİR - 210 50
Ġnstitutuna təhvil verilmiĢdir. B-1546, Fr-1266 və Fr-1267 Ģifrələri altında saxlanan qovluqlarda toplanmıĢ yazılı irsi texniki vəziyyətinə görə “əlyazma kitabı” adlandırmaq mümkün deyildir. Bu isə o deməkdir ki,1988-ci ildə Ģerlərinin ayrıca nəĢrinə qədər Ģair Qasirin əsərləri bir kitab kimi mövcud olmamıĢ, olmuĢsa da, əlimizə çatmamıĢdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, Qasirin Ģerlərinin müəyyən bir qismi onun vəfatından sonra ayrı-ayrı Ģəxslərin (qohum-əqrəbasının, keçmiĢ Ģagirdlərinin, Lənkəran Ģairlərinin və s.) dilindən yenidən yığılmıĢdır. Hətta, deyilənə görə, Əlyazmalar Ġnstitutundakı materiallar onun irsinin yalnız bir hissəsi olub, “Ģairin əsərlərinin müəyyən hissəsi isə müasirlərinin Ģəxsi fondlarında, vaxtı ilə onun Ģagirdi olmuĢ Ģəxslərdə, keçən əsrdən qalan cünglərdə mühafizə edilməkdədir” [34, s.37]. BaĢqa bir məlumata görə, Qasirin Azərbaycan dili ilə yanaĢı, rus dilində də (!?) çox gözəl Ģeirləri olmuĢdur [91]. Bütün bunlara baxmayaraq, Mirzə Ġsmayıl Qasirin yazılı bədii irsi dedikdə, əlimizdə olan və Azərbaycan MEA Əlyazmalar Ġnstitutunda mühafizə edilən əlyazmaları əsas götürülür. ġairin yuxarıda qeyd etdiyimiz üç qovluq irsi ilə yanaĢı, XX əsrin əvvəllərindən yeni dövr ziyalılarımızın Qasir irsinə oyanan marağı sayəsində ayrı-ayrı Ģəxsi arxiv materialları içərisində rast gəldiyimiz irili-xırdalı müxtəlif Ģeirlər və Ģeir parçaları, müxtəlif təzkirə və cünklərdə təsadüf edilən Ģerilər də Mirzə Ġsmayıl Qasirin bədii yaradıcılığını araĢdırmaq nəzərindən elmi əhəmiyyət daĢıyır. Həmçinin onun xəttatlıq dəst-xəttinin izlərini özündə nümayiĢ etdirən əlyazmalardan da yan keçmək olmaz. Qasir irsinin pərakəndəliyi, formaca kitab halında olmaması səbəbindən onun əlyazmaların elmi- paleoqrafik təsvirini vermək olduqca çətindir. Hər halda ənənəvi qəbul olunmuĢ suallara cavab vermək, “baĢlanır-bitir” baĢlıqlarını müəyyənləĢdirmək bir sıra hallarda yersiz görünür. Qeyri-rəsmi Ģəkildə “Qasir fondu” adlandırıla biləcək həmin üç qovluqda Ģairin əsasən azərbaycanca və farsca, qismən də ərəbcə yazıları toplanmıĢdır: Fr-1266 şifrəli qovluqda yeddi dəftər vardır. Birinci dəftər 32 vərəqdən ibarətdir. Vərəqlərin ölçüsü 17,5 x 22 sm. sətirlərin sayı müxtəlifdir. Dəftərin bəzi səhifələri ağ buraxılmıĢdır. Müəllif
MİRZƏ İSMAYIL QASİR - 210 51
ayrı-ayrı ağvərəqləri ortadan qatlamaqla, onları dəftər halına salmıĢdır. Avtoqrafdır. Burada 36 Ģer, o cümlədən qəzəl, müxəmməs, rübai, türkcə “ġərhi-hal və bəyani-vaqeə”, satirik Ģerlər, mənzum məktublar, həmçinin Ġ.A. Krılovun “Дуб и трость” təmsilinin farscaya tərcüməsi köçürülmüĢdür. 22 b vərəqindəki qeyddə farsca yazılmıĢdır: “Yunan filosofu və alimi (əslində fransız Ģairi – A.R.) Lafonten bu nəsihətnaməni yazmıĢ və Krılov həmin nəsihətnaməni 1806-cı ildə rus dilinə tərcümə etmiĢdir. Mən dövlət məktəbinin müəllimi Ġsmayıl Axundzadə Yusifbəy Mehmandarovun xahiĢi ilə həmin nəsihətnaməni 1885-ci ildə fars dilinə tərcümə etdim ki, oxucular mənfəət tapsınlar” * . Dəftər baĢlanır:
ربنع نوکنربش ۀرط هدنيا قيلناشف
قيلناشيرپ زوي هناريو رطاخ وب رتي Bitir: ام هعمج ردبوليوس کلم دش لک نوچ کل
دنلا
ذا ىر
İ k i n c i d ə f t ə r 46 vərəqdən ibarətdir. Təkcizgili və karton cildli Ģagird dəftəridir. Vərəqlərin ölçüsü 17,5 x 22 sm. Sətirlərin sayı müxtəlifdir. Dəftərin cildində 1241 tarixi yazılmıĢdır (=1825 m.) – səbəbi məlum olmur (Köçürülmə ili olduğunu güman etmək çətindir). Müxtəlif vərəqlər dəftərə əlavə kimi tikilmiĢdir. Burada inĢa dərsindən ötrü hüsnxətt yazıları, satirik Ģerlər, mənzum məktublar, rübailər və bir qoĢma vardır – cəmisi 16 Ģeri əhatə edir. 11-13 vərəqlərdə ərəbcə nəsrlə “Ziyarətnamə” yazılmıĢdır. Ayrı-ayrı yerlərdə Qasirin oğlu Mirzə Səbihin yazıları vardır. Dəftər baĢlanır: عناقلا وه *
MİRZƏ İSMAYIL QASİR - 210 52
ي فرجنش تابثا رد ڬ
..روّدم ۀلايپ لثم هتوب .
Bitir: زت
نايب هليا هزب نس نيباوج
ناتساد هنوک هکزوارب قازاي Ü ç ü n c ü d ə f t ə r 20 vərəqdən ibarətdir. Vərəqlərin ölçüsü 17,5 x 22 sm. sətirlərin sayı və ölçüsü müxtəlifdir. Burada 22 Ģer verilmiĢdir: Azərbaycan və fars dillərində qəzəllər, mənzum məktublar, satirik Ģerlər, Ģahmat haqqında mənzum hekayə, zəmanədən Ģikayət və bir maddeyi-tarix vardır. Dəftərin 6b vərəğində lənkəranlı MəĢədi Mustafa bəy ġahverdiyevin vəfatı münasibətilə yazdığı bu 12 beytlik Ģer Qasir yaradıcılığında yeganə maddeyi-tarixdir. Dəftərin üzündə karandaĢla dibçək gülü, onun üzərində isə Ģeytan Ģəkli çəkilmiĢdir.
Dəftər baĢlanır: تبحصمه هدرصعوب هنمرتسيا ميکره لوا
هلوا تين شوخ و قلاخ شوخ هنسميک لوا کرک Bitir: ندقل مادآ رارو مد مدآ خوچ هدنردنيد
هلوا تريغ كي هدنوا ميک یدوا مدآ ینب D ö r d ü n c ü d ə f t ə r 28 vərəqdən ibarətdir. Təkcizgili ağ vərəqlərdən düzəldilmiĢdir. Vərəqlərin ölçüsü 17,5 x 22 sm. Sətirlərin sayı və mətni ölçüsü müxtəlifdir. Dəftərdə 52 Ģeir yazılmıĢdır: azərbaycanca və farsca qəzəllər, müxəmməs, Hafizin bir qəzəlinin təxmisi, Seyid Əzim ġirvaniyə mənzum məktub, satirik Ģer və bir mədhiyyəni əhatə edir. Məzmunundan aydın olur ki, bu Qasirin Seyid Əzimə 3-cü, sonuncu məktubudur (Seyid Qasirin ilk həcvini cavabsız qoyub, bundan “hirslənən” Qasir ona ikinci məktub yazıb və yalnız bu zaman Seyid Əzim ona “cəvab MİRZƏ İSMAYIL QASİR - 210 53
qaytarıb”, nəhayət, Qasir də həmin cavaba daha bir məktub yazıb göndərmiĢdir ki, haqqında danıĢılan məhz həmin son mənzumədir:
Qoydun adını zərafət, mənə yazdın həcvi, Ey olan həcv tərəfində kələntər Seyyid. Dəftərin üzərində əski əlifbada “Lənkəran qəzasının müəllimi Mirzə Ġsmayıl Qasirin qəzəliyyatından. Lənkəran Ģəhəri” sözləri yazılmıĢdır. Dəftər baĢlanır: ديسرتخا هتزع کلفيا ملاسلا
زكرم
ديسروحم هتكوش هرياد
Bitir:
ندکملک کيمغ یدناي رگج زودنگ هجيگ یزمناهنپ مغ وب کيليا راهظا هميک
BaĢqa dəftərlərin ayrı-ayrı vaxtlarda yazıldığı özünü göstərdiyi halda, yazı və paleoqrafik üslubunca, demək olar ki, bir-birini tamamladığına görə, bu iki dəftərin bir-birinin ardınca yazıldığı məlum olur.
Qasirin avtoqrafıdır. Həcmi 21 vərəqdir. Təkcizgili ağ kağızlardan düzəldilmiĢdir. Vərəqlərin ölçüsü 17,5 x22 sm., sətirlərin sayı və mətnin ölçüsü müxtəlifdir. Dəftərin 6-7 vərəği ağ buraxılmıĢdır. Burada 48 Ģer yazılmıĢdır: azərbaycanca və farsca qəzəllər, müxəmməslər, qoĢma və müsəddəsdən ibarətdir. Dəftər baĢlanır:
وكردبوب هليا ميمشچ رون یا ینب نيرش نک ه
نيرش یمت یلعل بل شملوا کنوا ميدلب نيقي Bitir:
MİRZƏ İSMAYIL QASİR - 210 54
ردقح نيع سبويد ميکرلزوسوا
هنماج هک زوارب نيمرديک یلو A l t ı n c ı d ə f t ə r 13 vərəqdən ibarətdir. Ġkicizgili Ģagird dəftəridir. Qara mürəkkəblə 22 Ģer yazılmıĢdır: azərbaycanca və farca qəzəllər, dini və satirik Ģerlərdən ibarətdir. Vərəqlərin ölçüsü 17,5 x 22 sm., sətirlərin sayı və mətnin ölçüsü müxtəlifdir. Dəftər baĢlanır: دبکن نسحب هارت لامج فصوز یسک دبکن نمچو نشلگو لکار یتياکح Bitir:
...یانيا رثکا نوچ
دشدهاوخ ناشيا عبط لوبقم Y e d d i n c i d ə f t ə r 14 vərəqdən ibarətdir. Ağ saya kağızdan düzəldilmiĢdir. Vərəqlərin ölçüsü 17,5 x 22 sm., sətirlərin sayı və mətnin ölçüsü fərqlənir. Dəftərin üzərində “Kəlimati-müxtəlifə bi-siğeyi-ismi- məfuli-müəddəb” sözləri yazılmıĢ, 1248 tarixi (=1832 m.) göstərilmiĢdir ki, səbəbi məlum deyil. * Qara mürəkkəblə yazılmıĢdır. Burada müxtəlif ərəb kəlmələrinin düzgün yazılıĢına dair nümunələr, azərbaycanca və farsca 26 Ģer, o cümlədən satirik Ģerlər, mədhiyyələr, dostu Ġsaya nəzmlə və nəsrlə məktubu verilmiĢdir. Dəftər baĢlanır:
* “Mətnşunasa hər bir əsərin yazılma tarixini bilmək müəllifin əsərləri külliyyatını və ya onun ayrı-ayrı bölmələrini tərtib etmək, əsərləri düzgün xronoloji qaydada düzmək üçün gərəkdir” [70, s.202]. Qasir irsindəki belə tarix işarələri onun şerlərinin (hətta dəftərlərinin də) xronologiyasını müəyyən etməyə əsas ola bilməz. Nəşr olunmuş yeganə kitabında da xronologiyanın gözlənilməməsi təsadüf deyildir. Təəssüf ki, ümumiyyətlə bütün Şərq əlyazmalarında vəziyyət əsasən bu cürdür. MİRZƏ İSMAYIL QASİR - 210 55
املک ارم یب لوعفم مسا ۀغيصب هفلتخم ت Bitir:
هنلا ناکما هلوا هک کزوس وب نيباوج زاي Fr-1267 şifrəli qovluqda
Qasirin ayrı-ayrı dəftər qalıqları və pərakəndə vərəqlər halında əlyazma Ģer nümunələri saxlanılır. Burada Ģairin mənzum məktubları, mənzum hekayələri, satiraları və lirik Ģerləri toplanmıĢdır. Materialların ardıcıl və səliqəli paleoqrafik təsvirini vermək çətin olsa da, əsas sualları aĢağıdakı kimi qruplaĢdırmaq olar: Qovluqda irili-xırdalı cəmi 92 vərəq yazı vardır. Farsca əsərlərinin əksəriyyəti 12 x 34 sm (1 vərəq), 17,5 x 22 sm (3 vərəq), 22 x 34 sm (1 vərəq), 11 x 17,5 sm (1 vərəq), 21,5 x 26,5 sm (4 vərəq), 13,5 x 21,5 sm (Ģagird dəftərindən 2 vərəq) ölçülü kağızlarda yazılmıĢdır. 17 x 22 sm ölçülü kağızlardan düzəldilmiĢ 5 vərəqlik dəftər parçasında Ģairin azərbaycanca aĢağıdakı Ģerləri köçürülmüĢdür: I a -da BaĢlanır: ميزاب زوروخ مدمه مينم یا ميزارمه قيقش قيفر یا Bitir: رادﺑﺗﮐم ريدبيي هليا یرصقا Ib-də heç nə yazılmamıĢdır.
2 a -da:
BaĢlanır: داي ريدئا نيتلاح ادهش داينب بيي هليا هحون چوا یکيا Bitir:
MİRZƏ İSMAYIL QASİR - 210 56
راديب رولوا نادباوخ نامز ريب
رافغتسا زمريو چيه هدياف 2 b – lakunadır.3 a -da:
BaĢlanır: الله الرحمن الرحیم مسب Bitir: رادرک و کين بلاط وبا یا 3 b -də baĢqa bir xətlə “Mirzə MəĢədi Ələkbər fəxrül-ətibba” qeydi verilmiĢdir.
BaĢalanır: شوخ و قلخ کين و زيزع ايآ Bitir: تسود یا لاح لها و رايشام و لقاع و بيبل 4 a lakunadır,
4 b -də farsca kiçicik qeyd yazılmıĢdır. 5 a
BaĢlanır: زيميي هملگ هزيس رودخوي ريدتدم اتسود زيميي همليب بيي هليا قيقحت ینيهجو نس هتسيا Bitir: وادنوک زيميرتشن ميزيب سوسفاو هآ
شوملوا زيميي هملد یرامد یضعب یخد روملوا نکمم 5 b
“Ey edən aləmdə çox arifləri dilgir pul / Eyləyən piri cəvanü həm cəvani pir pul” MİRZƏ İSMAYIL QASİR - 210 57
beyti ilə baĢlanan Ģeri yazılmıĢdır. * Qovluqda digər dəftər qalığı 16 vərəqdən ibarətdir. Vərəqlərin ölçüsü 17,5 x 22 sm. Sətirlərin sayı və mətnin ölçüsü müxtəlifdir. Kimsə, dəqiq məlumdur ki, materiallar Əlyazmalar Ġnstitutuna təhvil verilməmiĢdən qabaq, qara rənglə yazılmıĢ Ģerlərin üstündən bənövĢəyi mürəkkəblə üfüqi xətlər çəkmiĢdir. 1 ab
a -nın haĢiyəsində: یرب ندنديگ اروا ديس اقآ ید هملک لاوحا رب چيه هزيب ندنس beytilə baĢlanan mənzum məktub yazılmıĢdır. 1 b -də: نيدردنوک هناوهم ميک هفحت ريب هنبودلوا لوصو نيدردنوک هناهاش تولخ رب ايييوگ نوچ مينب beytilə baĢlanan mənzumnamə verilmiĢdir.
15 b -də qırmızı mürəkkəblə “Cəvabi Məhəmmədəli bəy bi-Qasir” sözləri qeyd olunmuĢ və “Arifi-rindi-xərabət qələndər məslək / Xəlqə məlum olan zahiri molla Molla” beytilə baĢlanan Ģer yazılmıĢdır. 16 a
məsələyə dəxli olmayan qeydi vardır. Burada həmçinin iri xətlə “Bağdad 1319” tarixi (=1902 m.) yazılmıĢdır. Vərəqlərə Bakıdakı tütün fabrikini reklam edən köhnə kağızdan bir cild yapıĢdırılmıĢdır. Qovluqdakı bütün baĢqa materiallar ayrı-ayrı pərakəndə, müxtəlif ölçülü, müxtəlif keyfiyyətli vərəqlərdən ibarətdir. Vərəqlərdən birində 1314 tarixi (=1897 m.) qeyd olunmuĢ: *
MİRZƏ İSMAYIL QASİR - 210 58
یشيک زايروتوگ همان ريب هنم اسيع ازريم ...یشيک زاب هموزوا تبحم باوبا لاوا və
یچنلااي هداومم حاتف یدآ لام هئد beytləri ilə baĢlanan Ģerləri verilmiĢdir. Qovluqdakı bir dəftərdə rusca «Географическайа карта принадлеъит ученику II класса II-го Отделенийа Мирза Самину Ахундову. В городе Лен. 18 сентябрйа 1887 года» sözləri yazılmıĢdır. BaĢqa bir vərəqdə dimdiyində balıq tutmuĢ ördək və uzun saqqallı çalmalı molla rəsmi çəkilmiĢdir və hiss olunur ki, bunu çəkən adamın müəyyən rəssamlıq qabiliyyəti varmıĢ. Vərəqlərdən birində Qasirin Bakıdan Lənkərana ailəsinə və dostlarına müraciətlə məktubu və farsca nəsri yazılmıĢdır. B-1546 şifrəli qovluqda da Qasirin azərbaycanca və farsca mənzum məktubları, rübailəri, qəzəlləri və müxəmməsləri saxlanılır. Pərakəndə ağ vərəqlərdə yazılmıĢ bu materiallar cəmisi irili-xırdalı 104 vərəqdən ibarətdir. Əksəriyyəti farscadır. Vərəqlərdən birində rusca: «Tetrad uçeniku 1-qo klassa 1-qo Otdeleniya Abdul Quseynu Axundovu. 8 sent. 1885 q., qor. Lenkoran» sözləri yazılmıĢdır. Vərəqlər arasında baĢqa dəftərlərdə rast gəlinən səliqəli Qasir xətti nümunələrinə təsadüf olunsa da, əksəriyyəti baĢqaları tərəfindən yazılmıĢdır. Qovluqdakı materiallar içərisində “Gördüm yenə cananımı canan arasında” misrası ilə baĢlanan “qəzəli-türki” və Məcruha cavab məktubu azərbaycancadır. Bir vərəqdə rusca “84 год” yazılmıĢ və Qasirin Ģəxsi möhürü basılmıĢdır. BaĢqa bir vərəqdə aydın oxunan “Zəbihüllah Ġsmayıl” (“Allaha qurban olan Ġsmayıl”) möhürü vurulmuĢdur. Vərəqlərdən birinə səliqəli kəsmə naxıĢ yapıĢdırılmıĢdır. Ola bilsin ki, bu Qasirin əl iĢidir – məlumdur ki, “Qasir yağlı ağ kağız üzərində dırnaqla gül, müxtəlif fiqurlar çəkər və ya söz, Ģer yazarmıĢ (buna xətti-naxuni deyərmiĢlər)” [6, s.44] və MİRZƏ İSMAYIL QASİR - 210 59
deməli, Qasirin bü cür incəsənət nümunələri yaratmağa həvəsi və bacarığı varmıĢ.
Vərəqlərdə “Əz qəzəliyyati-ağam Qasir əst”, “Əz rübaiyyati-Mirzə Qasir əst”, “Dər zikriyyati-məĢhurat” sözlərinin qeyd olunması göstərir ki, burada toplanmıĢ Ģerlərin əksəriyyəti Qasirin oğlu və ya Ģagirdləri tərəfindən köçürülmüĢdür. Beləliklə, bu təsvirdən Qasirin Əlyazmalar Ġnstitutunda mühafizə edilən birbaĢa əlyazma irsi haqqında ümumi təsəvvür yarandığını güman etmək olar. Bundan baĢqa, Ģairin irsinin müəyyən parçaları XIX-XX əsrin əvvəllərinin materialları Ģəklində bizə gəlib çatmıĢdır. XIX əsr mənbələrindən H. Qayıbovun və Mirzə Ġsanın təzkirələrində, həmçinin B-132 Ģifrəli məcmuədə və 439 nömrəli fraqmentdə (sonuncu Qasirin avtoqrafıdır) Ģairin adı çəkilir və Ģerlərindən nümunələr təqdim olunur.
Hüseyn əfəndi Qayıbov “Azərbaycanda məĢhur olan Ģüəranın əĢarında məcmuə”sinin sonuncu cildinin axırlarında “Qasir təxəllüs Molla Ġsmayıl Təbriziyyül-əsl sakini-Lənkəran”ın adını çəkir və iki Ģerinin mətləsini təqdim edir [84, s.1330]. Qasirin müasiri və dostu Mirzə Ġsa Ziyai isə özünün “Təzkirei- Ziyai”sini yazarkən bir mənbə kimi istifadə etdiyi Lütfəli bəy Azərin “AtəĢkəda”sındakı məlumatlara Qasirin də adını əlavə etmiĢ və təzkirəni haĢiyəsində onun “ĠĢimiz” və “Bəradər” adlı iki Ģerini nümunə vermiĢdir [83, vər.83b]. ġamaxıda 1898-ci ildə gözəl nəstəliq-Ģikəstə xətti ilə köçürülmüĢ B- 132 Ģifrəli cüngdə isə “Mirzə Ġsmayıl Qasir təxəllüsün Badikubədən Hacı Seyid Əzim Seyid təxəllüs üçün eylədiyi” 23 bənddən ibarət müxəmməs Ģəkilli mənzum məktubu yazılmıĢdır [81, vər.161b-163a]. Qara xallı karton cildə tutulmuĢ bu cüng ağ saya kağızlarda qara mürəkkəblə yazılmıĢdır. ġerin birinci və dördüncü bəndlərinin hərəsi dörd misradan ibarətdir və buradan görünür ki, əlyazmanın naməlum katibi məktubu orijinaldan deyil, baĢqa bir mənbədən köçürmüĢdür. BaĢlanır: هم نوگ وب هدنس ،اييقاس رونوروگ تدوم ر Bitir: رونوروگ هد هسميک لوا ره کاب زم هلييا ... MİRZƏ İSMAYIL QASİR - 210 60
Qasirin hələlik yeganə nəĢr olunmuĢ Ģerlər kitabına düĢməmiĢ bu müxəmməs, məzmunundan göründüyü kimi, onun Seyid Əzimə ilk məktubdur. Məlumdur ki, Bakıda olarkən Qasir Ģamaxılı Seyid Əzimin Bakı Ģairlərinin həcv etdiyini bilib, ona mənzum məktub göndərmiĢdi:
Seyyida, bəsdi bu didacə dəxi oldu təmam, Ġndi lazımdı gərək zikr ola bir qeyri kəlam. Nə səbəbdən bu rövĢ eyləməsin cəhəti-nam, Gəlibən eyləmiĢəm bəndə də Baküdə məqam, Baxıram hər tərəfə, dövlətü ne’mət görünür. Sən xəyal eylədiyin kimsənələr təkhatəkdir, Yoxsa hər kəsdə həya ilə ədəb, eĢĢəkdir. Bəndəi-hümbəzmlərim arifü xoĢməsləkdir, Gördüyün söyləməyən kimsə məhliĢəkdir, Həqqi inkar eyləyən Ģəxsdə illət görünür. Göründüyü kimi, Qasir Bakının və bakılıların tərifini verir və bu yolla Seyid Əzimi “imana” döndərmək istəyir: Olsa hər kimsədə zərrə fərasətlə Ģüur, Kirdi-cəhl eyləməsə dideyi-insafını kur, Bəli, xaliq eyləyib lütfünü Baküdə zühur, Ġndi hər məmləkətə Bakü olub mətlə’i-nur, Bir belə Ģəhrə nə irad, nə diqqət görünür. Beləliklə, aydın olur ki, Qasir birinci məktubunda Seyid Əzimi heç də həcv etməmiĢ, Bakı haqqında ona bəzi mətləbləri çatdırmaq, hələ Lənkəranda olarkən Bakı və bakılılar haqqında Nəqiyova eylədin gözü qaĢı, Ġndi olub Bakıda tacirbaĢı, Bizlərə də yavan yedirtdin aĢı... Gah BaküdəTəqiyova vermiĢ kürurlən, ƏngüĢtnüma edib onu xürdü kübarə pul. MİRZƏ İSMAYIL QASİR - 210 61
kimi Ģerlər yazmasına baxmayaraq, Bakıya gəlib, bu Ģəhərin müasir və üstün cəhətlərini öz gözləri iləgördükdən sonra onu “müdafiə etmək” qərarına gəlmiĢdi. ġairin əsərlərinin gələcək nəĢrində göstərilən cüngdəki müxəmməs- məktubun da verilməsi və onun Seyid Əzimlə məktublaĢmasının xronoloji sıra ilə təqdim edilməsi vacib məsələdir.
Yüklə 6,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|