Mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti tarix fakulteti
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
munaqqit bo‘lub, mang‘it toifasidin Abu-l-muzaffar Rahimxon ibn Hakimbiy ibn
20 Xudoyor ibn Xudoyquli podshoh bo‘lub, Shahrisabz, Hisori Shodmon, Ko‘lob, Xo‘jand va Toshkand tasarrufidin chiqdi. Vaziri eronlik Davlat qo‘shbegi bo‘lub, mamlakat tamomi halli uqdi aning yadi tasarrufida edi. Bu sulolaning asoschisi Rahimbiy ibni Hakimbiy atoliq ibni Xudoyorxon ibn Xudoyquli biy ibn Keldiyor ibn Chovush bo‘ladi. Sadri Ziyo Chovushni «mang‘itiya elotiyasi ichida moldor va sohibi e’tibor kishi edi va Abdullaxon (1557-1598) bilan zamondosh bo‘lgan”, deb aytadi. Muhammad Rahimbiyning xonlik taxtiga o‘tirishi o‘sha davr muarrixlari tomonidan muhim siyosiy voqea sifatida baholangan. Muhammad Rahimbiy Buxoroda xonlik taxtiga dabdabali ravishda o‘tirgandan keyin Samarqandga maxsus kelib mashhur Ko‘ktosh taxtiga ham o‘tirgan. Tarixchi Xumuliyning yozishicha, Muhammad Rahim hali otaliq mansabida ishlagan paytidayoq Ko‘ktosh taxtiga o‘tirgan. Ma’lumot o‘rnida aytish joizki, ashtarxoniylardan Subhonqulixon (1681-1702) vafotidan keyin Ko‘ktosh ustiga hech kim taxtga o‘tirmagan edi. Alqissa, noshoyon fe’lining kasofati sabab hamma Abulfayzxondan nafratlanadigan bo‘ldi. Amirlar va elot sardorlari undan ko‘ngillarini o‘zgartirib, yashirincha amir al-umaro Muhammad Rahim bilan do‘stlik ahdini bog‘ladilar, toki amir al-umaro jur’at qadamini ildamlab, mulk etagidan bu tikanni sug‘urib olib, viloyat hududini fitnayu fasod g‘uboridan musaffo etsin. Muhammad Rahim darbor amirlarining roziligini olgach, Abulfayzxonni Buxoro minorasi pastidagi o‘z hovlisiga olib keldi va unga munofiqlik etishga qasd qildi. Abulfayzxon uning hiyla va xiyonati xavfidan qochib, o‘zini Mir Arab madrasasiga oldi va madrasa hujralaridan biriga yashirindi. Rahimbiy uning orqasidan o‘sha hujraga kirib, Abulfayzxonga omon bermay, mulozimlariga adolatsizlik xanjari bilan bu chingiziynajod xusravning boshini tanidan judo etishni buyurdi. Abulfayzxonning qatl etilgani ma’lum bo‘lgach, Buxoroda turgan eronlik askarlar Nodirshohning qaynotasi hamda chingiziylar avlodidan bo‘lmish mazkur xonning o‘limidan norozi bo‘lib, isyonga tayërlana boshlaydi. Shunda Muhammad Rahim Eron qo‘shini boshliqlaridan Ja’farqulixonga quyidagi mazmunda maktub jo‘natadi: “Sizlarning bu diyorga kelishingiz yurtni tinchitmoq va fuqaroning osudaligini ta’minlamoq uchun edi. Bu muddaoning yagona yechimi Abulfayzxonning o‘limi edi. Mulk aholisining unga rag‘bati yo‘q edi. Buyuk xon Nodirshoh kelgan vaqtlarida menga bu borada topshiriq bergan edilar. Taqdirda bori amalga oshdi”. Lekin isyonkor elotlar va ba’zi qudratli amirlar orasida birdaniga hokimiyatni egallash xavfli edi. Ehtiyotkorlik va tadbir yo‘lini hamda xayrixohlik raftorini tutib, o‘zining niyatini yashirish uchun Abulfayzxonning kichik yoshli o‘g‘lini haramdan chiqarib, otasining o‘rniga Buxoro saltanatida podshoh etib o‘tirg‘izib, xalqni uning itoatiga kiritdi. 21 Abdulazim Somiyning “Tarixi salotini mang‘itiya” asaridan. Manbalarda yozilishicha, Muhammad Rahimni ham mavjud an’analarga ko‘ra ko‘zi bog‘langan holda oq kigizga o‘tkazib, taxtga chiqarish marosimini o‘tkazganlar. Kigizning to‘rt burchagini to‘rtta yirik o‘zbek urug‘lari – mang‘it, o‘tarchi, bahrin va saroy vakillari tutganlar. Shuningdek, kigizning chetini to‘rtta yirik diniy ulamolar sulolasi – Maxdumi A’zam Kosoniy, Sayid Ota, Xoja Muhammad Islom Jo‘yboriy va Xoja Ahror avlodlari tutib turganlar. Shu tariqa, rasman davlat hukmdoriga aylangan Muhammad Rahimbiy “Movarounnahr taxtida ikki yil hukmronlik qildi”. Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|