Moddalar almashinuvining fiziologik as

novateurpublication.org 
bolaning tuxumdonlari ilk bor faollik ko’rsata boshlaydi. Natijada o’g’il bolaning 
qonida testosteron miqdori, qiz bolalarda esa estrogenlar miqdori osha boradi. 
Testosteron moyaklarda urug’ naychalarining rivojlanishini va spermatositlar 
hamda spermatozoidlar hosil bo’lishini ta’minlaydi. Jinsiy balog’atga yetish davrida 
testosteron ta’siri ostida jinsiy olat va moyak kattalashadi, terida erkakcha tipdagi 
tuk (soch)lar rivojlanadi, tovush o’zgaradi. Bundan tashqari testosteron oqsil 
sintezini kuchaytiradi, natijada o’sish va jismoniy rivojlanish tezlashadi, muskullar 
vazni oshadi. Testosteronning suyak skeleti shakllanishi jarayonlariga ta’siri 
suyakning oqsilli asosi hosil bo’lishini tezlashtirish va suyaklarda kalstiy yig’ilishini 
kuchaytirishdan iborat. Buning oqibatida suyak uzunlashadi, qalinlashadi va 
mustahkam bo’ladi. 
Testosteronning ta’sir etish mexanizmi shundan iboratki, u hujayra ichiga kirib, 
yadro va organellalardagi resteptorlar bilan bog’lanadi va oqsil hamda nuklein 
kislotalar sintezini o’zgartiradi.Testosteron sekresiyasini adenogipo-fizning 
lyuteinlovchi gormoni (LG) boshqarib turadi. Jinsiy balog’atga yetish davrida LG 
hosil bo’lishi oshadi. Qonda testosteron miqdori ko’payganda manfiy qayta 
bog’lanish mexanizmi bo’yicha LG ajratilishi tormozlanadi. Erkaklar jinsiy 
gormonlari yetishmovchiligida evnuxoidizm rivojlanadi: birlamchi va ikkilamchi 
jinsiy belgilar rivojlanishi kechikadi, suyaklar orasidagi mutanosiblik buziladi, 
ko’krak, qorin pastida va sonlarda yog’ yig’iladi. Aksariyat sut bezlari kattalashadi 
va ruxiy o’zgarishlar paydo bo’ladi. 
Estrogenlar esa follikullarning o’sib, rivojlanishi va ulardan Graaf pufakchalari 
hosil bo’lishi uchun zarur. O’smirlik davrida o’g’il va qiz bolalarning tashqi qiyofasi 
o’zgarib, ikkilamchi jinsiy belgilar tez rivojlanadi. Qizlarda estrogen-larning 
qondagi miqdori siklik ravishda o’zgara boshlaydi. Gormonlar qonda va siydikda 
ko’payib, yetilgan Graaf pufakchasi erilib, undan tuxum hujayra chiqadi 
(ovulyastiya). Bir necha kun o’tgach qiz birinchi marta hayz ko’radi. Keyingi bir 
necha oy mobaynida jinsiy sikl va ovulyastiya muntazam takrorlanadigan bo’ladi. 
Qizlar balog’atga yetgach, ovulyastiya har 27-28 kunda takrorlanadi. To’rt hafta 
davom etadigan bu jinsiy sikl 4 davrga bo’linadi: 
1) ovulyastiyadan oldingi davr; 
2) ovulyastiya davri; 
3) ovulyastiyadan keyingi davr; 
4) tinchlik davr. 
Ovulyastiyadan oldingi davrda gipofizdan FSG gormoni qonga ko’proq o’tadi, 
estrogenlar sekresiyasi oshadi va Graaf pufakchasi yetiladi. Ovulyastiya davrida 
tuxum hujayra Fallopiy nayiga kirib, bachadon tomon siljib boradi va naydan 
o’taturib spermatazoid bilan uchrashsa, urug’lanadi. Urug’langan tuxum hujayra 
bachadonga yetib borib, uning shilliq pardasiga yopishadi. Jinsiy sikl shu yerda 

---

36