Modernizatsiyalash jarayonlari

ГУРУҲ БЎЛИБ ИШЛАШ МОДЕЛИ
МУҲИТ
ТАЛАБ
ТАМОЙИЛ
-Психологик
-
Педагогик
-Ижодий
-Ўзига ишонч
-Ишчанлик
Масъулият
-
Бевосита
тажриба
(ўзаро, мақсадли
кузатиш ва б.)
- Ўрганиш
(мустақил,
семинар, малака
ошириш, гуруҳ-
ларда ишлаш)
-
Меҳнат
(НОТ ва маҳо-
рат)
-
Интеллект
(ақл-заковат,
маданият)
-
Мотив
(бошқариш)
ҲАРАКАТ
-
Вербал ва
новербал алоқа
-
Мунозара
қилиш
-
Ижодий ва
куп қиррали
фикрлаш,
консенсусни
қидириш, қарор
қабул қилиш,
баҳолаш ва уни
акс эттириш
9-rasm. Guruh bo‘lib ishlash modeli. 
Xulosa qilib aytish mumkinki, interfaol ta’lim bir vaqtda bir nechta masalani hal 
etish imkoniyatini beradi. Bulardan asosiysi o‘quvchilarning muloqot olib borish 
bo‘yicha ko‘nikma va malakalarini rivojlantiradi, o‘quvchilar orasida emosional 
aloqalar o‘rnatilishiga yordam beradi, ularni jamoa tarkibida ishlashga, o‘z 
74 
Алекс Муур. Таълим бериш ва Таълим олиш: Педагогика, Таълим дастури ва тарбия. Боулинг Грин 
штати Университети кутубхоналари, 2012. –
Б. 114.

---

355 
o‘rtoqlarining fikrini tinglashga o‘rgatish orqali tarbiyaviy vazifalarning 
bajarilishini ta’minlaydi.
Interfaol metodlarning klassifikasiyasi 
Hozirgi vaqtda ta’lim jarayonida o‘qitishning zamonaviy metodlari keng 
qo‘llanilmoqda. O‘qitishning zamonaviy metodlarini qo‘llash o‘qitish jarayonida 
yuqori samaradorlikka erishishga olib keladi. Ta’lim metodlarini tanlashda har bir 
darsning didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muvofiq sanaladi. 
An’anaviy dars shaklini saqlab qolgan holda, unga turli-tuman ta’lim oluvchilar 
faoliyatini faollashtiradigan metodlar bilan boyitish ta’lim oluvchilarning 
o‘zlashtirish darajasining ko‘tarilishiga olib keladi. Buning uchun dars jarayoni 
oqilona tashkil qilinishi, ta’lim beruvchi tomonidan ta’lim oluvchilarning 
qiziqishini orttirib, ularning ta’lim jarayonida faolligi muttasil rag‘batlantirilib 
turilishi, o‘quv materialini kichik-kichik bo‘laklarga bo‘lib, ularning mazmunini 
ochishda aqliy hujum, kichik guruhlarda ishlash, bahs-munozara, muammoli 
vaziyat, yo‘naltiruvchi matn, loyiha, rolli o‘yinlar kabi metodlarni qo‘llash va 
ta’lim oluvchilarni amaliy mashqlarni mustaqil bajarishga undash talab etiladi. Bu 
metodlarni interfaol yoki interaktiv metodlar deb ham atashadi. Interfaol metodlar 
deganda-ta’lim oluvchilarni faollashtiruvchi va mustaqil fikrlashga undovchi, 
ta’lim jarayonining markazida ta’lim oluvchi bo‘lgan metodlar tushuniladi. Bu 
metodlar qo‘llanilganda ta’lim beruvchi ta’lim oluvchini faol ishtirok etishga 
chorlaydi. Ta’lim oluvchi butun jarayon davomida ishtirok etadi. Ta’lim oluvchi 
markazda bo‘lgan yondoshuvning foydali jihatlari quyidagilarda namoyon bo‘ladi:
- ta’lim samarasi yuqoriroq bo‘lgan o‘qish-o‘rganish;
- ta’lim oluvchining yuqori darajada rag‘batlantirilishi;
- ilgari orttirilgan bilimning ham e’tiborga olinishi;
- o‘qish shiddatini ta’lim oluvchining ehtiyojiga muvofiqlashti-rilishi;
- ta’lim oluvchining tashabbuskorligi va mas’uliyatining qo‘llab- quvvatlanishi;
- amalda bajarish orqali o‘rganilishi;
- ikki taraflama fikr-mulohazalarga sharoit yaratilishi 
Bugungi kunda respublika ta’lim muassasalarida interfaol ta’limni tashkil etishda 
quyida 2-jadvaldagi eng ommaviy texnologiyalar qo‘llanilmoqda:

---

356 
2-jadval 
Interfaol ta’limni tashkil etish texnologiyalari 
Interfaol ta’limni tashkil 
etish texnologiyalari 
Namunalar 
Interfaol metodlar 
“Blis-so‘rov”, “Modellashtirish”, “Ijodiy ish”, 
“Munosabat”, “Reja”, “Suhbat” va b. 
Strategiyalar 
“Aqliy hujum”, “Bumerang”, “Galereya”, “Zig- 
zag”, “Zinama-zina”, “Muzyorar”, “Rotasiya”, 
“T-jadval”, “Yumaloqlangan qor” va h.k. 
Grafik organayzerlar 
“Baliq skeleti”, “BBB”, “Konseptual jadval”, 
“Venn diagrammasi”, “Insert”, “Klaster”, “Nima 
uchun?”, “Qanday?” va b. 
Bugun jahon g‘oyalarni izlash, ijodiy tasavvur va uni rivojlantirshning intellektual 
qurollari uslublaridan foydalanishning qo‘llab-quvvatlanishi avj olmoqda. Hozirgi 
kunda bunday uslublarning ko‘plab turlari mavjud. Quyida 3-jadvalda jahonda eng 
taniqli va hozirgi kunda ta’lim va tarbiya tizimida ko‘p qo‘llanilayotgan yangi 
g‘oyalarni izlash, ijodiy tasavvur va uni rivojlantirishning intellektual qurollari 
safidan joy olgan uslublarning umumiy xarakteristikasini keltiramiz75: 
3-jadval 
Mualliflik uslublari 
№ Uslub 
Ixtiro qilingan 
Muallif 
Davlat 
Yil 
Diagramma Pareto 
Italiya 
1897 
V.Pareto 
75 
Абдуқодиров А.А., Отабоева Ф.Т. Ижодий тасаввур ва уни ривожлантришнинг интеллектуал 
қуроллари
. 
–
Наманган, 2014. –
116 б. –Б. 13.

---

357 
Katalog 
Olmoniya 
1926 
F.Kunse 
Morfologik tahlil 
AQSh 
1942 
F.Svikki 
Sinektika 
AQSh 
1944 
V.Gordon 
Nazorat savollar 
AQSh 
1945 
Dj.Poya 
Bosqchma-bosqich tahlil 
qilish 
Rossiya 
1950 
Yu.Sobolev 
Isikavi uslubi 
Yaponiya 
1952 
Kaoru Isikavi 
Tushunchalarn tashkil 
etish 
GDR 
1953 
F.Xazen 
Nazorat savollar 
AQSh 
1954 
R.Krouford 
Ixtiro matrisalar 
AQSh 
1954 
A.Mol 
Kashfiyot algoritmi 
Rossiya 
1956 
G.Altshuller 
Aqliy hujum 
AQSh 
1957 
A.Osborn 
Fokal obyektlar 
AQSh 
1958 
Ch.Vayting 
Delfi 
AQSh 
1950-
1960 
Olaf Helmer, 
Norman Dalkey 
N.Rescher 
Yechimga yo‘naltirilgan 
Rossiya 
1961 
N.Sereda 
Muhandislik-narxlik tahlil AQSh 
1961 
L.Maylz 
Nazorat savollar 
AQSh 
1964 
A.Osborn 
Yetti karra izlash 
AQSh 
1964 
G.Bush 
Rasional konstruksiya 
AQSh 
1966 
R.Mak-Krori 
Funksional loyihalash 
Buyuk 
Britaniya 
1966 
Ye.Metchett 
Delfi 
AQSh 
1966 
O.Xelmer 
Muammolarni majmuaviy Chexislovaki
1967 
S.Vit 

---

358 
yechish 
ya 
Psixoevristik dasturlash 
Rossiya 
1968 
V.Chavchanidze 
Nazorat savollar 
Buyuk 
Britaniya 
1969 
T.Eyloart 
Yechimga zinama-zina 
yondashish 
AQSh 
1969 
A.Freyzer 
Evristik usullar 
kutubxonasidan 
foydalanish 
Rossiya 
1969 
A.Polovinkin 
Funksional ixtiro 
Buyuk 
Britaniya 
1970 
Mualliflar jamoasi 
G‘oyalar anjumanlari 
GDR 
1970 
V.Gilde, K.Shtarke 
Tizimli evristika 
GDR 
1970 
M.Myuller 
Kano modeli 
Yaponiya 
1970 
Noriaki Kano 
Kreatikan
Fransiya 
1970 
M.Dimor, X.Ebert 
Iste’mol narx asosdagi 
sarfni tahlil qilish 
Olmoniya 
1971 
K.Tomas 
Izlashni o‘nli matrisalari 
Rossiya 
1972 
R.Povileyko 
Ixtiro masalalarini 
yechishga tizimli-mantiqiy 
yondashuv 
Rossiya 
1972 
V.Shubin 
Tasodiflar va 
assosiasiyalar marjonlari 
uslubi 
Rossiya 
1972 
G.Bush 
Integrllashgan “Metra” 
Fransiya 
1972 
N.Buven 
Berk vaziyatlarni yo‘q 
qilish 
Buyuk 
Britaniya 
1972 
Dj.Djons 
Tizimlarni transformasiya Buyuk 
1972 
Dj.Djons 

---

359 
qilish 
Britaniya 
Bichmarking 
AQSh 
1972 
Tuzilishli tahlil 
Rossiya 
1973 
G.Altshuller 
“Kichik odamchalar 
bilan” modellashtirish 
Rossiya 
1974 
G.Altshuller 
Fikrlshning olti shlyapasi 
AQSh 
1974 
T.Gollvey 
Yuqorida bayon etilgan yangi g‘oyalarni izlashning uslublarini uch guruhga 
ajratiladi: 
Fikrlashni psixologik faollashtirish uslublari. 
Tizimlashtirilgan izlash uslublari. 
Yo‘naltirilgan izlash uslublari76. 
Fikrlashni psixologik faollashtirish uslublariga aqliy hujum, teskari aqliy hujum, 
ko‘lankalik aqliy hujum, kemalik kengash, fokal obyektlar uslubi, sinetika, 
analogiyalar usullari, RVS operaori, g‘oyalar anjumani, kichik odamchalar, 
assosiasiyalar marjoni va metaforalr oltita shlyapalar, kouching vaboshqa 
uslublarni kiritish mumkin. 
Tizimlashtirilgan izlash uslublariga nazorat savollar ro‘yxati, morfologik tahll, 
funksional tahlil, Metchett funksional lyihalash, fokal obyektlar, assosiasiyalar 
marjoni va metaforalar, ko‘p qirrali ketma-ket sinflashtirish, optimal shakllar 
sintezi, tizimli iqtisodiytahlil va elementli konstruktiv yechimlarni ilash besh nima 
uchun va boshqa shu kabi uslublarni kiritsh mumkin. 
Yo‘naltirilgan izlash uslublariga R.Keller izlanishli konstruksiyalashning 
funksional-fizik uslubi, jodiy masalalarni yechish nazariyasi (TRIZ-IMEN) kabi 
uslublarni kiritish. 
G‘oyalarni izlash uslublarini ichidan alohida boshqarishga oid uslublariga oltita 
sigma, sifatli boshqarishning yettita qurollari, AVS tahlil, tejamkorlikdagi ishlab 
chiqarish, nazorat varaqasi, Delfi, sochilgan diagramma, qarindoshlik diagrammasi, 
76
Абдуқодиров А.А., Отабоева Ф.Т. Ижодий тасаввур ва уни ривожлантришнинг интеллектуал 
қуроллари
. 
–
Наманган, 2014. –
116 б. –Б. 18
-19. 

---

360 
aloqalar diagrammasi, Pareto diagrammasi, Gistogrammalar, Isikavi 
diagrammalari, nazorat xaritalari, ustivorliklr matrisasi, Kano modeli, autsorsing, 
parallel muhandislik ishlanma, siyosatni yoyish, xatolarni himoyalash, ko‘rinishlar 
va rad etishlar oqibatining tahlili, AVS benchmarking, Taguti, strelkachilik 
diagramma, strelkachilik xaritalar va boshqa shu kabi uslublarni kiritish mumkin.
Usulning maqsadi: ushbu usul orqali talabalarga tarqatilgan qog‘ozlarda 
ko‘rsatilgan harakatlar ketma-ketligini avval yakka tartibda mustaqqil ravishda 
belgilash, kichik guruhlarda o‘z fikrini boshqalarga o‘tkaza olish yoki fikridan 
qolish, boshqalar bilan hamfikr bo‘la olish kabi ko‘nikmalarni shakllantirish. 
Mashg‘ulotni o‘tkazish tartibi. Ushbu usul bir necha bosqichda o‘tkaziladi: 
o‘qituvchi talabalarga ushbu mashg‘ulot bir necha bosqichda o‘tkazilishi haqida 
tushuncha beradi. Har bir bosqichga mo‘ljallangan vazifalarni bajarishga aniq vaqt 
berilishi, talabalar esa shu vaqtdan unumli foydalanishlari kerakligi haqida ularni 
ogohlantiradi; 
o‘qituvchi hamma talabalarga alohida-alohida tarqatma material beradi va ulardan 
ushbu materialni sinchiklab o‘rganishlarini so‘raydi; 
o‘qituvchi tarqatma material mazmuni va bajariladigan vazifa(tarqatma materialda 
berilgan harakatlar ketma-ketligini to‘g‘ri belgilash, belgini qog‘ozda alohida 
ajratilgan bo‘limga raqamlar bilan qo‘yish kerakligi)ni tushuntiradi; 
Блиц
-
сўров. Ушбу усул талаба (ўқувчи)ларни, ҳаракатлар кетма
-
кетлигини тўғри ташкил этишга, мантиқий фикрлашга 
ўрганалаётган предмет асосидан ҳилма
-
хил фикрлар 
маълумотлар ичидан кераклигини танлаб олишни, шу билан бир 
қаторда, ўзгалар фикрини ўтказа олиш ҳамда ўз фаолияти, 
кунини режалаштира олишни ўргатишга қаратилган.

---

361 
tarqatma materialda berilgan vazifa dastlab yakka tartibda bajarilishini 
ta’kidlaydi; 
har bir talaba o‘zining shaxsiy fikri asosidagi tarqatma materialdagi “yakka baho” 
bo‘limiga berilgan harakatlarning manttiqiy ketma-ketligini raqamlar bilan belgilab 
chiqadi; 
talabalarning yakka tartibdagi ishlari tugagach, o‘qituvchi ulardan 3 kishidan 
iborat kichik guruhlar tashkil etishlarini so‘raydi. Kichik guruhlar talabalarning 
hohishlariga qarab yoki raqamlar bo‘yicha tashkil etishi mumkin; 
kichik guruhlardagi talabalarning har biri o‘z qog‘ozidagi “yakka baho” bo‘limida 
belgilangan harkatlar ketma-ketligi bilan bir-birlarini tanishtiradilar, keyin ular 3 
kishida uch xil bo‘lgan ketma-ketlikni birgalashib kelishgan holda tarqatilgan 
qog‘ozdagi “guruh bahosi” bo‘limiga muqobil raqamlarni belgilab chiqadilar; 
bacha kchik gruhlar o‘z ishlarni tugatgach, o‘qituvchi harakalar ketma-ketligi 
bo‘yicha to‘g‘ri javobni beradi ya’ni talabalardan ularga tarqatilgan qog‘ozlardagi 
“to‘g‘ri javob” bo‘limiga u tomonidan aytilggan harakatlar ketma-ketligi 
raqamlarini yozishni so‘raydi; 
o‘qituvchi “to‘g‘ri javob” bo‘limda berilgan raqamlar bilan “yakka xato” hamda 
“guruh bahosi” bo‘limidagi raqamlarni solishtirish va kattasidan-kichigini ayirish, 
ayirmalarni mos holda “yakka xato” va “guruh xatosi” bo‘limlariga yozishlarini 
so‘raydi; 
o‘qituvchi yakka va guruh xatolarinig umumiy soni bo‘yicha tushunchacha beradi 
va ularning har birini alohida-alohida sharhlab beradi; 
o‘qituvchi mashg‘ulotni yakunlab, ba’zi guruhlarning mashg‘ulot mobaynidagi 
ish faoliyatlariga o‘z fikrini bildiradi va talabalarning bilimini ilovadagi mezonlar 
asosida baholaydi yoki mos kelgan to‘g‘ri javoblar soniga qarab har bir talaba o‘z 
bahosini ilovada ko‘rsatilgandek aniqlaydi77.
77
Ишмуҳамедов Р., Абдуқодиров А., Пардаев А. Таълимда инновацион технологиялар. –
Тошкент: 
Истеъдод, 2008. –
180 б. –
Б. 40
-41. 

---

362 
Blis-so‘rov: Kasbiy ta’lim 
Gur
u
h
b
ah
o
si
Gur
u
h
x
ato
si
T
o‘
g‘
r
i javo
b
Ya
k
k
a 
x
ato
Ya
k
k
a 
b
ah
o
Tushunchala
r 
Tushunchalarga izoh 
2 
Kasbiy 
tarbiya 
muayyan sohaga oid ish 
faoliyatini shakllantirish va 
rivojlantirishga yo‘naltirilgan 
ta’lim 
1 
Kasbiy 
ta’lim 
inson kasbiy madaniyatiga oid 
strategiya, usul, malaka, kasbiy-
shaxsiy sifatlarni shakllantirish 
jarayoni 
3 
Kasbiy 
mahorat 
ta’lim oluvchilarning muayyan 
ish yoki ishlar majmuini bajarish 
uchun zarur malakalarni jadal 
egallash maqsadini nazarda 
tutadigan pedagogik jarayon 
7-8 ta to‘g‘ri javob – “qoniqarli 
Takrorlash, mustahkamlash va yangi bilimlarni bayon qilishda qo‘llaniladi. 
1. Evristik suhbat (evristika yunoncha so‘z – heurisko – izlayman, topaman, 
kashf etaman)
Maqsad – o‘qituvchining mohirlik bilan qo‘ygan savollari yordamida hamda 
o‘quvchilarning tirishqoqligi va mustaqil fikrlashlari tufayli ularni yangi 
bilimlarni jadal o‘zlashtirishlariga olib kelish.
Bu suhbatda o‘qituvchining bitta savoliga o‘quvchilarning ko‘plab javoblarini 
kutish mumkin.
2. Katexizik suhbat (katexizis yunoncha so‘z – katechesis – nasihat, o‘git – 
biron-bir ta’limot asoslarini savol-javob tarzidagi qisqacha bayoni). 

---

363 
Maqsad – o‘quvchilarning bilimlarni tushunganlik va o‘zlashtirganliklarini
nazorat qilish. Bu metod birinchi o‘rinda xotira va tafakkurni rivojlanishiga 
yordam beradi. 
Bu suhbatda o‘qituvchining bitta savoliga o‘quvchilar bitta aniq tug‘ri javob
berishlari kerak. 
3. Germenevtik suhbat – (yunoncha so‘z –hermeneutikos – tushuntiruvchi, talqin 
qiluvchi) – matnlarni sharxlash san’ati. 
Maqsad - o‘qilayotgan, o‘rganilayotgan matnni, tomosha qilinayotgan rasmni, 
eksperiment va ekskursiya natijalarining asl ma’nosi, mazmunini o‘quvchilar
hamkorligida tushuntirish va izoxlash. 
Bu suhbatda o‘rganilayotgan materialni tug‘ri tushunish va baho berish 
ko‘nikmalari hosil bo‘ladi. 
4. Sokrat suhbati - Sokrat metodi va mayevtikaga asoslangan (mayevtika – 
yunoncha so‘z - maieutike –povival san’at, insondagi yashiringan bilimlarni o‘ylab 
ko‘rishga undaydigan, yordamchi savollar yordamida yuzaga chiqarish). 
Maqsad – dialektik fikrlashga, baxs-munozara san’atiga o‘rgatish, qat’iyan man 
qilinadigan fikrlardan qochish. 
Bu suhbatda suhbatdoshni ikkilanish, hz fikrini bayon etish, pozisiyasini 
aniqlashga qaratilgan og‘zaki dialogik metod ishlatiladi78 
Debat (bahs)ning mohiyat jarayoni. Oxirgi 100 yillardagi markaziy ta’limiy 
debatlarning ko‘pchiligi, amaliyotchi o‘qituvchilar o‘zlarining nazariy va falsafiy 
qarashlarining aloqadorligi sabab namoyish qildilar. Ma’lumki, ta’limning tez-tez 
takrorlanib turuvchi maqsadi o‘rtasidagi qarama-qarshilik uchun ular 
javobgardirlar, hali ham jamoaviy tekshiruv o‘quv rejalari va milliy ta’lim 
dasturlarining ko‘plab ko‘rinishlariga joylashtirilgan maktab o‘quvchilari uchun 
muhim bo‘lgan narsa shundaki, ma’lum bilimning jismi (jarayon ustidagi mohiyat 
va pedagogika ustidagi o‘quv rejasiga urg‘u berish)ni orttirishdir va muqobil 
ko‘rinish, ko‘plab o‘qituvchilar tomonidan juda kuchli ushlab turilgan ta’lim, 
nafaqat “orttirilgan ta’lim”, balki mustaqil ravishda uni so‘roq qilish mumkin 
bo‘lgan o‘rganish qobiliyatlarini oshirish uchun ta’lim talabalarga yordam berishi 
78
Ишмуҳамедов Р., Абдуқодиров А., Пардаев А. Таълимда инновацион технологиялар. –
Тошкент: 
Истеъдод, 2008. –
180 б. –
Б. 116
-118. 

---

364 
keraq aytish kerakki, pedagogika ta’lim dasturida eng muhim hisoblangan 
malakaga asoslangan usul va jarayonda qanday qilib bolalar o‘rganmoqdalar – ular 
nimani o‘rganmoqdalar (quyidagi Gong Kong ta’lim rejasiga qarang). 
Lekin bilim manbayining qo‘lga kiritgan narsasi pedagogikaning turli 
ko‘rinishlarini yoki bir ko‘rinishini taklif qilishi mumkin o‘rganish mahoratlarining 
rivojlanishi esa boshqasini, bunga sabab ko‘rsatish mumkin, masalan, uzatish 
uslubi, ish qog‘ozlari va kitoblar orqali talabalarga og‘zaki ma’lumotni o‘tkazish 
uchun o‘qituvchi qidiradi (izlanadi, bo‘ysunishning kuchaytirilishi va 
ma’lumotning xotirada saqlanishi bilan, ayniqsa, ta’limiy maqsad bilan qulay 
ravishda mos tushadi, shu bilan bir qatorda ko‘proq talaba markazda (ilg‘or yoki 
ijodkor) yo‘l tutish fikrning ruxlantiruvchi mustaqilligi, aniqlangan donolikning 
da’vati va so‘roq qilishiga qaratilgan ta’limiy maqsadga yaxshiroq mos tushadi. 
Barnes bu masalaga bog‘liq shunday sabab ko‘rsatgan: 
Sinfda muloqot shakli o‘zgarganideq nimani o‘rganishning maqsadi ham 
o‘zgaradi. 
Muloqotning bir turi, tafsilotlarning yodda saqlanishini qo‘llab-quvvatlaydi, 
boshqasi dalillar haqidagi sababga talabalarni ruhlantiradi va uchinchisi hayot 
tarzini hayoliy qayta qurishga qarab ularni boshqaradi. Muloqotdan ular ham 
o‘quvchilardeq ulardan nima kutilganini o‘rganadilar. Ular bilimning aniq ifoda 
qilingan rejasini tayyorlashda ishtirok etishga qanchalik umid qilganliklarini 
aniqlaydilar, yoki ular o‘zlarini asosan qabul qilib oluvchilardek tutadilar (Barnes 
1976, 19-bet; ko‘ring Freire 1972)79. 
79 
Алекс Муур. Таълим бериш ва Таълим олиш: Педагогика, Таълим дастури ва тарбия. Боулинг Грин 
штати Университети кутубхоналари, 2012. –
Б.38.
ФСМУ стратегияси.Ушбу технология 
мунозарали масалаларни ҳал этишда, 
баҳс
-
мунозаралар ўтказишда ёки ўқв
-
семинари якунида (талаба, 
ўқувчи)ларнинг ўқув машғулотлари 
ҳамда
ўтилган мавзу ва бўлимлардаги 
баъзи мавзулар, муаммоларга нисбатан 
фикрларини билиш мақсадида ёки ўқув 
режаси асосида бирор
-
бир бўлим 
ўрганилгач қўлланилиши мумкин [8. –
Б. 
43]. 

---

365 
Texnologiyaning tavsifi. Ushbu texnologiya munozarali masalalarni hal etishda, 
bahs-munozaralar o‘tkazishda yoki o‘quv-seminari yakunida (talabalarning o‘quv 
mashg‘ulotlari hamda o‘tilgan mavzu va bo‘limlardagi ba’zi mavzular 
muammolarga nisbatan fikrlarini bilish maqsadida) yoki o‘quv rejasi asosida biror-
bir bo‘lim o‘rganilgach qo‘llanilishi mumkin. Chunki bu texnologiya talabalarni 
o‘z fikrini himoya qilishga, erkin fikrlash va o‘z fikrini boshqalarga o‘tkazishga, 
ochiq holda bahslashishga, shu bilan qatorda o‘quvchi-talabalar tomonidan o‘quv 
jaryonida egallangan bilimlarini tahlil etishga va egallanganlik darajasini 
aniqlashga, baholashga hamda talabalarni bahslashish madaniyatiga o‘rgatadi.
Texnologiyaning maqsadi: Ushbu texnologiya talabalarni tarqatilgan oddiiy 
qog‘ozga o‘z fikrlarini aniq va qisqa holatda ifoda etib, tasdiqlovchi dalillar yoki 
inkor etuvchi fikrlarni bayon etishga yordam beradi. 
Mashg‘ulotni o‘tkazish tartibi:
o‘qituvchi har bir talabaga FSMU texnologiyasining to‘rt bosqichi yozilgan 
qog‘oz varaqalarini tarqatadi va yakka taribda ularni to‘ldirishni iltimos qiladi. Bu 
yerda: 
F-fikringizni bayon eting; 
S-fikringiz bayoniga sabab ko‘rsating; 
M- ko‘rsatgan sababingizni asoslovchi misol keltiring; 
U-fikringizni umumlashtiring. 
o‘qituvchi talabalar bilan bahs mavzusini belgilab oladi; 
yakka tartibdagi ish tugagach, talabalar kichik guruhlarga ajratiladi va o‘qituvchi 
kichik guruhlarga FSMU texnologiyasining to‘rt bosqichi yozilgan katta 
formatdagi qog‘ozlarni tarqatadi; 
kichik guruhlarga har birlari yozgan qog‘ozlardagi fikr va dalilllarni katta 
formatda umumlashtirgan holda to‘rt bosqich bo‘yicha yozishlarini taklif etiladi; 
o‘qituvchi kichik guruhlarning yozgan fikrlarini jamoa o‘rtasida himoya 
qilishlarini so‘raydi; 

---

366 
mashg‘ulot o‘qituvchi tomonidan muammo bo‘yicha bildirilgan fikrlarni 
ummlashtirish bilan yakunlanadi80. 
Namuna: “Ommaviy madaniyatning insonlarga ta’siri” mavzusi bo‘yicha 
quyidagi fikrlaringizni bayon eting: 
F-fikringizni bayon eting; 
S-fikringiz bayoniga sabab ko‘rsating; 
M- ko‘rsatgan sababingizni asoslovchi misol keltiring; 
U-fikringizni umumlashtiring. 
Mavzuga qarab, doiraga yoki umumiy bitta muammo yoki har bbir guruhnig 
muammolari yozilib doskagayopishtiriladi (yetarl miqdorda qog‘oz baglar oldidan 
tayyolab qo‘yilshi kerak). 
80
Ишмухамедов Р., Абдуқодиров А., Пардаев А. Таълимда инновацион технологиялар. –
Тошкент: 
Истеъдод, 2008. –
180 б. –
Б. 43.
Кунгабоқар. Талабалар 4
-
5 кишидан иборат бўлган 
гуруҳларга бўлинади. Ўқитувчи ўқув предмети мавзусидан 
келиб чиқиб, ўртага 1та муаммо ёки асосий муаммодан 
келиб чиқиб ҳар бир гуруҳга биттадан муаммо ташлайди. 
Ҳар
бир гуруҳ биттадан кунгабоқар ясаб, унинг марказига 
доира ёпиштириб, барглар ёпиштиради. 

---

367 
Ajratilgan vaqt ichida guruhlar birgalikda fikrlashib, umumiy yoki bir-birlarining 
muammolari bo‘yicha fikr almashmoqchi bo‘lsalar fikrlarini bargga yozib, uni 
o‘sha guruh muammosi yozilgan gulga joylashtirib qo‘yadilar va har bir guruhning 
“muammoli guli” vaqt o‘tishi bilan o‘sib boraveradi. 
O‘qituvchi barcha guruhlar qatnashchilariga muammonning eng qulay yechish 
yo‘llarini topishga doim yordam berib boradi. 
Bu uslubdan o‘tilgan mavzuni tushuntirish, uni mustahkamlash va takrorlash 
hamda talabalar egallagan bilimlarni aniqlashda foydalanish mumkin. Uslub, 
talabalrga muammolarni yechish, umumlashtirish, mustaqil fikrlash va fikrlarini 
erkin bayon qilishga o‘rgatadi81.
Namuna: Kasb – hunar ta’limi jarayonlari tahlili va asosiy didaktik 
tushunchalarning ta’lim jarayonidagi o‘rni.
Guruhlarga ajratiladi. Ajratilgan vaqt (5-10minut). Birinchi guruh ishi 
quyidagicha taqdimot qilishi mumkin: