“moliya” fanidan O’quv-uslubiy qo'llanma bilim sohalari

toza 
(sof) bahosi (qiymati)
(net worth) uning mulki bahosidan uning qarz 
majburiyatlari summasini ayirish orqali aniqlanadi. 
Masalan, faraz qilaylik, Siz 100 mln.so‘m turadigan uy egasisiz va bankdagi 
hisob raqamingizda 20 mln.so‘mingiz bor. Bundan tashqari, Siz bankka 80 mln. 
so‘m qarzsiz. Bu summani Siz uy sotib olayotganda bankdan ko‘chmas mulkni 
garovga qo‘yish evaziga olgansiz (majburiyat), va 5 mln. so‘m miqdorida kredit 
kartochkasi bo‘yicha to‘lanmagan xarajatlaringiz bor. Hisob-kitoblar shuni 
ko‘rsatadiki, uy xo‘jaligingizdagi mulkning haqiqiy bahosi 35 mln. so‘mni tashkil 
etadi: jami aktivlardan (120 mln. so‘m) qarz majburiyatlari summasi (85 mln. 
so‘m) ayirib tashlanadi. Oxir hisobda (pirovardida) jamiyatning har qanday 
resurlari uy xo‘jaliklariga tegishli. Chunki aynan ular firma egalaridir (yoki 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri, yoki aksiyalarga, hayotni sug‘urtalash bo‘yicha polislarga egalik 
qilish yoki pensiya rejalarida ishtirok etish orqali) va soliq to‘laydilar. Bu soliqlar 
esa, davlat tomonidan sarflanadi.
Odamlarning ehtiyoji moliya nazariyasida mavjud narsa sifatida talqin 
etiladi. Bu ehtiyojlar vaqt o‘tib o‘zgarishi mumkin. Lekin buning qanday qilib va 
nima uchun yuz berishi mazkur nazariya chegaralaridan tashqariga chiqadi. Unga 
ko‘ra, odamlarning hatti-harakatini o‘z ehtiyoj-larini qondirishga intilishlari bilan 
tushuntirish mumkin bo‘lsa, firmalar, davlat korxonalari va tashkilotlari faoliyatini 
shu faoliyat odamlarning farovonligiga qanday qilib ta’sir qilishi nuqtai nazaridan 
baholanadi.
1-nazorat uchun savol 
Uy xo‘jaliklari qabul qilishiga to‘g‘ri keladigan moliyaviy qarorlarning 
to‘rtta asosiy turi qanday (nimalardan iborat)? Har biriga misol keltiring.
 
2. Firmalar qabul qiladigan moliyaviy qarorlar 
 
Asosiy vazifasi tovar ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishdan iborat 
bo‘lgan iqtisodiy faoliyat sub’ekti (boshqacha qilib aytganda, iqtisodiyot sub’ekti) 
firma
deb ataladi.
Xuddi uy xo‘jaliklari kabi firmalar ham turli shakl va hajm 
(o‘lcham)da bo‘ladi. Bunda, bir taraf (qutb)da bitta odamga tegishli yoki oilaviy 
biznes hisoblangan ustaxonalar, do‘konlar va restoranlar tursa, ikkinchi taraf 
(qutb)da – yuzlab, ba’zida 
Mitsubishi yoki General Motors, Gazprom, Rosneft, 
“O‘zbekneftegaz” 
kabi minglab odamlar ishlaydigan, aksiyador sherik egalari ko‘p 
korporatsiyalar turadi. 
Firmalar darajasida moliyaviy qarorlar qabul qilish 
masalalari bilan shug‘ullanadigan moliya sohasi