orta
ixtisas
təhsili
müəssisələri
(kolleclər);
- ali təhsil müəssisələri (universitetlər, akadem-lar, insti-lar və s.);
415
- əlavə təhsil müəssisələri (universitetlər, insti-lar, mərkəzlər və s.);
-
təhsil
fəaliyyətini
həyata
keçirən
digə r
müə ssisə lə r.
Müxtəlif tipli təhsil müəssisələri təhsil kompleksi və kampus formasında da fəaliyyət
göstərə
bilər.
Təhsil müəssisəsində təhsil dövlət hesabına və (və ya) ödənişli əsaslarla həyata
keçirilir. Azərbaycan Respublikasında xüsusi təyinatlı təhsil (hərbi, milli təhlükəsizlik və
digər) müvafiq təhsil müəssisələrində (Qanunun tələbləri nəzərə alınmaqla) dövlət hesabına
həyata
keçirilir.
Dövlət ali təhsil müəssisəsinə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi
səlahiyyətlər çərçivəsində muxtariyyət hüququ (statusu) verilə bilər. Muxtariyyət hüququna
malik təhsil müəssisəsi qanunvericiliyə və öz nizamnaməsinə uyğun olaraq, tədris, elmi
tədqiqat, kadr, maliyyə-təsərrüfat və digər fəaliyyəti həyata keçirməkdə sərbəstdir.
Təhsil müəssisəsinin yaradılması, yenidən təşkili və ləğvi qanunvericilikdə müəyyən
edilmiş
qaydada
həyata
keçirilir.
Dövlət bütün təhsil müəssisələrinin, o cümlədən özəl təhsil müəssisələrinin inkişafını
qanunvericiliyə uyğun kreditlər vermək, qrantlar ayırmaq və dövlət təhsil müəssisələrinə
güzəştlər
tətbiq
etməklə
təmin
edir.
Təhsil müəssisəsinin maddi-texniki bazası və təhsil infrastrukturu müvafiq icra
hakimiyyəti
orqanının
müəyyən
etdiyi
normativlərdən
aşağı
olmamalıdır.
Təhsil
müəssisəsi
hüquqi
şə
xsdir
və
müstəqil
balansa
malikdir;
qanunvericiliyə və öz nizamnaməsinə uyğun olaraq ölkənin və xarici dövlətlərin ərazisində
filiallar açmaq (dövlət təhsil müəssisəsi müvafiq icra hakimiyyəti orqanı ilə razılaşdırmaq
şə
rti ilə), habelə təhsilin inkişafı və təkmilləşdirilməsi məqsədi ilə ictimai təşkilatlarla təhsil
birlikləri, assosiasiyaları və ittifaqları yaratmaq, eləcə də bu kimi təşkilatlara üzv olmaq
hüququna
malikdir.
Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərən ali və orta ixtisas təhsili müəssisələri
qanunvericiliyə uyğun olaraq «Tələbə-məzun» dövlət elektron məlumat sisteminə
qoşulmalıdır.
Təhsil müəssisəsinin təsisçisi (təsisçiləri) dövlət, bələdiyyələr, Azərbaycan
Respublikasının və xarici dövlətlərin hüquqi şəxsləri, Azərbaycan Respublikasının
vətəndaşları,
ə
cnəbilər
və
vətəndaşlığı
olmayan
şə
xslər
ola
bilərlər.
Təsisçiləri əcnəbilər və ya vətəndaşlığı olmayan şəxslər, xarici hüquqi şəxslər olan
təhsil müəssisələrinin professor-müəllim heyətinin azı 80 faizini Azərbaycan
Respublikasının
vətəndaşları
təşkil
etməlidir.
Təsisçinin məsuliyyəti, səlahiyyət dairəsi, təhsil müəssisəsi ilə qarşılıqlı öhdəlikləri
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi, təsis müqaviləsi və təhsil müəssisəsinin
nizamnaməsi
ilə
müəyyən
edilir.
Azərbaycan Respublikasında hər bir təhsil müəssisəsi təhsil fəaliyyəti göstərmək
üçün qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada müvafiq icra hakimiyyəti orqanından xüsusi
razılıq (lisenziya) almalıdır. Dövlət təhsil müəssisələrinə xüsusi razılıq (lisenziya) müddətsiz
verilir. Azərbaycan Respublikasının hüquqi və fiziki şəxsləri tərəfindən təsis edilmiş
bələdiyyə və özəl təhsil müəssisələrinə xüsusi razılıq (lisenziya) beş il müddətinə verilir.
Ə
cnəbilər və ya vətəndaşlığı olmayan şəxslər, xarici hüquqi şəxslər tərəfindən təsis edilmiş
təhsil
müəssisələrinə
xüsusi
razılıq
(lisenziya)
üç
il
müddətinə
verilir.
Təhsil müəssisəsinin akkreditasiyası təhsil prosesinin təşkilinin, maddi-texniki
416
bazasının, təhsil proqramlarının, kadr potensialının, maliyyə resurslarının və təhsil
infrastrukturunun qəbul olunmuş dövlət standartlarına və digər normativ hüquqi aktların
tələblərinə uyğunluğunun müəyyən edilməsi məqsədi ilə aparılır və təhsil müəssisəsinin
statusunun müəyyən edilməsi, onun fəaliyyətinin növbəti müddətə uzadılması üçün hüquqi
təminat
yaradır.
Təhsil müəssisəsinin akkreditasiyasını müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən
edilmiş qaydada yaratdığı dövlət akkreditasiya xidməti həyata keçirir. Akkreditasiya müvafiq
keyfiyyət
sənədinin
–
sertifikatın
verilməsi
ilə
başa
çatır.
Azərbaycan Respublikasında hüquqi şəxs kimi dövlət qeydiyyatına alınmış,
fəaliyyətinə xüsusi razılıq (lisenziya) verilmiş və akkreditasiya olunmuş təhsil müəssisəsinin
fəaliyyətinə
hüquqi
təminat
verilir.
Təhsilin
pillələri
və
səviyyələri:
-Məktəbəqədər
təhsil;
-Ümumi
təhsil:
-
ibtidai
təhsil;
-
ümumi
orta
təhsil;
-
tam
orta
təhsil.
-
lk
peşə-ixtisas
təhsili;
-Orta
ixtisas
təhsili;
-Ali
təhsil:
-bakalavriat;
-magistratura;
-doktorantura.
Təhsilin pillələri və səviyyələri arasında qarşılıqlı əlaqə və varislik təmin olunur. Hər
bir təhsil pilləsi (məktəbəqədər təhsil istisna olmaqla) yekun qiymətləndirmənin və ya
attestasiyanın nəticələrinə uyğun olaraq məzunlara dövlət nümunəli sənədin verilməsi ilə
başa çatır.
Mə ktə bə qə də r
tə hsil
Məktəbəqədər təhsil təhsilin ilk pilləsi olmaqla, ailənin və cəmiyyətin maraqlarına
uyğun olaraq, uşaqların erkən yaş dövründən intellektual, fiziki və psixi inkişafını, sadə
ə
mək vərdişlərinə yiyələnməsini, istedad və qabiliyyətinin üzə çıxarılmasını, sağlamlığının
qorunmasını, estetik tərbiyəsini, təbiətə və insanlara həssas münasibətinin formalaşmasını
təmin
edir.
Azərbaycan
Respublikasında
məktəbəqədər
təhsil
üç
yaşdan
başlayır.
Beş yaşlı uşaqlar üçün məktəbə hazırlıq zəruridir. Məktəbə hazırlığın təşkili qaydaları
müvafiq
icra
hakimiyyəti
orqanı
tərəfindən
müəyyən
edilir.
Məktəbəqədər təhsil uşağın valideynlərinin və ya digər qanuni nümayəndələrinin
arzusu ilə məktəbəqədər təhsil müəssisələrində, ümumtəhsil müəssisələrinin müvafiq
strukturlarında
və
ya
ailədə
həyata
keçirilə
bilər.
Məktəbəqədər yaşlı uşaqları evdə tərbiyə edən ailələr üçün müvafiq icra hakimiyyəti
orqanı tərəfindən müvafiq qaydada metodiki və diaqnostik məsləhət və əlaqələndirmə
xidməti
təşkil
edilir.
Ümumi
tə hsil
417
Ümumi təhsil təhsilalanlara elmlərin ümumi əsaslarının öyrədilməsini, zəruri bilik,
bacarıq və vərdişlərin aşılanmasını, onların həyata və əmək fəaliyyətinə hazırlanmasını təmin
edir.
Ümumi təhsil təhsilalanların fiziki və intellektual inkişafina, zəruri biliklərə
yiyələnməsinə, onlarda sağlam həyat tərzinə və sivil dəyərlərə əsaslanan vətəndaş
təfəkkürünün formalaşmasına, milli və dünyəvi dəyərlərə hörmət hissinin aşılanmasına, ailə,
cəmiyyət, dövlət və ətraf mühit qarşısında hüquq və vəzifələrinin müəyyən edilməsinə imkan
yaradır.
Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsil aşağıdakilardan ibarətdir:
-ibtidai təhsil,
-ümumi orta təhsil
-tam orta təhsildən.
Ümumi təhsil ümumtəhsil məktəblərində, xüsusi təmayüllü təhsil müəssisələrində,
gimnaziyalarda, liseylərdə, ilk peşə-ixtisas və orta ixtisas təhsili müəssisələrində, habelə ali
təhsil müəssisələrinin tabeliyində yaradılan məktəblərdə həyata keçirilə bilər.
Ümumi təhsili xüsusi nailiyyətlərlə başa vuran məzunlar müvafiq icra hakimiyyəti
orqanının müəyyən etdiyi qaydada qızıl və ya gümüş medalla təltif olunurlar.
btidai təhsilin məqsədi təhsilalanlara oxumaq, yazmaq və hesablama bacarıqları
aşılamaq, onlarda insan, cəmiyyət və təbiət haqqında ilkin həyati biliklər, məntiqi təfəkkür
elementləri, estetik, bədii zövq və digər xüsusiyyətlər formalaşdırmaqdan ibarətdir.
Azərbaycan Respublikasında ibtidai təhsil altı yaşdan başlanır, xüsusi istedadlı uşaqlar
müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi qaydada daha erkən yaşda qəbul ediləə
bilərlər.
Ümumi orta təhsilin məqsədi təhsilalanların şifahi nitq və yazı mədəniyyətinin,
ünsiyyət bacarığının, idrak fəallığının və məntiqi təfəkkürünün inkişafını, təhsil proqramına
daxil olan fənlər üzrə və eləcə də dünya sivilizasiyasının inkişafı haqqında müvafiq bilik və
təsəvvürlərinin formalaşdılmasını, müasir informasiya-kommunikasiya vasitələrindən
istifadə etmək qabiliyyətini, hadisələri qiymətləndirmək və öz gələcək fəaliyyət
istiqamətlərini
müəyyənləşdirmək
bacarığını
təmin
etməkdən
ibarətdir.
Azərbaycan
Respublikasında
ümumi
orta
təhsil
icbaridir.
Ümumi orta təhsil səviyyəsində yekun qiymətləndirmə aparılır və təhsili başa vuran
təhsilalanlara müvafiq dövlət sənədi verilir. Ümumi orta təhsil haqqında sənəd təhsilin
növbəti
pillədə
və
səviyyədə
davam
etdirilməsi
üçün
ə
sas
sayılır.
Tam orta təhsil səviyyəsində təhsilalanların istedad və qabiliyyətinin reallaşdırılması,
müstəqil həyata və peşə seçiminə hazırlanması, fəal vətəndaş mövqeyinin, milli və
ümumbəşəri dəyərlərə, insan hüquqlarına və azadlıqlarına hörmət hissinin və tolerantlığın
formalaşdırılması, müasir informasiya-kommunikasiya texnologiyalarından və digər texniki
vasitələrdən sərbəst istifadə etməsi, iqtisadi biliklərin əsaslarına yiyələnməsi, xarici dillərdən
birində,
yaxud
bir
neçəsində
ünsiyyət
saxlaması
və
s.
təmin
olunur.
Tam orta təhsil ümumi təhsilin hər üç səviyyəsini əhatə edən təhsil proqramlarının tam
mənimsənilməsini nəzərdə tutur. Dövlət təhsil müəssisələrində tam orta təhsil pulsuzdur.
Tam orta təhsil səviyyəsində təhsilin təmayülləşməsi (humanitar, texniki, təbiət və
418
digər)
təmin
olunur.
Tam orta təhsil umumi təhsilin sonuncu səviyyəsini təşkil edir və bu səviyyədə
təhsilalanların biliyinin qiymətləndirilməsinin yekun dövlət attestasiyası həyata keçirilir.
Attestasiyanın nəticələrinə görə məzunlara müvafiq qaydada dövlət nümunəli sənəd – attestat
verilir
və
təhsilin
növbəti
pillədə
davam
etdirilməsi
üçün
ə
sas
sayılır.
lk
peşə -ixtisas
tə hsili
lk peşə-ixtisas təhsili əmək bazarının tələbatına uyğun olaraq, ümumi orta təhsil və
tam orta təhsil bazasında müxtəlif sənətlər və kütləvi peşələr üzrə ixtisaslı işçi kadrların
hazırlanmasını
təmin
edir.
lk peşə-ixtisas təhsili mülkiyyət formasından asılı olmayaraq peşə-ixtisas təhsili
müəssisələrində və təhsil fəaliyyəti üçün xüsusi razılığı (lisenziyası) olan ayrı-ayrı
təşkilatların, müəssisələrin, əmək birjalarının, məşğulluq idarələrinin və digər müvafiq
qurumların təhsil strukturlarında həyata keçirilir və məzunlara müvafiq istiqamətlər üzrə ilk
peşə
dərəcələrinin
verilməsi
ilə
başa
çatır.
lk peşə-ixtisas təhsili müəssisələrinə ümumi orta təhsil bazasında qəbul olunanlar peşə
ixtisası
ilə
yanaşı,
tam
orta
təhsil
almaq
hüququna
malikdirlər.
Göstərilən bütün təhsil formaları müvafiq təhsil proqramları əsasında təşkil olunur.
Orta
ixtisas
tə hsili
Orta ixtisas təhsili cəmiyyətin və əmək bazarının tələbatına uyğun olaraq, ümumi orta
təhsil və tam orta təhsil bazasında ayrı-ayrı fəaliyyət sahələri üçün müxtəlif ixtisaslar üzrə
orta
ixtisas
təhsilli
mütəxəssis
hazırlığını
təmin
edir.
Orta ixtisas təhsili əsasən kolleclərdə və ali təhsil müəssisələrinin tabeliyində yaradılan
müvafiq strukturlarda həyata keçirilir və subbakalavr ixtisas dərəcəsinin verilməsi ilə başa
çatır. Ümumi orta təhsil bazasında orta ixtisas təhsili müəssisələrinə daxil olanlar həm də tam
orta
təhsil
alırlar.
Orta ixtisas təhsilini başa vuran məzunlara müvafiq qaydada dövlət nümunəli sənəd –
diplom verilir; bu sənəd ali təhsil müəssisəsinə daxil olmaq hüququ yaradır və növbəti təhsil
pilləsində
ali
təhsil
almaq
üçün
ə
sas
sayılır.
Orta ixtisas təhsili proqramlarının müvafiq ixtisaslar üzrə ali təhsil proqramlarına
uyğunluğu təmin edilir və bu təhsil pilləsini yüksək nəticələrlə başa vuran məzunların –
subbakalavrların topladıqları kreditlər müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi
qaydada
uyğun
ixtisaslar
üzrə
ali
təhsil
müəssisələrində
nəzərə
alınır.
Ali
tə hsil
Ali təhsil pilləsində cəmiyyətin və əmək bazarının tələbatı nəzərə alınmaqla yüksək
ixtisaslı mütəxəssislərin və elmi-pedaqoji kadrların hazırlığı həyata keçirilir.
Azərbaycan Respublikasının ali təhsil müəssisələrində mütəxəssislər və elmi-pedaqoji
kadrlar
hazırlığı
üç
səviyyəlidir:
1.
bakalavriat
(tibb
təhsili
istisna
olmaqla);
2.
magistratura
(tibb
təhsili
istisna
olmaqla);
419
3.
doktorantura.
Bakalavriat təhsil səviyyəsində tam orta təhsil və orta ixtisas təhsili bazasında ayrı-
ayrı ixtisasların təhsil proqramları üzrə geniş profilli ali təhsilli mütəxəssislər hazırlanır.
Bakalavriat təhsili başa çatmış ali təhsildir. Bakalavriatı bitirən məzunlara «bakalavr» ali
peşə-ixtisas dərəcəsi verilir. Bakalavriat təhsili almış məzunların əmək fəaliyyəti sahəsi elmi
tədqiqat və ali təhsil müəssisələrində elmi-pedaqoji fəaliyyət istisna olmaqla, bütün digər
sahələri əhatə edir. Bakalavriat təhsilinin məzmunu və təşkili qaydaları müvafiq icra
hakimiyyəti
orqanı
tərəfindən
müəyyən
edilir.
Magistratura təhsili ixtisaslaşmalar üzrə hər hansı ixtisas sahəsinin elmi tədqiqat və
ya peşəkar məqsədlər üçün daha dərindən öyrənilməsini nəzərdə tutur və məzunlara peşəkar
fəaliyyətlə, elmi tədqiqat və elmi-pedaqoji işlərlə məşğul olmaq hüququ verir. Magistratura
təhsilinin məzmunu, təşkili və «magistr» dərəcələrinin verilməsi qaydaları müvafiq icra
hakimiyyəti
orqanı
tərəfindən
müəyyən
edilir.
Magistratura elmi-pedaqoji kadr potensialı, maddi-texniki bazası və təhsil
infrastrukturu kifayət qədər yüksək olan ali təhsil müəssisələrində yaradıla bilər.
Tibb təhsili təhsil proqramlarına və dövlət təhsil standartlarına uyğun olaraq, əsas
təhsilə və rezidenturaya ayrılır, məzunlara müvafiq olaraq həkim və həkim-mütəxəssis ali
peşə-ixtisas dərəcələri verilir. Rezidentura təhsilinin məzmunu və təşkili qaydaları müvafiq
icra
hakimiyyəti
orqanı
tərəfindən
müəyyən
edilir.
Xüsusi qabiliyyət tələb edən və öz xüsusiyyətləri ilə fərqlənən mədəniyyət, musiqi,
incəsənət, idman, memarlıq, dizayn və bu kimi digər sahələr üzrə magistr hazırlığı yalnız
nəzəri hazırlıq və tədqiqat tələb edən sahələr üzrə həyata keçirilir. Bu ixtisasların siyahısı
müvafiq
icra
hakimiyyəti
orqanı
tərəfindən
müəyyən
edilir.
Doktorantura
Doktorantura ali təhsilin ən yüksək səviyyəsi olmaqla elmi və elmi-pedaqoji
kadrların hazırlanmasını, ixtisas və elmi dərəcələrin yüksəldilməsini təmin edir.
Doktorantura təhsili ali təhsil müəssisələrində və elmi təşkilatlarda yaradılan
doktoranturalarda (hərbi təhsil müəssisələrində adyunkturalarda) həyata keçirilir və müvafiq
elmi dərəcənin verilməsi ilə başa çatır. Elmi dərəcələr ali təhsil müəssisələrində və elmi
təşkilatlarda fəaliyyət göstərən dissertasiya şuralarının vəsatəti əsasında qanunvericiliyə
uyğun
olaraq
verilir.
Azərbaycan
Respublikasında
aşağıdakı
elmi
dərəcələr
müəyyən
edilir:
1.
Fəlsəfə
doktoru
–
elm
sahələri
göstərilməklə;
2.
Elmlər
doktoru
–
elm
sahələri
göstərilməklə.
Doktoranturaların yaradılması, doktoranturaya qəbul və elmi dərəcələrin verilməsi
qaydaları
müvafiq
icra
hakimiyyəti
orqanı
tərəfindən
müəyyən
edilir.
Ali təhsil müəssisələrinin və elmi təşkilatların doktoranturalarına əcnəbilərin və
vətəndaşlığı olmayan şəxslərin qəbulu Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı
beynəlxalq müqavilələr, habelə ali təhsil müəssisəsi ilə əcnəbi və ya vətəndaşlığı olmayan
şə
xs arasında ödənişli əsaslarla bağlanan müqavilə əsasında həyata keçirilir.
Doktoranturada təhsilini başa vurmuş və müvafiq elmi dərəcə almış şəxslərə müəyyən
edilmiş qaydada həmin elmi dərəcəni təsdiq edən vahid formada dövlət nümunəli sənəd –
diplom
verilir.
420
Ali təhsil müəssisəsində, elmi və digər təşkilatlarda çalışan elmi-pedaqoji kadrlara elmi
dərəcələrin verilməsi dissertantlıq yolu ilə də reallaşdırılır. Ali təhsil müəssisələrinin
müvafiq kafedralarına və elmi tədqiqat müəssisələrinə dissertantların təhkim olunması və
elmi dərəcələrin verilməsi qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən
edilir.
Ali təhsil müəssisələrinin kadrlarına elmi və pedaqoji fəaliyyət sahəsində əldə etdikləri
nəticələrə görə müəyyən edilmiş qaydada elmi adlar verilir. Azərbaycan Respublikasında
aşağıdakı
elmi
adlar
müəyyən
edilir:
1.
dosent;
2.
professor.
Dosent və professor elmi adlarının verilməsi qaydaları və şərtləri müvafiq icra
hakimiyyəti
orqanı
tərəfindən
müəyyən
edilir.
Azərbaycan Respublikasında ali təhsil müəssisəsinin fəxri professor (doktor) adı
vermək hüququ vardır. Fəxri professor (doktor) adının verilməsi qaydaları və şərtləri ali
təhsil
müəssisəsinin
nizamnaməsi
ilə
müəyyən
edilir.
Əlavə
tə hsil
Əlavə təhsil fasiləsiz təhsilin və peşə hazırlığının tərkib hissəsi olmaqla, peşə-ixtisas
təhsilinin hər hansı pilləsini bitirmək haqqında dövlət sənədi olan hər bir vətəndaşın fasiləsiz
təhsil almaq imkanını təmin edir və insan potensialının inkişafı, kadrların intellektual və peşə
hazırlığı səviyyəsinin yüksəldilməsi və təkmilləşdirilməsi, onların daim dəyişən və yeniləşən
ə
mək şəraitinə uyğunlaşdırılması, yaşlı vətəndaşların ölkənin sosial, iqtisadi, siyasi və
mədəni həyatında fəal və səmərəli iştirakının təmin edilməsi vəzifəsini daşıyır.
Azərbaycan Respublikasında əlavə təhsil aşağıdakı istiqamətləri əhatə edir:
1.
ixtisasartırma;
2.
kadrların
yenidən
hazırlanması;
3.
stajkeçmə
və
kadrların
təkmilləşdirilməsi;
4.
təkrar
ali
təhsil
və
orta
ixtisas
təhsili;
5.
dərəcələrin
yüksəldilməsi;
6.
yaşlıların
təhsili.
Əlavə təhsil ixtisasartırma və yenidənhazırlanma qurumlarında, peşə-ixtisas təhsili
müəssisələrində yaradılmış müvafiq strukturlarda, stajkeçmə və peşə hazırlığı kurslarında və
bu sahə üzrə fəaliyyətinə xüsusi razılıq verilmiş digər müəssisələrdə həyata keçirilir.
Müvafiq təhsil proqramları əsasında əlavə təhsilin hər hansı istiqaməti üzrə təhsil almış
şə
xslərə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada müvafiq
sənəd verilir. xtisasartırma kurslarını bitirmiş şəxslər barəsində stimullaşdırıcı tədbirlər
tətbiq
edilir.
Təhsil
sistemində
Dostları ilə paylaş: |