Microsoft Word 1-ci m vzu- fh t snifati

 
Zəlzələ zamanı əhalinin davranış və fəaliyyət qaydaları 
 
Zəlzələ  - yer səthinin istənilən hissəsində baş verə bilən, idarə olunmayan dağıdıcı qüvvədir. Zəlzələlər 
həm suda, həm də quruda baş verə bilər. Bunlar hər zaman insanı öz dağıdıcı gücü, nəticələri, yer səthində 
deformasiyaların əmələ gəlməsi, vulkanik fəaliyyətin aktivləşməsi, sunamilərin yaranması və s. ilə heyran 
qoyurdular.  
İnsan üçün zəlzələnin harada və nə zaman baş verəcəyini bilmək vacibdir. Müasir texniki vasitələr bu 
təbii fəlakətin harada, hansı gücdə olması barədə məlumatları əldə etməyə imkan verir, amma bunun baş 
vermə gününü və saatını söyləmək mümkün deyildir. 
Bəzi amillər zəlzələnin baş verməsini müəyyən etmək üçün köməkçi rolunu oynayır. Məsələn: Havası 
təmiz olan ərazidə qaz iyinin gəlməsi, quşların və ev heyvanlarının həyəcanının artması, bir-birinə yaxın olan 
amma toxunmayan elektrik naqillərinin qığılcımlanması, lüminefor lampaların özü-özünə alışması və s. 
Zəlzələ haqqında xəbərdarlıq olunubsa və ya başlanmasına hər hansı bir ehtimal varsa, cəld, lakin 
təmkinlə, əminliklə və təşvişə düşmədən hərəkət etmək lazımdır.  
Zəlzələ təhlükəsi haqqında mümkün qədər tez xəbərdarlıq olarsa, evi tərk etməzdən öncə qaz və 
cihazları söndürmək, uşaqları və qocaları geyindirmək, özünüzün geyinməsi lazımdır. Vacib olan əşyaları, 
ehtiyat qida, tibbi ləvazimatları, sənədləri götürüb küçəyə çıxmaq gərəkdir. Küçədə mümkün qədər binalardan 
və tikililərdən uzağa, meydan, geniş küçələr, idman meydançalarına tərəf, ictimai asayişə ciddi riayət edərək 
istiqamətlənmək vacibdir. 
Əgər zəlzələ gözlənilmədən baş verərsə, ilk təkan baş verdikdə binanı tərk etməyə (pilləkən və ya birinci 
mərtəbədə pəncərədən) çalışmaq  lazımdır. Bina, işıq çılçıraqları tərpənən, əşyalar  düşən, şüşə sınmasının səsi 
eşidilən kimi təşvişə düşmək olmaz ( ilk təkanlar hiss edilən andan binanın tərpənməsinin təhlükə törədə 
biləcəyinə qədər 15-20 saniyə vaxt olur). Binanın içində çıxış yaxındadırsa, zəlzələ baş verdiyi zaman 6 saniyə 
ərzində olduğunuz yerdən açıq (təhlükəsiz) bir sahəyə dərhal qaçaraq çıxmaq lazımdır. Zəlzələ baş verən zaman 
sarsıntılar yüngül olduğu halda, əvvəlcədən təyin olunan müdafiə tədbirlərini xatırlamalı və plana uyğun 
hərəkət etməlisiniz.  
Əgər yığışmaq və evdən çıxmaq mümkün deyilsə, qapı və ya pəncərə çərçivəsində durmaq və ya dizi üstə 
və ya çiyin üzərində, ayaqlarınızı qarına doğru çəkərək təhlükəsiz bir yerə (iri həcmli əşyaların yanı, masanın 
altı, iki divarın küncü) uzanmaq, başını qoruyacaq şəkildə əlləri ilə bağlamaq, yıxılmamaq üçün sabit bir yerə 
yapışmaq, ilk təkanlar sona çatana qədər yerində qalmaq, dərindən nəfəs alaraq sakitləşmək lazımdır. Düşə 
biləcək əşyalara yaxın uzanmaq olmaz. Zəlzələnin ilk təkanları bitən kimi, dərhal bayıra çıxmaq gərəkdir. Zəlzələ 
zamanı liftlərdən istifadə edilməməlidir.  
Zəlzələ baş verən zaman liftdə olduqda, hansı mərtəbədə olduğunuzdan asılı olmayaraq çıxış düyməsinə 
basmalı və olduğunuz mərtəbədə lifti dayandırmalı və onu dərhal tərk etməlisiniz. 

---

 
196 
Təşkilat və müəssisələrdə zəlzələ zamanı bütün işlər dayandırılır, istehsalat və texnoloji avadanlıqlar 
söndürülür. İşçilər təhükəsiz yerlərə çəkilirlər. 
Zəlzələ baş verən zaman açıq sahədə olarkən, binalardan, divar diblərindən, pəncərələrdən, reklam  
plakatlarından, uçqun kənarlarından, körpülərin üstündən və altından, elektrik dirəklərindən uzaq dayanmalı, 
təhlükəsiz və etibarlı bir açıq sahəyə doğru gedilməlidir. Zəlzələ sona çatana qədər orada qalmaq məsləhətdir. 
Torpaq sürüşməsi olan sahələrdən, daş və qaya parçalarının düşə biləcək dik qayaların  yaxınlığından və dik 
yamacların ətəklərindən uzaqlaşmaq lazımdır.  
Zəlzələ baş verən zaman dəniz sahilində olarkən dərhal uzaqlaşaraq yüksək yerlərə doğru qaçmaq 
gərəkdir. Torpaq altında  olan elektrik və qaz xətlərində baş verə biləcək təhlükələrə və yanğınlara qarşı 
hazırlıqlı olmaq lazımdır. 
Nəqliyyatdan istifadə edərkən ani olaraq zəlzələ baş verdikdə, yolu bağlamadan sağa çıxıb avtomobil 
dayandırılmalı, açar bağlanıb mühərrik söndürülməlidir. Təkanlar bitməyənədək avtomobildən enmək olmaz. 
Fəlakət sovuşduqdan sonra açıq sahələrə getmək olar. 
Avtomobillə yaşadığınız küçədə və ya binaların yaxınlığında hərəkət edərkən, dərhal avtomobili 
dayandırmalı, qapıları bağlayaraq, dərhal özünüzü itirmədən hərəkət edərək açıq sahələrə gedilməlidir. 
Avtomobil körpülərdən, keçidlərdən, binalardan, elektrik dirəklərindən, enerji xətlərindən, tunellərin 
giriş və çıxışlarından, ağır tonnajlı yük maşınlarından və dəniz kənarlarından  uzaq  dayandırmalıdır. 
Təhlükəli maddələri (zəhərli kimyəvi maddələri, tez alışan mayeləri) təhlükəsiz və yaxşı təcrid edilmiş 
yerlərdə saxlamaq lazımdır. 
Bütün sakinlər elektrik açarının, magistral qaz və su kranlarının yerini bilməlidir ki, lazım gələndə 
asanlıqla tapa bilsinlər.  
Yaxınlıqda uşaq varsa, onu öz gövdəniz ilə qorumaq gərəkdir. 
Şamdan, kibritdən, alışqandan istifadə etdikdə – qaz sızması ola, nəticədə yanğın baş verə bilər. 
Eyvanlardan, karnizlərdən, qırılmış məftillərdən uzaq durmaq lazımdır.  
Zəlzələ zamanı evdən və işdən kənarda, məsələn dükan, teatr və ya sadəcə, küçədə olan zaman evə 
tələsmək lazım deyil, sakit şəkildə müvafiq vəzifəli şəxslərin yaranmış vəziyyətdə fəaliyyətə dair göstərişlərini 
dinləmək, bu göstərişlərə uyğun hərəkət etmək lazımdır. İctimai nəqliyyatda olan zaman onu hərəkətdə tərk 
etmək olmaz, nəqliyyatın tam dayanmasını gözləmək və uşaqları, yaşlıları qabağa buraxıb sakitcə çıxılmalıdır. 
Məktəblərin yuxarı sinif şagirdləri müəllimlərə və rəhbərliyə orta sinif şagirdləri arasında intizamın 
saxlanılmasında köməklik göstərməlidirlər. 
Zəlzələ bir neçə andan bir neçə günədək (periodik olan edən yeraltı təkanlarla) davam edə bilər.  
Zəlzələdə sonra və baş vermə anında belə, zəlzələnin nəticələrinin aradan qaldırılması, zərərçəkmişlərə 
köməyin göstərilməsi üzrə işlər həyata keçiriləcəkdir. İlk növbədə bu işləri MM qüvvələri həyata keçirəcəkdir. 
Amma qalan əhali də yerli hakimiyyət və MM orqanının çağırışı ilə icrası təxirə salınmayan qəza-xilasetmə 
işlərdə iştirak etməlidir.