Mövzu-10. Texnogen yanğınlar şəraitində həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyi

Şəkil 6.7. Odlu kürə yanğını və insanların istilik zədələnməsi zonaları

Belə odlu kürələr istilik enerjisi axınları şüalandırır, bu da öl­dürücü yanıqlara səbəb ola və tezalışan əşyaları yandıra bilər. Zədələmə ocağında dörd dairəvi yanıq zonası seçilir.

3)Otaqlarda yanğın. Yaşayış və ya iş otaqlarında yanğının yaranması anı qapıların bağlı halda olması və yanğının bütün istiqamətlərə eyni sürətlə yayılmağa başlaması, həm­çinin yanğı­nın otağın mərkəzində yaranmasıdır.

4)Hava-buxar qarışıqlarının yanması.

5)Yüngül alovlanan və sərbəst axan maye yanğınları.

6)Ayrı-ayrı bina və sənaye obyektlərində yanğınlar.

Tələbələrin təhsil ixtisasları ilə əlaqəli yaranan yanğın­ların səbəbləri. Ümu­miy­yətlə, elektrik avadanlıqlarında yaran­mış yanğınların payi 20% təşkil edir. Onlardan biri Elektron-hesablama maşınlarının istismarı zamanı yarana bilən yanğın­lardır. Qəza vəziyyəti aşa­ğı­dakı hallarda yarana bilər: -qısa qa­panmalarda (43%); -həddən artıq yüklənmədə (13%); -elektrik xətlərinin bir-birinə toxunduğu yerlərdə keçid müqa­vimət­ləri­nin artmasında (5%); -həddən artıq gərginlikdə; -cə­rəyan itki­sinin yaranmasında. Belə qəza hallarının yaranması zamanı is­tilik enerjisinin kəskin ayrılması baş verir, bu da yanğının sə­bəbi ola bilər.

Qısa qapanma rejimi – belə yanğınlar elektrik cərəyanının kəskin artması, elektrik qı­ğılcımlarının, ərimiş metal hissəcik­lərinin, açıq alovların, izolyasiya materiallarının alov­lan­ması zamanı baş verir. Qısa qapanmanın səbəblərinə avadanlıqların layihələndirilməsi za­manı buraxılmış səhvləri, izolyasiya ma­teriallarının köhnəlməsini, onların nəmlənməsini, mexaniki həddən artıq yüklənmələri aid etmək olar.

Həddən artıq yüklənmə - kompüterlərin ayrı-ayrı element­lərinin həddən artıq qızması zamanı baş verə bilər. Bunun sə­bəbinə onların layihələndirilməsi zamanı buraxılmış səhvləri aid etmək olar. Məsələn, cərəyan gücünün 1.5 dəfə artması rezistorların 200-300⁰C-yə qədər qızmasına gətirib çıxarır.

Elektrik xətlərinin bir-birinə toxunduğu yerlərdə keçid müqavimətlərinin artması – qəza müqavimətləri yerlərində (ke­çid klemmalarında (sıxaclarda), dəyişdirici açarlarda və s.) ya­ranan istilikdən izolyasiyanın və ya yaxında yerləşmiş digər yanar materialların alovlanma mümkünlüyü.

Həddən artıq gərginlik – onlardan keçən cərəyanın art­ma­sı, ayrı-ayrı elementlər ara­sın­da gərginliyin artması hesabına cərəyan daşıyıcı hissələrin qızması. Ayrı-ayrı element­lərin sıra­dan çıxması və ya onların parametrlərinin dəyişməsi zamanı baş verir.

Cərəyan itkisinin yaranması – ayrı-ayrı cərəyan aparıcı elementlərin və yerbirləşmə kons­truksiyaların izolyasiyalarının yerli qızması nəticəsində baş verə bilər.

Texnogen yanğın zonaları. Yanğın müəyyən bir sahədə və ya həcm­­­də inkişaf edir və şərti olaraq üç zonaya bölünür, bu vaxt on­ların dəqiq sərhədləri yoxdur: yanma, istilik təsiri, tüstü­lənmə.

Yanma zonası. Yanma zonası məkanın elə hissəsi adlanır ki, burada yanacaq maddə­lə­rin yanmaya hazırlanması prosesi baş verir (qızma, buxarlanma, parçalanma). Onun tər­kibinə bu­xar və qaz həcmləri daxildir və onlar yanma zonası və buxar və qazın yanma zo­nasına daxil olduğu yanar maddələrin səthi ilə məhdudlaşır. Yanğınların və yanma zonasının xarakterik halları şəkil 6.8-də göstərilmişdir. Yanğında yanma zonası istilik generatorudur. Belə ki, məhz burada bütün is­tilik ayrılır və ən yüksək tem­peratur inkişaf edir. Lakin istilik ayrılması prosesi bütün zo­na­da yox, yanma cəbhəsində baş verir. Məşəl alovunun içəri­sində tem­peratur əhəmiyyətli də­rə­cədə aşağıdır, yanar materia­lın səthin­də isə daha da azdır. Qazformalı, maye və bərk mad­dələrin yanması vaxtı məşəlin alovunda temperaturun paylan­ması sxemi şəkil 6.9-da gös­tərilmişdir.