Mövzu-10. Texnogen yanğınlar şəraitində həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyi

Yanğınların daha çox olma ehtimalı əsasən aşağıdakı ob­yektlərə aid edilir: - kim­ya, neft emal edən və sellüloz-kağız sənayesi müəssisələri; -qaz və neft məh­sullarını enerji daşıyı­cıları üçün xammal kimi istifadə edən müəs­sisə­lər; -qaz və neft kə­mərləri; -yanma təh­lükəsi olan maddələri daşıyan bütün nəqliyyat vasitələri; -yanacaq doldurma stansiyaları; -yeyinti sənayesi müəssisələri; -lak və boya materialları istifadə edilən müəssisələr və s. Beləliklə, göstərmək olar ki, müxtəlif miqyaslı və müxtəlif yaranma, inkişaf və zədə­ləyici təsir xüsusiyyətlərinə malik olan antropogen mənşəli yanğınlar ən təhlükəli və tez-tez tək­rar­la­nan fövqəladə hallardan biridir.

Yanma prosesi rus alimi M.V.Lomonosov tə­rəfindən kəşf edilmişdir. Yanğın – qəflətən (çox sürətlə, bir anda) baş verən hadi­sə­dir, bu vaxt məhdud məkan­da böyük miqdarda enerjinin ay­rılması ilə müşayiət olunan maddənin çevrilməsinin qısa­müd­dətli prosesin baş verməsidir. Yanğın həm də maddi dəyərlərin məhv edilməsi, insan­ların həyatı və ətraf mühit üçün təhlükə yaradan nəzarətsiz yanma prosesidir.

Yanma istilik və işıq ayrılması ilə gedən oksidləşmə reak­siyasıdır. Yanmanın 3 şərti var. Yanar maddənin, yanma tem­peraturunun və oksigenin mövcud olması. Yanmanın kə­silməsi (sönməsi), yanmanın təmin olunması şərtlərinin (3 şərt) əksinə olaraq, bu 3 şərtdən birinin (yanma temperaturu, yanar maddə, oksigenin mövcudluğu) olmaması oradan (yanma mühitindən) çıxarılması ilə baş verir. Bu 3 şərt daha geniş formada belə şərh olunur: - yanar maddə (istehsal proseslərində istifadə olunan ya­­nar maddələr və yaşayış və ictimai binaların konstruk­siyasında (bi­nanın içərisi, içi, daxili) istifadə olunan materiallar istisna olmaqla); -oksidləşdirici (havanın oksigeni, molekul­larının tərkibin­də oksigen olan kimyəvi birləş­mələr – şoralar, azot turşuları, və ftor, xlor, bom kimi kimyəvi elementlər) (oksigenin kon­sen­tra­siyası 21%-dən 14-18%-ə qədər azaldıqda bir çox maddənin yanması dayanır); -yan­dırma, alışdırma, odlandırma mənbəsi (açıq od və ya təsadüfi qığılcım və s.). Beləliklə, əgər sadalanan bu komponentlərdən birini sıra­dan çıxartmaq mümkün olsa, onda yanğını da­yandırmaq olar.

İstehsalat şəraitində yanğının yaranması üçün enerji mən­bəyi – impuls lazımdır. O, is­tilik, kimyəvi və ya mikro­bioloji impulslar ola bilər.

Yanğınların qrupları. Ətraf mühitlə qaz mübadiləsi və istilik mübadiləsi şərai­tində bütün yanğınlar açıq mə­kanda və qapalı (hasarlanmış) mühitdəki yanğınlar kimi iki qrupa ayrılır.

Açıq məkandakı yanğınlar şərti olaraq üç növə bölünür: yayılan, yayılmayan (yerli), kütləvi yanğınlar.

Ölçüləri artan (yanğın cəbhəsinin eni, perimetri, radiusu, yan­ğın cinahlarının uzunluğu və s.) yanğınlara yayılan yan­ğınlar deyilir.

Ölçüləri dəyişməz qalan yanğınlara yayılmayan (lokal) yanğınlar deyilir. Neft və neft məhsullarının böyük anbarla­rında olan bir və ya bir qrup çənlərin yanması belə yanğın nö­vü­nə aiddir (şəkil 6.6).