Mövzu Entomologiya və kənd təsərrüfatı bitkilərinə zərərverən canlılar haqqında anlayış, onların növ tərkibi, çoxalma və inkişafı. Zədə və zərər. Plan

GƏNCƏ - 2017
Mövzu 9. Qərzəkli bitkilərin zərərvericiləri və onlarla
mübarizə tədbirləri


Qoz bitkisinin zərərvericiləri.
Qoz iri mənənəsi (Pterocallis juglandis T.). – Bərabərqanadlılar dəstəsinin (Homoptera) mənənələr (Aphididae) fəsiləsinə mənsubdur.
Azərbaycanda qoz ağacı üzərində iki növ mənənəyə – qoz iri mənənəsi və qoz kiçik mənənəsinə təsadüf edilir. Bu növlərdən geniş yayılanı və ən çox zərərverəni qoz iri mənənəsidir.
Qoz iri mənənəsi sarımtıl-limon rəngindədir, böyüklüyü 4 mm-ə qədərdir. Bədəninin üst hissəsində iki cərgədə girdə ləkələr vardır.
Qoz iri mənənəsi əsasən yarpaqların üst səthində yaşayaraq yarpağın damarı boyunca düzülüb onun şirəsini soraraq qidalanır. Qoz kiçik mənənsi isə əsasən yarpaqların alt tərəfində yaşayır və qidalanır. Hər iki növ mənənə bakirə yolla çoxalır.
Zərərvericinin kütləvi surətdə artımına may-iyun aylarında təsadüf edilir. İsti keçən iyul-avqust aylarında isə onların miqdarı nisbətən azalır.
İldən neçə nəsil verməsi dəqiqləşməyib.
Mübarizə tədbirləri. Kütləvi çoxaldığı illərdə kimyəvi mübarizə olaraq Bİ-58 (YENI)– 2,0 l/ha, 40%-li poliqor – 2,0 l/ha, 2,5%-li desis – 0,4 l/ha və s. preparatlarının birinin emulsiyası ilə çiləmə aparmaq olar.
Qoz meyvəyeyəni (Sarrothripus musculana E.) – Kəpənəklər dəstəsinin (Lepidoptera) yarpaqbükənlər (Tortricidae) fəsiləsinə mənsubdur.
Yetkin fərdin qanadları boz rəngdədir, uzunluğu 8-10 mm-dir, qanadları açılan zaman uzunluğu 15-18 mm-dir.
Yumurtası ağ rəngdədir, uzunluğu 0,5 mm-dir.
Tırtılın rəngi yumurtadan ilk çıxan vaxt sarımtıl, sonra isə qırmızımtıl, yaxud yaşılımtıl-qonur olur. Axırıncı yaşda uzunluğu 16 mm-ə çatır.
Pupu qəhvəyi rəngdədir, möhkəm barama içərisində olur, uzunluğu 11 mm-ə çatır.
Zərərverici qoz ağacının yarpaqlarında, əsasən ştambın ölmüş qabıqları altında barama içərisində axırıncı yaş tırtıl mərhələsində qışlayır. Erkən yazda barama içərisində olan tırtıl pup mərhələsinə keçir. Aprel ayının axırları və mayın əvvəllərində puplardan kəpənəklər uçmağa başlayır. Puplardan uçan kəpənəklər 8-10 gün çiçəklərin nektar şirəsi ilə qidalanır və bu dövrdə dişi fərdin yumurtalığında olan yumurtalar yetişir, formalaşır, bundan sonra cütləşmə prosesi gedir. Bundan sonra dişi fərdlər yumurta qoymağa başlayır. Yumurtalar tək-tək olmaqla cavan meyvələrin üzərinə qoyulur. Qoyulmuş yumurtalardan 5-6 gün sonra tırtıllar çıxır. Tırtıllar meyvənin içərisinə girərək qidalanır. Bir tırtıl öz inkişafı dövründə 1-2 ədəd meyvəni zədələyə bilir. Tırtılların inkişafı 28-30 gün ərzində başa çatır. inkişafını başa vurmuş tırtıllar ipək sap vasitəsilə sallanaraq yerə düşür, sonra ağaca dırmaşaraq ştambın ölmüş qabığı altında, yarıqlarda puplaşır.
İyul-avqust aylarında puplardan kəpənəklərin kütləvi uçuşu başlayır. İkinci nəslin dişi fərdləri yumurtalarını yetişmək ərəfəsi olan qoz meyvələrinin üzərinə qoyulur. Yumurtanın embrional inkişafı 3-4 gündə başa çatır. yumurtadan çıxan tırtıl yetişməkdə olan qozun daxilinə girib onun ləpəsi ilə qidalanır. Sentyabr ayının axırlarında bu nəslin tırtılları qışlamaya gedir. Məhsul yığılan dövrdə sağlam meyvələrlə birlikdə zədələnmiş, yəni içərisində tırtıl olan meyvələrdə yığılır. Zədələnmiş meyvə içərisində olan tırtıl elə oradaca qışlamaya gedir.
Zərərverici il ərzində 2 nəsil verir.