Mövzu Entomologiya və kənd təsərrüfatı bitkilərinə zərərverən canlılar haqqında anlayış, onların növ tərkibi, çoxalma və inkişafı. Zədə və zərər. Plan

Kök yumrusu uzunburun böcəklər. Bu növlər sərtqanadlılar dəstəsi (Coleaptera) uzunburun böcək fəsiləsinə (Curculionidal) mənsubdur. Bu fəsiləyə 16-ya qədər növ daxildir. Bunlardan dənli paxlalılara əsasən iki növ zolaqlı uzunburun (Sitona lineatus L.) və boz gilli uzunburunu (Sitona crinitus H.) zərər vurur.
Kökyumrusu uzunburun böcəyi boz, yaxud qəhvəyi rəngdə olub, yoğunlaşmış qişa xortuma malikdir. Bədəni üzərində zolaqlar vardır. Bədəninin uzunluğu 4-5 mm-dir.
Boz qıllı uzunburunun qanadları üzərində qısa qıllar vardır. Bədəninin uzunluğu 3,5-4,5 mm-dir.
Yumurtalar təzə qoyulan zaman sarımtıl-ağ rəngdədir. Oval formadadır, uzunluğu 0,2-0,3 mm-dir. Yumurtanın sonrakı rəngi torpağın rənginə bənzədiyinə görə tarla şəraitində onu müəyyən etmək çətindir.
Sürfələri təxminən 5 mm böyüklükdə olmaqla, qurdvaridir, ayaqları yoxdur, ağ rəngdədir və azacıq bükülmüşdür.
Kökyumrusu uzunburun böcəyi bitki qalıqları altında və torpağın üst qatında böcək halında qışlayır. Erkən yazda havanın temperaturu 7-10⁰S-yə qalxan zaman qışlama yerlərindən çıxaraq qidalanmağa başlayır. Qidalanma əvvəlcə çoxillik paxlalı otlar üzərində gedir, daha sonra böcəklər əsas qidası olan birillik paxlalı bitkilər üzərinə keçirlər. Böcəklər 10-15 gün qidalandıqdan sonra yumurta qoymağa başlayır. Yumurta müxtəlif yerlərə, o cümlədən yarpaq və kökün üzərinə qoyulur, onlar quruduqdan sonra torpağa tökülür. Bir dişi böcək 100-200-ə qədər yumurta qoyur.
Yumurtanın rüşeym inkişafı 10-20 gün çəkir. Yumurtadan çıxan sürfələr dərhal torpağın üst səthinə keçərək azotla zəngin olan yumurtalarla qidalanır. Sürfələrin inkişafı 30-40 günə başa çatır. Bu müddətdə bir sürfə 4-8 ədəd kök yumrusunu yeyə bilər. İnkişafını başa çatdırmış sürfələr torpağın 5-20 sm dərinliyində yuva düzəldir, orada puplaşır və 10-15 gündən sonra həmin puplardan böcəklər çıxmağa başlayır. Birillik paxlalıların vegetasiya müddəti qurtardıqda böcəklər sahəni tərk edib, çoxillik bitki üzərinə keçib orada qidalanır.
Zərərvericinin böcək və sürfələrinin vurduğu zədələr nəticəsində bitki zəif inkişaf edir və paxlalar içərisində olan dənlərin miqdarı azalır.
Ədəbiyyat məlumatlarına görə yarpaq səthi orta hesabla 13,5% zədələnən cücərtilərdə hər hektardan 1,5 sentner dən itirildiyi göstərilir.