MÖvzu informatikanin bəZİ anlayiş VƏ elementləRİ

Baş menyu və sazlanması  
Baş  menyu  Windows  7  interfeysinin  ən  mühüm  elementidir  və  istifadəçilər  ona  daim  müraciət 
edirlər.  Onun  köməyilə  kompüterdə  quraşdırılmış  istənilən  proqrama,  eləcə  də  tez-tez  istifadə 
edilən proqramlara, habelə kompüterin sazlanmasına keçid mümkündür. Baş menyunun strukturu 
və əsas elementləri. Baş menyu Tapşırıqlar panelinin solunda yerləşən Start düyməsilə açılır və 
iki sütundan ibarətdir. Sol sütun dörd hissəyə bölünür.  
1.Sol  sütunun  yuxarı  hissəsində  yerləşən  elementlər  bərkidilmiş  elementlər  adlanır.  Buradakı 
işarələr  istifadə  tezliyindən  asılı  olmayaraq  həmişə  öz  yerində  qalır.  Bu  işarələrin  tərkibini 
dəyişm(şəkil.  Sol  sütun  dörd  hissəyə  bölünür.  1.  Sol  sütunun  yuxarı  hissəsində  yerləşən 
elementlər  bərkidilmiş  elementlər  adlanır.  Buradakı  işarələr  istifadə  tezliyindən  asılı  olmayaraq 
həmişə öz  yerində qalır. Bu işarələrin tərkibini dəyişmək, yəni oraya başqa zəruri işarələr əlavə 
etmək və ya onları ləğv etmək olar. 2. İkinci hissədə tez-tez işlənən proqramlar əks olunur. Belə 
ki, kompüterdə işləyərkən əməliyyat sistemi müxtəlif proqramların istifadə tezliyini hesablayır və 
ən  yüksək  “göstəricisi”  olanları  tez-tez  işlənən  proqramlar  siyahısına  yerləşdirir.  Yəni  daha 
yüksək işlənmə tezliyi olan proqramlar avtomatik olaraq həmin siyahının yüxarı hissəsinə əlavə 
edilir. Sol sütundakı proqramların adı qarşısındakı işarəsi göstərir ki, onların hər biri üçün keçid 
siyahıları  var.  Belə  ki,  həmin  işarə  vasitəsilə  keçid  siyahısını  açmaq  və  bu  günlərdə  istifadə 
olunmuş sənədlərə baxmaq olar. 3. Üçüncü hissədə All programs (Bütün proqramlar) alt menyusu 
yerləşir.  Kompüterə  quraşdırılan  hər  bir  proqram  piktoqramı  avtomatik  olaraq  bu  alt  menyuya 
daxil olur. Bundan əlavə əməliyyat sistemi tərkibindəki standart proqramlar da Bütün proqramlar 
alt menyusuna daxildir. Windows XP ilə müqayisədə bu alt menyunun iş prinsipi müəyyən qədər 
fərqlidir.  Belə  ki,  artıq  bu  alt  menyu  Baş  menyunun  sol  sütununda  açılır  və  zəruri  proqramı 
axtarmaq üçün mausun təkərciyindən də istifadə etmək olur. 4. Nəhayət, Baş menyunun aşağı sol 
küncündə  axtarış  sətri  yerləşir.  Bu  sətir  kompüterin  yaddaşında  saxlanılan  proqramlar  və 
faylların,  hətta  elektron  poçt  məlumatlarının  və  s.  axtarışına  imkan  verir.  Baş  menyunun  sağ 
sütun elementləri mətnlər şəklində verilir və mausun göstəricisini bunlardan istənilən biri üzərinə 
gətirən kimi həmin elementin işarəsi yuxarı hissədə əks olunur. Sistemə daxil olmuş istifadəçinin 
adı və işarəsi sağ sütunun yuxarı hissəsində yerləşir. Həmin işarə üzərində sol düymə basıldıqda 
User Accounts (İstifadəçilərin qeydiyyat yazıları) adlı dialoq pəncərəsi ekrana çıxır, istifadəçinin 
adı üzərində sol düymə basıldıqda isə onun şəxsi (fərdi) qovluğu açılır.ək, yəni oraya başqa zəruri 
işarələr əlavə etmək və ya onları ləğv etmək olar. 2. İkinci hissədə tez-tez işlənən proqramlar əks 
olunur. Belə ki, kompüterdə işləyərkən əməliyyat sistemi müxtəlif proqramların istifadə tezliyini 
hesablayır  və  ən  yüksək  “göstəricisi”  olanları  tez-tez  işlənən  proqramlar  siyahısına  yerləşdirir. 
Yəni  daha  yüksək  işlənmə  tezliyi  olan  proqramlar  avtomatik  olaraq  həmin  siyahının  yüxarı 
hissəsinə əlavə edilir. Sol sütundakı proqramların adı qarşısındakı işarəsi göstərir ki, onların hər 
biri  üçün  keçid  siyahıları  var.  Belə  ki,  həmin  işarə  vasitəsilə  keçid  siyahısını  açmaq  və  bu 
günlərdə  istifadə  olunmuş  sənədlərə  baxmaq  olar.  3.  Üçüncü  hissədə  All  programs  (Bütün 
proqramlar) alt menyusu yerləşir. Kompüterə quraşdırılan hər bir proqram piktoqramı avtomatik 
olaraq  bu  alt  menyuya  daxil  olur.  Bundan  əlavə  əməliyyat  sistemi  tərkibindəki  standart 
proqramlar  da  Bütün  proqramlar  alt  menyusuna  daxildir.  Windows  XP  ilə  müqayisədə  bu  alt 
menyunun  iş  prinsipi  müəyyən  qədər  fərqlidir.  Belə  ki,  artıq  bu  alt  menyu  Baş  menyunun  sol 
sütununda açılır və zəruri proqramı axtarmaq üçün mausun təkərciyindən də istifadə etmək olur. 
4.  Nəhayət,  Baş  menyunun  aşağı  sol  küncündə  axtarış  sətri  yerləşir.  Bu  sətir  kompüterin 

 
 
36 
yaddaşında  saxlanılan  proqramlar  və  faylların,  hətta  elektron  poçt  məlumatlarının  və  s. 
axtarışına imkan verir. Baş menyunun sağ sütun elementləri mətnlər şəklində verilir və mausun 
göstəricisini bunlardan istənilən biri üzərinə gətirən kimi həmin elementin işarəsi yuxarı hissədə 
əks olunur. Sistemə daxil olmuş istifadəçinin adı və işarəsi sağ sütunun yuxarı hissəsində yerləşir. 
Həmin işarə üzərində sol düymə basıldıqda User Accounts (İstifadəçilərin qeydiyyat yazıları) adlı 
dialoq  pəncərəsi  ekrana  çıxır,  istifadəçinin  adı  üzərində  sol  düymə  basıldıqda  isə  onun  şəxsi 
(fərdi) qovluğu açılır. 
Baş  menyunun  sağ  sütun  elementlərinə  baxaq.  1.  «İstifadəçinin  adı».  Bu  ad  istifadəçinin 
sistemdə qeydiyyata düşdüyü addır. Bu bənd üzərində mausun sol düyməsi basılan kimi sistemə 
daxil olmuş istifadəçiyə aid bütün fayl və qovluqlar saxlanan şəxsi qovluq açılır. 2.  Documents 
(Sənədlər-Документы)-Windows  7  sistemində  sənədlərin  saxlanması  üçün  nəzərdə  tutulan 
kitabxanadır  (sənədlər  kitabxanası).  Documents  (Sənədlər)  kitabxanası  oxşar  məzmunlu 
qovluqlar  kolleksiyasıdır.  Bu  kitabxana  susmaya  görə  iki  qovluqdan  ibarətdir:  istifadəçinin 
sənədləri  saxlanan  Documents  (Sənədlər)  qovluğu  və  hamı  üçün  nəzərdə  tutulmuş  ümumi 
sənədlər  saxlanan  qovluq  -Public  Documents (Ümumi sənədlər).  Bu əmr istifadəçinin  sənədləri 
saxlanan qovluğu tez açmağa imkan verir. 3. Pictures (Şəkillər - Изображения)- müxtəlif qrafiki 
faylları  saxlamaq  üçün  kitabxanadır.  Bu  kitabxana  da  iki  qovluqdan  ibarətdir:  cari  istifadəçinin 
şəkilləri  saxlanılan  qovluq  -  My  Pictures  (Mənim  şəkillərim)  və  hamının  şəkilləri  saxlanılan 
ümumi  qovluq  -  Public  Pictures(Ümumi  şəkillər).  4.  Music  (Musiqi  –  Музыка)-musiqi  faylları 
saxlanan  kitabxanadır.  Bu  kitabxana  da  əvvəlki  kitabxanalar  kimi  iki  qovluqdan  ibarətdir:  My 
Music  (Mənim  musiqilərim)  və  Public  Music  (Ümumi  musiqilər).  5.Games(Oyunlar-  Игры)-
sistemdə  quraşdırılmış  oyunlar  saxlanılan  qovluğu  açır.  6.  Computer  (Kompüter-Компьютер) 
mühüm sistem qovluqlarından biridir. Bu qovluğun pəncərəsində sistemdə olan bütün disklər və 
digər qurğuların işarələri əks olunur. 7. Control Panel (İdarəetmə paneli - Панел  управления) 
mühüm  sistem  qovluqlarından  biridir.  Kompüterdə  müxtəlif  sazlama  işləri  ilə  bağlı  nəzərdə 
tutulan bütün elementlər bu qovluqda yerləşir. 8. Devices and printers (Qurğular və printerlər - 
Устройства  и  принтеры)  sistem  qovluğudur.  Kompüterə  qoşulmuş  xarici  qurğular:  printerlər, 
skanerlər, kameralar və s. bu qovluğun pəncərəsində əks olunur. 9. Default Programs (Susmaya 
görə proqramlar-Программы по умолчанию) əmri icra olunan kimi müxtəlif tipli faylların emalı 
üçün susmaya görə nəzərdə tutulan proqramların seçim pəncərəsi açılır. 10.  Help and Support 
(Sorğu  və  kömək-Справка  и  поддержка) əmri icra olunarkən  eyni adlı  dialoq pəncərəsi açılır. 
Bu pəncərə cürbəcür sorğu məlumatlarının tapılmasına imkan verir. 
Tapşırıqlar paneli və sazlanması  
Tapşırıqlar  panelinin  tərkibi.  Tapşırıqlar  paneli  İş  stolunun  aşağı  sərhəddi  boyunca  yerləşir. 
İstifadəçinin cari anda işlətdiyi proqram işarələri, eləcə də çox tez-tez istifadə edilən proqramların 
cəld  icrası  üçün  müvafiq  piktoqramlar  (solda),  həmçinin  bəzi  proqramlar  və  proseslərin 
indiqatorları  (sağda)  bu  panel  üzərində  yerləşir.  Baş  menyuya  girişi  təmin  edən  düymə  -  Start 
düyməsi də bu panel üzərində yerləşir. Tapşırıqlar panelinin mühüm funksiyalarından biri açılmış 
pəncərələrin  etiketlərini  əks  etdirmək  və  icra  olunan  proqramların  birindən  digərinə  keçidləri 
təmin  etməkdən  ibarətdir.  Windows  7  sistemində  Tapşırıqlar  paneli  xeyli  struktur  və  qrafiki 
yeniliklər əlavə olunmaqla ciddi şəkildə dəyişdirilmişdir (şəkil 5.7). O cümlədən, yeni Tapşırıqlar 
paneli  üzərində  əvvəlki  versiyalardan  vərqli  olaraq  Sürətli  icra  paneli  yoxdur.  Həmçinin  sağ 
tərəfdə  yerləşən  və  üzərində  fon  rejimində  işləyən  proqram  işarələri  və  saat  yerləşmiş  Bildiriş 
oblastı  panelin  axırında  Show  desktop  (İş  stolunu  göstər  –  Свернуть  все  окна)  düyməsilə 
birləşir.  Windows  7  sistemində  Tapşırıqlar  paneli  üzərində  yerləşən  etiketlər  icra  olunan 
proqramları bildirsələr də susmaya görə onların üzərində həmin proqramların adları əks olunmur. 
Həmin  etiketlər  icra  olunan  proqramı  və  ya  qovluğu  göstərir.  Mausun  göstəricisi  etiket  üzərinə 

 
 
37 
gətirildikdə  həmin  obyekt  haqqında  zəruri  məlumat  əks  olunur.  Bununla  yanaşı  Tapşırıqlar 
panelinə  nəzər  salmaqla  bu  və  ya  digər  proqram  pəncərəsinin  neçə  dəfə  açıldığını  birqiymətli 
söyləmək mümkün deyil, çünki belə işarələrdən birinin arxasında çoxlu sayda pəncərələr gizlənə 
bilər. Mausun göstəricisi Tapşırıqlar  paneli üzərindəki  icra  olunmuş proqram etiketlərindən biri 
üzərinə  gətirildikdə  konkret  açıq  pəncərənin  eskizi  üzə  çıxır.  Əgər  proqram  bir  neçə  dəfə  icra 
olunmuşdursa,  müvafiq  pəncərələrin  hamısı  Tapşırıqlar  paneli  üzərində  qrup  halında  yalnız  bir 
düymədə birləşdiyindən eskizlərin sayı həmin proqramın icra olunma sayına bərabər olacaq. Yəni 
panel üzərindəki düymə bir proqramın bir neçə nüsxəsini özündə birləşdirirsə, onda hər nüsxənin 
öz eskizi ekranda əks olunur (şəkil 5.8). Mausun göstəricisi bu eskizlərdən hər hansı biri üzərinə 
gətirilən  anda  müvafiq  pəncərə  ekranda  açılır.  Tapşırıqlar  paneli  üzərində  əks  olunan 
proqramların  işarələrini  iki  qrupa  bölmək  olar:  1.  Bərkidilmiş  proqram  işarələri.  Yuxarıdakı 
şəkildə  (şəkil  5.7)  belə  işarələr  panel  üzərində  soldan  yerləşir:  Antivirus  proqramı,  Windows 
bələdçisi,  Opera  və  Skayp  proqramı.  Bərkidilmiş  elementlər  əməliyyat  sisteminin  əvvəlki 
versiyasında olan Sürətli icra (Quick Launch) panelinin funksiyasını yerinə yetirir. 
2.  Bərkidilməmiş  proqram  işarələri.  Bu  işarələrin  hər  biri  yalnız  konkret  icra  olunmuş 
proqrama  aiddir.  Belə  ki,  proqram  neçə  dəfə  icra  olunmasından  asılı  olmayaraq  panel  üzərində 
yalnız bir düymə ilə təmsil olunur, yəni bütün icra olunmuş kopyalar bir düymə altında gizlənir. 
Belə düymələr isə panel üzərində pilləvari şəkildə əks olunur.  
·  proqramın  işarəsi  mausla  Tapşırıqlar  paneli  üzərinə  daşınır.  Yəni  istənilən  fayl  obyektini  İş 
stolundan  Tapşırıqlar  paneli  üzərinə  daşıyarkən  müvafiq  proqram  işarəsi  panel  üzərində 
bərkidilir; 
· proqramın kontekst menyusunda Pin to Taskbar (Tapşırıqlar panelinə bərkitmək - Закрепить на 
панели задач) əmri icra olunur. 
· proqram icra olunubsa, o halda onun panel üzərindəki işarəsinin kontekst menyusundan Pin this 
program to Taskbar (Bu proqramı Tapşırıqlar panelinə bərkit – Закрепить программу в панели 
задач)  əmri  icra  olunur.  Bərkidilmiş  proqram  işarəsini  Tapşırıqlar  paneli  üzərindən  götürmək 
üçün  onun  kontekst  menyusundan  Unpin  this  program  from  Taskbar  (Bu  proqamı  Tapşırıqlar 
panelindən götür - Изьять программу из панели задач) əmri icra olunur.  
1.
 
 +i, (i=1, 2,...). Hər yeni proqram icra olunarkən onun işarəsi panel üzərində əks olunur və 
sistem tərəfindən avtomatik olaraq müvafiq 
+i düymələr qrupu təyin edilir. Klaviaturanın 
+i 
düymələr  qrupu  Tapşırıqlar  paneli  üzərindəki  proqramlar  siyahısını  açmaq  və  onlardan  zəruri 
olanını icra etməyə imkan verir.  
2. 
+Shift+i,  (i=1,  2,...)  düymələr  qrupu  Tapşırıqlar  paneli  üzərində  müvafiq  sıra  nömrəli 
proqramın  yeni  pəncərəsini  açır.  Mausun  təkərciyini  Tapşırıqlar  panelindəki  müvafiq  işarə 
üzərində basmaqla da proqramın yeni pəncərəsini açmaq olar.  
3.
 
+Alt+i,  (i=1,  2,  ...)  düymələr  qrupu  Tapşırıqlar  paneli  üzərində  müvafiq  sıra  nömrəli 
proqram üçün keçidlər siyahısını açır.  
4. 
+Ctrl+i,  (i=1,  2,...)  düymələr  qrupu  Tapşırıqlar  paneli  üzərində  müvafiq  sıra  nömrəli 
proqramın axırıncı aktiv pəncərəsini açır. Keçid siyahıları.  
1.  Pinned  (Bərkidilmişlər-Закрепленные  обекты).  Bu  qrupda  istifadəçilər  tərəfindən  keçidlər 
siyahısına bərkidilmiş sənədlər, veb-səhifələr və s. obyektlər yerləşir. 

 
 
38 
2.  Recent  (Axırıncı  dəfə  və  ya  tez-tez  işlənən  sənədlər-Последние  или  часто    используе-
мые документы). Windows 7 sisteminin yeni imkanları nəzərə alınmadan yaradılmış proqramlar 
üçün bu qrupa avtomatik olaraq həmin proqramlar vasitəsilə açılan sənədlər daxil edilir.  
3. Proqramın idarəolunma əmrləri. Keçidlər siyahısının aşağısında bütün proqramlar üçün eyni 
olan iki və ya üç əmr olur: 
I. proqramın adı, əmr kimi icra olunduqda proqramın yeni pəncərəsi açılır; 
II. Proqramın Tapşırıqlar paneli üzərində bərkidilməsi və ya panel üzərindən götürülməsi üçün 
əmr; 
III.  Siyahıda bir  və  ya  bir  neçə  açıq  pəncərə  olarsa,  onda  onların  bağlanmsı  üçün  əmr.  Nəzərə 
almaq lazımdır ki, tapşırıqlar paneli üzərində ayrı-ayrı qovluqları və sənədləri bərkitmək mümkün 
deyildir.  Lakin  zəruri  qovluq  və  sənədi  müvafiq  şəkildə  Windows  bələdçisinin  və  uyğun 
proqramın 
keçidlər 
siyahısında 
bərkitmək 
olar. 
Keçidlər siyahısında əks olunmuş tez-tez işlənən istənilən sənədi bu siyahıda bərkitmək üçün onu 
sadəcə olaraq mausla Tapşırıqlar paneli üzərinə daşımaq da olar. Bu zaman sənədin açılmasında 
susmaya görə hansı proqramdan istifadə olunursa, bu sənəd həmin proqramın keçidlər siyahısına 
bərkidilir.  Eyni  zamanda  həmin  proqram  Tapşırıqlar  paneli  üzərində  bərkidilmiş  deyilsə,  onda 
avtomatik olaraq bərkidilir. Tapşırıqlar paneli üzərində əlavə panellər  yerləşdirmək olar.  Bunun 
üçün  Tpşırıqlar  panelinin  kontekst  menyusunu  açmaq  və  Toolbars  (Panellər  –  Панели)  alt 
menyusundan  zəruri  paneli  seçmək  lazımdır.  Pəncərələrin  idarə  olunması  üçün  Tapşırıqlar 
panelinin  kontekst  menyusunda  əks  olunan  uyğun  əmrlərdən  istifadə  etmək  olar.  Yəni  Cascade 
windows  (Pilləvari  pəncərələr-Окна  каскадом),  Show  windows  stacked  (Pəncərələr  üfqi  əks 
olunsun  -  Отображать  окна  стопкой),  Show  windows  side  by  side  (Pəncərələr  yanbayan  əks 
olunsun - Отображать окна рядом) əmrləri vasitəsilə İş stolunda əks olunmuş bütün pəncərələri 
göstərilən  qaydalardan  biri  ilə  yerləşdirmək  olar.  Bu  əmrlərdən  istənilən  biri  tətbiq  edildikdən 
sonra pəncərələrin əvvəlki yerləşmə vəziyyətini bərpa etmək olar.  
2.5.Windows  Explorer  proqramı  
Windows  Explorer  (Windows  bələdçisi,  Проводник)  xidməti  proqram  olub,  fayl  dispetçerləri 
kateqoriyasına aiddir. WE kompüterin fayl strukturu üzrə naviqasiyası və xidməti üçün, yəni fayl 
və qovluqlarla işləmək üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi xidmətediсi proqramdır. 
Fayl  və  qovluqlarla  işlərin  təşkili  dedikdə  onların  yaradılması,  faylların  və  qovluqların  disketə, 
işçi  masaya  və  başqa  kataloqlara  göndərilməsi,  surətinin  köçürülməsi,  yerinin  və  adının 
dəyişdirilməsi,  silinməsi,  fayl  və  qovluq  haqqında  məlumatların  ekrana  çıxarılması  və  s.  başa 
düşülür.  Bu  işlərin  səmərəli  təşkili  birinci  növbədə  bu  məqsədlə  yaradılmış  texnologiyadan 
asılıdır. Belə texnologiyalara nümunə kimi Windows Explorer proqramını göstərmək olar. 
WE proqramını çağırmaq üçün: 
1.  Пуск  (Start)  →  Программы  (Programs)  →  Стандартные  →  Проводник  (Windows 
Explorer). 
2.  Пуск (Start) → Kontekst menyu → Проводник (Windows Explorer). 
3.  Мой компьютер → Kontekst menyu → Проводник (Windows Explorer). 
4.  İstənilən qovluq açılır → Alətlər panelində «Папки» düyməsi basılır. 

 
 
39 
WE proqramı yükləndikdə ekrana onun eyni adlı pəncərəsi çıxır. Bu pəncərə iki paneldən: sol 
(qovluqlar paneli) və sağ (qovluğun tərkibini göstərən panel) panellərdən ibarətdir. 
 
Bələdçi  pəncərəsinin  sol  paneli  qovluqların  ağac  şəkilli  strukturundan  (qovluqlar  panelindən) 
ibarətdir. Sol paneldə qovluqların adları yerləşir. Həmin adların qarşısında bəzən “+”, bəzən isə 
“-“ işarəsi olur. “+” işarəsi bu qovluğun içərisində digər alt qovluqların olmasını, “-“ işarəsi isə 
bu qovluğun açıq olmasını göstərir. 
WE pəncərəsinin sol panelindəki qovluqlarından yalnız biri açıq ola bilər. Qovluğu açmaq üçün 
mausun  sol  düyməsini  onun  adının  üzərində  sıxmaq  lazımdır.  Pəncərənin  sağ  hissəsindəki 
panelində açıq olan qovluqdakı elementlərin - fayl və qovluqların siyahısı verilir.Bildiyimiz kimi 
fayl  və  qovluqlarla  iş,  o  cümlədən  onların  yaradılması,  adının  dəyişdirlməsi,  kopiyalanması, 
yerdəyişmə,  ləğv  edilməsi  və.s.  əməliyyatlar  istifadəcilər  ücün  ən  mühüm  əməliyyatlardır. 
Bələdci proqramının əsas funksiyası fayl və qovluqların idarə olunmasından ibarətdir.  
Qovluqların yaradılması
 
1.  İstənilən qovluq qeyd edilir → Файл (Fayl) → Создать (New) → Папку (Folder). 
2.  İstənilən qovluğun içərisində, boş sahədə → Kontekst menyu → Создать (New) → Папку 
(Folder). 
Fayılların  yaradılması   
1.  İstənilən  qovluq  qeyd  edilir  →  Файл  (Fayl)  →  Создать  (New)  →  və  fayl  obyektini 
secmək lazımdır. 
Yeni  yaranan  qovluq  Новая  папка  (New  folder)  adı  ilə  göstərilir.  Qovluğun  adını  dəyişmək 
üçün:  həmin  qovluğun  üzərində  →  Kontekst  menyu  →  Переименовать  →  yeni  ad  yazılarkən 
köhnə avtomatik silinir. 
Qovluq  və  faylların  yerdəyişməsi.  Əsas  menyudan  istifadə  edərək  fayl  obyektlərinin  yerini 
dəyişmək üçün aşağıdakı əməliyyatlar ardıcıl icra olunur. 
1.  Edit (Redaktə) menyusunun Cut (Kəsmək)  əmri icra olunur.   
Bələdcinin sol panelində fayl obyektini yerləşdirmk ücün nəzərdə tutulan qovluq və ya 
disk seşilir. 
2.  Edit (Redaktə) menyusunun Paste (Yerləşdirmək) əmri icra olunur.  
Bu əməliyyat kontekst menyusunun köməyilə aparıla da bilər.  
Fayl və qovluqların kopiyalanması üçün aşağıdakı addımlar icra olunur.  
1.  Edit (Redaktə) menyusunun Copy (Kəsmək)  əmri icra olunur.   
Bələdcinin sol panelində fayl obyektini yerləşdirmk ücün nəzərdə tutulan qovluq və ya 
disk seşilir. 
2.  Edit (Redaktə) menyusunun Paste (Yerləşdirmək) əmri icra olunur.  
Bu əməliyyat kontekst menyusunun köməyilə aparıla da bilər.  
Qovluq və ya faylı ləğv etmək üçün aşağıdakı addımlar ardıcıl icra olunur.  

 
Ləğv olunmaq üçün nəzərdə tutulan fayl obyektləri seçilir. 

  Fayl(Fayl) menyusu açılır. 

  Delete (Ləğv etmək) əmri icra olunur. 

 
Bu zaman açılmış dialoq pəncərəsində əks olunan suala Yes(Hə) cavabı  

 
 
40 
Mövzu 3. 
 
Windows  7 sistemində proqramlar. 
İdarəetmə  paneli və sistemdə sazlama əməliyyatları. Qeydiyyat yazıları. 
Xüsusi xidmət proqramları 
 
Plan: 
 
3.1. 
Proqramların quraşdırılması və ləğvi. 
3.2.     Standart proqramlar.  
3.3.     İş stolunda mini proqramlar. 
3.4.  İdarəetmə  paneli. İdarəetmə panelinin bəzi elementlərinin sazlama işlərində                                                                            
tətbiqi. 
3.5.  Qeydiyyat  yazısı  haqqında  ümumi məlumat. Qeydiyyat yazısının yaradılması və  sazlanması. 
 
3.1.  Proqramların quraşdırılması və ləğvi.
 
 
       Proqramların quraşdırılması. Kompüterdə yerinə yetirilən hər bir əməliyyat müəyyən 
proqramın və ya proqramların icrası ilə mümkün olur. Məsələn, elektron məlumatı göndərmək 
üçün elektron poçt proqramına müraciət edilməlidir, İnternet saytına daxil olmaq üçün brauzer 
proqramlarından biri icra olunmalıdır, mətn tipli sənədlərlə işləmək üçün mətn redaktorundan  
istifadə edilməlidir və s. Bu siyahını çox uzatmaq olar.   
 
Proqramın internetdən kompüterə yüklənməsi onun kompüterə quraşdırılması demək 
deyildir. Belə ki, proqramı internet şəbəkəsindən kompüterə yükləyərkən quraşdırıcı və köməkçi 
fayllar sadəcə olaraq kompüterdəki qovluqlardan birinə kopyalanır. Lakin proqramdan istifadə 
edə bilmək üçün onu kompüterə quraşdırmaq lazımdır. Proqramın quraşdırılması üçün quraşdırıcı 
proqram faylı üzərində mausun sol düyməsi ikiqat basılır. Adətən belə faylın işarəsi üzərində 
proqramın adı olur. Lakin quraşdırıcı proqram faylının standart adları da ola bilir: Setup.exe və 
İnstall.exe. Hər iki halda faylın işarəsinə görə quraşdırıcı proqramı müəyyən etmək olur. Bəzən 
isə quraşdırıcı proqram faylları üçün xüsusi işarələr yaradılmır və bu zaman onlar müəyyən 
ümumiləşmiş işarələrlə verilir. 
          Quraşdırıcı proqramın icrası üçün müxtəlif üsullar var. 
1. 
Əgər proqram kompakt diskdən quraşdırılırsa, o halda həmin disk daşıyıcıya yerləşdirilən 
kimi  avtomatik  olaraq  oxunur.  Bu  zaman  açılan  pəncərədə  quraşdırıcı  proqramın  icra  olunma 
variantı seçilir.   
2. 
Əgər  bu  və  ya  digər  səbəbdən  proqramın  avtomatik  quraşdırılmasına  başlanmırsa, 
Computer pəncərəsində  həmin diskin işarəsi üzərində mausun sol düyməsi ikiqat basılır. Lakin 
bu dəfə də bu proses baş tutmadıqda kompakt diskin məzmunu əks olunan pəncərə ekrana çıxır. 
Bu halda  Setup.exe və ya İnstall.exe üzərində mausun sol düyməsi ikiqat basılır və bununla da 
quraşdırıcı  proqram  əl  ilə  icra  olunur.  Analoji  qayda  ilə  quraşdırıcı  proqramı  bərk  diskdə 
saxlanılan qovluqdan da icra etmək olar.  
3. 
Adətən İnternetdən yüklənən proqram bir fayldan ibarət olur və onun üzərində mausun sol 
düyməsi ikiqat basıldıqda quraşdırıcı proqram icra olunur. Yuxarıda deyildiyi kimi, bəzi hallarda 
bu proqram faylı  arxivdə yerləşir və onu quraşdırmazdan əvvəl arxivdən çıxarmaq lazımdır.  
 
Proqramın quraşdırılması prosesi adətən bəzi zəruri məlumatlar və dialoq pəncərələrinin 
ekrana çıxması ilə müşayiət olunur. O cümədən, quraşdırma prosesində ardıcıl olaraq 
quraşdırılma dili soruşulur, proqramın köhnə variantının silinməsi (əgər varsa) təklif olunur, 
lisenziya razılaşmasının təsdiq edilməsi təklif edilir. Həmçinin sistem tərəfindən bəzi hallarda 

 
 
41 
(quraşdırılan proqram bir neçə komponentdən ibarət olarsa) proqramın bütün komponentləri 
ilə tam şəkildə və ya yalnız ən zəruri (minimal) komponentlərin quraşdırılması soruşulur. Bütün 
hallarda müvafiq cavablar daxil edilir və dialoq pəncərəsində Next (Davam) düyməsi vasitəsilə 
proses davam etdirilir.   
 
Bir qayda olaraq quraşdırılan proqramın bütün faylları susmaya görə bərk diskdə yerləşən 
Proqram Files (Proqram Faylları) qovluğunda yerləşdirilir. Lakin zərurət yaranarsa bu məqsədlə 
başqa qovluq seçmək olar. 
 
Bəzi hallarda quraşdırılan proqramın etiketinin İş stolunda, yoxsa Baş menyuda və ya 
Tapşırıqlar paneli üzərindəki bərkidilmiş elementlər siyahısında yerləşdirilməsi üçün seçim 
etməyi quraşdırıcı proqram istifadəçinin özünə təklif edir.   
 
Bütün tələb olunan quraşdırma parametrləri verildikdən sonra bilavasitə quraşdırılma 
mərhələsinə keçmək üçün Next (Davam) düyməsi basılır. Nəticədə Click Install to begin the